Πέθανε ένας πρώτος μερακλής... Νίκος Καλαϊτζής (Μπινταγιάλας)

Την τελευταία του πνοή άφησε το βράδυ του Σαββάτου 21 Ιανουαρίου 2012 ένας σπουδαίος παραδοσιακός μουσικός του τόπου μας, ο συμπατριώτης μας Νίκος Καλαϊτζής (Μπινταγιάλας). Το τελευταίο 1.5 χρόνο αντιμετώπιζε έντονα κινητικά προβλήματα και επιβάρυνση της υγείας του. Η καρδιά του και η ηλικία του (γεννημένος το 1925) δεν μπόρεσε να αντέξει άλλο τον άνισο αγώνα και έφυγε αφήνοντας ένα πολύ σημαντικό έργο για το χωριό του το Μεσότοπο, τη Λέσβο και την Ελλάδα.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΛΑΙΤΖΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΜΠΙΝΤΑΓΙΑΛΑ

Ο Νίκος Καλαϊτζής γεννήθηκε στο Μεσότοπο της Λέσβου το 1925 από Μεσοτοπίτες γονείς. Ο πατέρας του Γιάννης γεννήθηκε το 1888, ήταν κουρέας και σουβατζής στο επάγγελμα αλλά ημιερασιτεχνικά τα πρώτα χρόνια έπαιζε λαούτο και ούτι. Όταν αργότερα σχηματίστηκε οικογενειακή ορχήστρα με τα παιδιά του έπαιζε ντραμς. Λέγονταν Τσλιά από τις επιδόσεις του στο φαγητό και Καραγιάννης γιατί ήταν μελαχροινός (καρά=μαύρος στα Τούρκικα). Το αρχικό όνομα της οικογένειας ήταν Ντόβας. Το επίθετο Καλαϊτζής προέκυψε γιατί ο πατέρας του ήταν γανωτζής. Ο Γιάννης Καλαϊτζής υπηρέτησε στο Τούρκικο στρατό με τη ψήφιση του συντάγματος των Νεότουρκων. Τα χρόνια πριν τη Καταστροφή, όπως πολλοί Μεσοτοπίτες πήγαινε για να εργαστεί στη Σμύρνη. Ήταν προνοητικός και πρακτικός άνθρωπος, προέβλεψε τα γεγονότα και έφυγε με την οικογένειά του πριν να ξεσπάσει η Μικρασιατική τραγωδία.Η μητέρα του Ειρήνη ήταν το γένος Καμπουροπούλου και με το γάμο της έκαναν οκτώ παιδιά τέσσερα κορίτσια και τέσσερα αδέλφια. Ο μεγαλύτερος αδελφός Δημήτρης γεννήθηκε το 1915 στο Μεσότοπο. Ήταν μουσικός υψηλής στόφας, δυνατό μυαλό και σπάνιας αντοχής. Ξεκίνησε παίζοντας σαντούρι, αλλά μετά το γύρισε στο βιολί και τραγούδι. Σε μικρή ηλικία, έφηβος έφυγε για την Αθήνα γράφτηκε στο ωδείο, και δούλευε σερβιτόρος για να καλύψει τα έξοδά του. Όμως ο πατέρας του μετά από μερικούς μήνες τον έφερε στο χωριό προφασιζόμενος αρρώστια της μητέρας του. Παρ όλα αυτά είχε ήδη ξεκινήσει να διαβάζει και να γράφει μουσική και συνέχισε μόνος του για να φτάσει σε ψιλό επίπεδο. Ο δεύτερος αδελφός Γιώργος γεννήθηκε το 1920 στο Μεσότοπο κι αυτός με κλίση στη μουσική. Ξεκίνησε παίζοντας σαντούρι, αλλά στη συνέχεια έπαιζε και τρομπόνι και ντραμς. Το 1925 γεννιέται ο Νίκος και το 1931 ο μικρότερος αδελφός Ηλίας, όλοι στο Μεσότοπο. Τα χρόνια αυτά ο