Ένα χωριό, ένα καφενείο, μια μεγάλη ιστορία....Η «Καφενταρία» στην Αγιάσο

Γράφει ο Παναγιώτης Κουτσκουδής

Το 1857 η Εκκλησία της Παναγίας ανακαίνισε το παμπάλαιο Χάνι που είχε τρία πατώματα. Στο ισόγειο υπήρχαν σαράντα μαγαζιά για τους βιοτέχνες και εμπόρους και στους άλλους δυο ορόφους από τριάντα δωμάτια για τους προσκυνητές (συνολικά εκατό δωμάτια). Τον ίδιο χρόνο ανακαίνισε και το καφενείο που βρισκόταν κοντά στο Χάνι, φτιάχνοντας μεγάλα παράθυρα με τζαμωτά χωρίς ξύλινα παραθυρόφυλλα. Ένας Αγιασώτης, που είχε μείνει για κάποιο καιρό στην Ευρώπη, το ονόμασε «Καφεντέρια», γιατί έτσι λέγονταν εκεί τα μεγάλα και σύγχρονα καφενεία. Η Καφεντέρια με την πάροδο του χρόνου έγινε Καφενταρία.

Το καφενείο καταστράφηκε από τη μεγάλη πυρκαγιά (γιανγκίν) που εκδηλώθηκε τη νύχτα της 14ης προς τη 15η Αυγούστου 1877, η οποία αποτέφρωσε περίπου τα 4/5 του χωριού (μεταξύ άλλων διασώθηκε και η εκκλησία της Παναγίας που είχε χτιστεί το 1815).

Στις 2 Ιανουαρίου 1879 ο επίτροπος της εκκλησίας της Παναγίας Δημήτριος Μαλιάκας προαισθανόμενος το τέλος της ζωής του συνέταξε τη διαθήκη του, με την οποία αφιέρωσε το ένα τρίτο της περιουσίας του στο προσκύνημα. Οι μετά το θάνατό του διορισθέντες νέοι επίτροποι της εκκλησίας πούλησαν το μερίδιό της και με τα χρήματα που εισέπραξαν έχτισαν εκ νέου την αποτεφρωθείσα το 1877 «Καφενταρία», χαράσσοντας κάτω απ’ το αέτωμα της μαρμάρινης πρόσοψή της την επιγραφή «Δημήτριος Μαλιάκας εχορήγει».

Με την από 28-11-1929 απόφαση της κατά το άρθρο 1 του από 25-2-1926 Διατάγματος «Περί τροποποιήσεως του νόμου 2508, ως ετροποποιήθη διά του νόμου 4446» επιτροπής εξακριβώσεως και διανομής της περιουσίας της τέως Χριστιανικής Κοινότητος Αγιάσου (που μεταγράφηκε στον τόμο ΙΒ και με αριθμό 5292 του βιβλίου μεταγραφών της περιφέρειας του τότε Ειρηνοδικείου Αγιάσου) η Καφενταρία πέρασε στην ιδιοκτησία των Σχολείων της Αγιάσου.

Η Καφενταρία είναι ένα από τα παλιότερα και χαρακτηριστικότερα παραδοσιακά καφενεία που διασώζονται στους οικισμούς της Λέσβου, δείγματα καλαισθησίας και πολιτιστικής ακμής του νησιού.

Το καφενείο στη συγκεκριμένη θέση όπου χωροθετείται, δηλαδή σε κεντρικό σημείο της αγοράς, αποτελούσε στοιχείο του πλέον αστικού τοπίου του οικισμού ο οποίος είχε αρχίσει να διαμορφώνεται με το συνεχές οικοδομικό σύστημα και αποκτούσε αστική δομή. Το καφενείο ήταν χαρακτηριστικό σημείο αναφοράς της Αγοράς όπου διατάσσονταν οι εμπορικές, οι δημόσιες και οι ιδιωτικές χρήσεις.

Η χρήση της Καφενταρίας ήταν πολλαπλή και στενά συνυφασμένη με την κοινωνική και πολιτική ιστορία της Αγιάσου. Οι κάτοικοί της έπιναν καφέ, ούζο, ρακί, σχολίαζαν τα γεγονότα της ημέρας, συζητούσαν για τις αγροτικές τους ασχολίες, μιλούσαν για εμπορικές συναλλαγές. Επιπλέον στο χώρο αυτό γίνονταν εκλαϊκευμένες διαλέξεις, πολιτικές συναθροίσεις και μουσικά δρώμενα. Μέχρι πρόσφατα υπήρχε στο εσωτερικό της Καφενταρίας πάλκο που προοριζόταν για συγκροτήματα που έπαιζαν στα πανηγύρια και στις γιορτές, καθώς και σε καθημερινά αυθόρμητα γλέντια μετά από πρόσκληση θαμώνων. Επίσης γίνονταν χοροεσπερίδες από τους τοπικούς συλλόγους, ενώ το Αναγνωστήριο οργάνωνε στον ίδιο χώρο μουσικοφιλολογικές βραδιές τη δεκαετία του 1930. 

Στις 25 Μαρτίου 1944 οι τοπικές οργανώσεις της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ πρωτοστατούν στο γιορτασμό της εθνικής επετείου, που γίνεται επίσημα για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Η κεντρική εκδήλωση πραγματοποιείται στην Καφενταρία και αποκτά πάνδημο αντιστασιακό χαρακτήρα. Οι παλλαϊκές εκδηλώσεις προκαλούν τα αιματηρά αντίποινα των Γερμανών κατακτητών που εκδηλώνονται στις 28 Μαρτίου 1944 (το λεγόμενο «μπλόκο της Αγιάσου»).

Μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς το Αναγνωστήριο στεγάζεται για κάποιο χρονικό διάστημα στην Καφενταρία.

Με την αριθμ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/3321/54764/10.11.1999 απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού που δημοσιεύτηκε στο 2118/Β΄/6.12.1999 ΦΕΚ, η Καφενταρία χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης, γιατί αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα αρχιτεκτονικής των αρχών του αιώνα με εμφανή νεοκλασικά στοιχεία στις όψεις και είναι συνδεδεμένο με τις μνήμες των κατοίκων της περιοχής.

Το 2008 ο Δήμος Αγιάσου εντάσσει στο Εθνικό Πρόγραμμα «ΘΗΣΕΑΣ» το έργο της αποκατάστασης του διατηρητέου καφενείου “Καφενταρία” προϋπολογισμού 200.000€ που εκτελέστηκε με αυτεπιστασία από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Σήμερα λειτουργεί ως παραδοσιακό καφενείο και είναι το στολίδι της Πλατείας Αγοράς Αγιάσου.

------

(οι δύο τελευταίες φωτογραφίες είναι του Κώστα Σταματέλλη)