Μεσότοπος παρά το ότι ήταν μικρό και απομονωμένο χωριό αφθονούσαν οι μουσικοί, υπήρχαν δύο και τρία συγκροτήματα. Η οικογένεια λοιπόν του Γιάννη Καλαϊτζή αναζητώντας καλύτερη τύχη μετακομίζει το 1932 περίπου στη Βρυσά και μετά από ένα χρόνο στο Πολυχνίτο, όπου υπήρχε μεγαλύτερη ακτίνα δράσεως, αλλά και πλουσιότερα μέρη (Βασιλικά, Λισβόρι, Βούρκος, Αμπελικό κα). Παρ όλα αυτά τα καλοκαίρια και σε ενδιάμεσα χρονικά διαστήματα η οικογένεια επέστρεφε στο Μεσότοπο και στο Ποδαρά, όπου διατηρούσε αμπέλι. Στο Πολυχνίτο ο μεγαλύτερος αδελφός Δημήτρης, μανιώδης με τη τέχνη του, ό,τι καινούριο κομμάτι κυκλοφορούσε στην Αθήνα, ερχότανε με παρτιτούρες, το μάθαινε και ήταν πάντα ενημερωμένος. Από αυτόν προέκυψε και η ονομασία Μπινταγιάλα. Έλεγε ο κόσμος το συγκρότημα που έλεγε ωραία το «Μπινταγιάλα» όταν αναφερότανε σε αυτούς και έτσι τους έμεινε η ονομασία. (Μπιντα γιάλα ήταν ένα τραγούδι του Παναγιώτη Τούντα που τραγούδησαν το 1931 σε διαφορετικές εκδοχές ο Στελλάκης Περπινιάδης και η Ρίτα Αμπατζή και σημαίνει στα Τούρκικα χόρεψε άλλη μια φορά). Παράλληλα λειτουργούσε ένα χώρο σαν ωδείο με βιολιά, από όπου ξεπήδησε και ο Τάσος Κουλούρης ο σημαντικός κι αυτός μουσικός από το Πολυχνίτο και για χρόνια μετέπειτα συνεργάτης του Νίκου. Παρ όλα αυτά ο μικρός Νίκος δεν πάει στο ωδείο του αδελφού του, αλλά από πείσμα μόνος του μαθαίνει πρώτα βιολί και μετά σαντούρι και πριν τελειώσει το δημοτικό έχει μάθει και τρομπόνι. Στη συνέχεια μαθαίνει και κορνέτα και παιδί με κοντό παντελονάκι κερδίζει επάξια τη θέση του στην ορχήστρα της οικογένειας. Τα επόμενα χρόνια γίνονται πασίγνωστοι και περιζήτητοι στην ευρύτερη περιοχή με το ψευδώνυμο Μπινταγιάλα, μέχρι να ξεσπάσει ο πόλεμος που σημαίνει και την αρχή του αφανισμού της οικογένειας. Ο Δημήτρης φεύγει στο Αλβανικό μέτωπο και σκοτώνεται το Δεκέμβρη του 1940 στο Καλυβάτσι δυτικά του Πόγραδετς, αφήνοντας τη τελευταία του πνοή στα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας. Ο Γιώργος φεύγει στη Μέση Ανατολή, όπου υπηρετεί στην ταξιαρχία του Ρίμινι. Το ξεκλήρισμα της οικογένειας ολοκληρώνεται με ένα τραγικό περιστατικό. Το καλοκαίρι του 1943 βρίσκεται πνιγμένος ο πατέρας στη βάρκα του στα Μάκαρα και σε τρεις ημέρες πεθαίνει στο Ποδαρά η μητέρα Έτσι απομένουν τα δύο μικρότερα αδέλφια ορφανά, αφού οι τέσσερις αδελφές έχουν εν τω μεταξύ μεταβεί στη Θεσσαλονίκη σε μια αδελφή της μητέρας τους. Το 1945 ο Νίκος παντρεύεται στα Παράκοιλα τη πρώτη του γυναίκα Φρόσω και κάνουν τρία παιδιά τον Γιάννη την Ειρήνη και τον Παναγιώτη. Στα Παράκοιλα συνεργάζεται με τους παλαιότερος μουσικούς της περιοχής (Βαγγελάκι, Φαφάκος κα) το ξάδελφό του Δημήτρη Καλαϊτζή (Κανιγιέ) που και αυτός είχε μετακομίσει εκεί από το Μεσότοπο, ώσπου το 1947 φεύγει για το στρατιωτικό του σε μία από τις χειρότερους περιόδους της Ελληνικής Ιστορίας. Παρουσιάζεται στη Κρήτη, στη συνέχεια κάνει Μακρόνησο για πέντε μήνες και κατά τη διάρκεια της υπόλοιπης θητείας του διασχίζει όλα τα βουνά από το Χελμό μέχρι τη Πίνδο για να απολυθεί από τα Αλβανικά σύνορα το 1950 με την ειδικότητα του ολμιστή και το βιολί πάντα στη θήκη. Το 1953 μετακομίζει στη Χαλκίδα όπου ήδη έχουν εγκατασταθεί τα υπόλοιπα δύο αδέλφια του και σχηματίζουν συγκρότημα με την ονομασία οι «Μυτιληναίοι».Το 1959 παντρεύεται τη δεύτερη γυναίκα του Γεωργία και από τότε ζουν μαζί Το 1960 έρχεται για ένα χρόνο στην Αθήνα, αλλά γυρίζει πάλι στα αδέλφια του. Στη Χαλκίδα μένει περίπου 15 χρόνια με τα αδέλφια του, προσπαθώντας σποραδικά να κάνει ηχογραφήσεις στην Αθήνα. Εκεί γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 60 όμως σαντούρια και βιολιά μπαίνουν στο περιθώριο και παίρνει την απόφαση να μάθει μπουζούκι. Με το μπουζούκι πηγαίνει Σικάγο, Καναδά, Αυστραλία, Γερμανία και το 1975 εγκαθίσταται στην Αθήνα, στα Λιόσια όπου κτίζει το σπίτι που μένει μέχρι σήμερα.Το 1978 με την αναζωπύρωση του παραδοσιακού τραγουδιού ηχογραφεί με τους παλιούς παιδικούς φίλους Τάσο Κουλούρη και Χρήστο Παπανικολάου για λογαριασμό του Συλλόγου Μανταμαδιωτών ο «Ταξιάρχης» μια σειρά παραδοσιακών τραγουδιών που κυκλοφορεί με την ονομασία τα «Μυτηλινιά» σε τρεις κασέτες. Πίσω από αυτές ηχογραφήσεις βρίσκεται ένας δραστήριος και ικανότατος καθηγητής από το Μανταμάδο ο Στέλιος Τζελαηδής που οργανώνει τα πάντα, από κατασκευή σαντουριού μέχρι στήσιμο κονσόλας. Έτσι ο Νίκος Μπινταγιάλας με την ευκαιρία αυτή εγκαταλείπει το μπουζούκι και επανέρχεται στις παλιές του αγάπες βιολί και σαντούρι. Συμμετέχει τα επόμενα χρόνια σε ιστορικές ηχογραφήσεις και συνεργάζεται για πολλά χρόνια με το Αρχείο Ελληνικής Μουσικής σε πολλές εκδηλώσεις, συναυλίες σε Ελλάδα και εξωτερικό και ηχογραφήσεις ψηφιακών δίσκων όλες με παραδοσιακά τραγούδια, κτίζοντας ένα σεβαστό όνομα στο χώρο της παραδοσιακής μουσικής ιδιαίτερα της Λέσβου.Την μουσική παράδοση της οικογένειας συνεχίζει ο γιος του Γιάννης επαγγελματίας μουσικός που ζει στη Μυτιλήνη και διδάσκει στο μουσικό Γυμνάσιο-Λύκειο της πόλης.

ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ... ΑΠΟ ΤΟ 1960

Η δισκογραφία του Νίκου Καλαϊτζή παρουσιάστηκε αναλυτικότερα στο τεύχος 3 του περιοδικού μας, αλλά συνεχώς από τότε προκύπτουν νέες και παλιότερες ηχιογραφήσεις. Περιληπτικά θα αναφέρουμε ότι του διέφυγε μόνο η δισκογραφία των δίσκων του γραμμοφώνου, αφού έχει δώσει το παρόν από το 1960 στη δισκογραφία 45 στροφών. Παρακάτω θα αναφέρουμε τις κυριότερες, γιατί υπάρχουν ηχογραφήσεις του σε συλλογές και συμμετοχές του σε δίσκους άλλων καλλιτεχνών που δεν αναφέρονται σε αυτή τη παρουσίαση.Ξεκίνησε λοιπόν ηχογραφώντας 4 δισκάκια στην εταιρεία RCA με συνθέσεις και των τριών αδελφών που παίζουν και στις ηχογραφήσεις. Ένα χρόνο αργότερα στην εταιρεία NEOPHON ένα δισκάκι με τέσσερα τραγούδια που παίζουν μαζί με το Στέλιο Καλαϊτζή Πέρκο μπουζούκι και το Χρήστο Παπανικολάου κιθάρα.Το 1979 οι τρεις κασέτες που αναφέραμε παραπάνω τα Μυτιληνιά 1, 2, 3. Στη δεκαετία του 80 ακολουθούν άλλες ηχογραφήσεις σε κασέτες στις εταιρείες POLYPHON και Φοίνιξ με παραδοσιακά τραγούδια, Νιρβάνα με παραδοσιακά, λαϊκά και δικές του συνθέσεις. Οι περισσότερες από αυτές τις ηχογραφήσεις επανακυκλοφόρησαν από τις ίδιες εταιρείες λίγα χρόνια αργότερα σε cd. Στη δεκαετία του 90 ξεκινάνε οι ηχογραφήσεις cd, το 1994 μία πολύ ενδιαφέρουσα σειρά «Ελληνικά παραδοσιακά όργανα» της FM records όπου παίζει σε ολόκληρο στο δίσκο σαντούρι και τραγουδά και στο βιολί όπου συμμετέχει με τα τέσσερα πρώτα κομμάτια. Στη συνέχεια συμμετέχει στους περισσότερους δίσκους (cd.) του Αρχείου Ελληνικής Μουσικής που μέχρι σήμερα είναι περίπου 30, μάλιστα σε έναν από αυτούς παίζει σαντούρι και τραγουδά σε ολόκληρο παραδοσιακά τραγούδια, τίτλος «Μυτιληνιά και Σμυρνέικα». Επίσης συμμετέχει σε δύο ιστορικές εκδόσεις στο «Λέσβος Αιολίς» από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης σε επιμέλεια του Νίκου Διονυσόπουλου 1996 και στα «Μουσικά Σταυροδρόμια στο Αιγαίο» του Πανεπιστημίου Αιγαίου 2000. Τελευταία του ηχογράφηση η συμμετοχή του με το σαντούρι στο cd.του Συλλόγου Μυτιληναίων Πετρούπολης ο «Θεόφιλος» με τίτλο «Λέσβος Μ. Ασία δύο τρία μόλις κύματα δίπλα μας τ Αϊβαλί» το 2006. Τέλος συμμετοχές του βρίσκονται σε αρκετές άλλες συλλογές ακόμα και της Ελληνικής Ραδιοφωνίας.

ΕΜΦΑΝΙΣΕΙΣ... ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΗΠΕΙΡΟΥΣ

Αναρίθμητες είναι οι εμφανίσεις του όλα αυτά τα χρόνια σε εκδηλώσεις, συναυλίες, κλπ. Θα αναφέρουμε χαρακτηριστικά ότι έχει πατήσει το πόδι του επαγγελματικά στις τέσσερις Ηπείρους Ευρώπη (εκτός από Ελλάδα και Κύπρο, Γερμανία, Βέλγιο, Ολλανδία), Αμερική (Σικάγο, Καναδάς), Αυστραλία και Αφρική.Στο ραδιόφωνο ξεκίνησε να παίζει στο ραδιόφωνο Ενόπλων από το 1953 με τα αδέλφια του και έχει ηχογραφήσει εκπομπές ακόμα και στο τρίτο πρόγραμμα τη δεκαετία του 80 επί εποχής Χατζηδάκη. Στη τηλεόραση ακόμα παίζεται από η εκπομπή για το σαντούρι του Γιώργου Παπαδάκη που παίζει σαντούρι και τον συνοδεύει ο αδελφός του Ηλίας και ο Χρήστος Παπανικολάου στη κιθάρα, ενώ έχει παίξει σε όλες σχεδόν τις εκπομπές με παραδοσιακή μουσική. Τέλος τα περισσότερα μουσικά περιοδικά έχουν φιλοξενήσει αφιερώματα και συνεντεύξεις του. Πιο πρόσφατη μια δεκασέλιδη συνέντευξη στο περιοδικό Μετρονόμο.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΟΣΧΟΒΗΣ