Κείμενα / επιμέλεια: Παναγιώτης Κουτσκουδής
Στα 1930 είχε γράψει ο Κώστας Ουράνης: «…στην Αγιάσο είναι ό,τι και στο Άγιο Όρος. Η ζωή μοιάζει να κινείται με μια αφάνταστη επιβράδυνση, να είναι αιώνες ολόκληρους πίσω από την εποχή μας. Όλα εκεί είναι απλά, ήσυχα, πατριαρχικά, όπως στους καιρούς που η μηχανή δεν είχε ακόμα εμφανισθεί…» Η παλιά Αγιάσος ανήκει πια στο ανεπίστροφο παρελθόν.
Σήμερα έχουμε αλλοιώσει τελείως τη φυσιογνωμία του χωριού μας, το οποίο παρόλα αυτά εξακολουθεί να κρατάει το χαρακτηρισμό του παραδοσιακού οικισμού που του απονεμήθηκε από το 1978. Του στερήσαμε την παλιά του όψη. Του σακατέψαμε τη μούρη ή μάλλον του την κάναμε κιμά. Και δεν ευθύνεται μόνον η εξέλιξη γι’ αυτή την κατάντια. Τη μεγαλύτερη ευθύνη την έχουμε εμείς! Αντικαταστήσαμε στα περισσότερα λιθόστρωτα την άσπρη πέτρα με κόκκινη πέτρα (παβέδες Μυστεγνών). Κρεμάσαμε τέντες και πάνες ελαιοσυλλογής (!!!), για να προστατέψουμε τις πραμάτειες μας από τον καλοκαιρινό ήλιο! Ανακατασκευάσαμε τα λιθόστρωτα αντικαθιστώντας τις πέτρες που βγάλαμε και τους αρμούς με… τσιμέντο! Εύκολη λύση βλέπετε! Γεμίσαμε τις προσόψεις των καταστημάτων με διαφημιστικές πινακίδες κάθε έμπνευσης! Καταντήσαμε το χωριό ένα απέραντο πάρκινγκ, γιατί βαριόμαστε να περπατήσουμε μέχρι το σπίτι μας, τον καφενέ, την αγορά. Στολίσαμε με… τσάντες σκουπιδιών τα ντουβάρια των σπιτιών και τις κολώνες της ΔΕΗ. Στους κάδους πετάμε ό,τι μας κατέβει και μάλιστα… χύμα!!! Σε καιρό οικονομικής κρίσης είναι… πολυτέλεια να τα βάλουμε σε μια πλαστική σακούλα απορριμμάτων!
Και παρόλα αυτά κερδίζει το καημένο το χωριό την εκτίμηση και το θαυμασμό των ντόπιων και ξένων επισκεπτών. Και φυσικά η αυθαιρεσία και ο ζαμανφουτισμός συνδαυλίζονται από την ατιμωρησία, αφού δεν ιδρώνει το αυτί κανενός ανευθυνοϋπεύθυνου κρατικού ή αυτοδιοικητικού φορέα…
Φανταστείτε να είχαμε διαφυλάξει ως κόρην οφθαλμού το παλιό δομημένο περιβάλλον, κάποια χαρακτηριστικά του οποίου, όπως και κάποιες πτυχές της παλιάς κοινωνικής ζωής, διασώζονται στις φωτογραφίες του σημερινού άλμπουμ.Ζωντανεύουν εικόνες της παλιάς καθημερινότητας που μαρτυρούν ήθη, έθιμα, επαγγέλματα μιας άλλης εποχής, όπου ο κοινωνικός ιστός ήταν πιο συνεκτικός και οι ψυχές των ανθρώπων δεν στάλαζαν το φαρμάκι του ατομικισμού και του ωχαδερφισμού. Χρόνια τυραννισμένα, μα έμορφα!
(tips: στις περισσότερες φωτογραφίες μπορείτε να κάνετε κλικ για μεγέθυνση)
* * *
Άποψη της Αγιάσου. Προσέξτε το παλιό καμπαναριό της εκκλησίας της Παναγίας. Το καινούριο θεμελιώθηκε το 1950.
* * *
Καρτ ποστάλ της Αγιάσου το 1898. Φαίνεται ο δρόμος που κατεβαίνει από το Καζίνο για το Σταυρί
* * *
Υπέροχη φωτογραφία. Τραβηγμένη από την ταράτσα του Νέου Ξενώνα της Παναγίας (σημερινό κτίριο Αστυνομίας). Στο σταυροδρόμι χορεύουν και γλεντούν. Η περιοχή λεγόταν «Χουρεύτιργια». Εκεί ήταν παλιά ένα από τα γραφικά κουτούκια του χωριού. Το σπίτι δεξιά είναι το παλιό πανδοχείο της Πόμπινας. Το ένα λιθόστρωτο (σημερινή οδός Εθνικής Αντίστασης) κατεβαίνει από τον Ταξιάρχη και το άλλο (σημερινή οδός Ειρήνης) είναι αυτό που πάει προς την Αγία Τριάδα.
* * *
Άποψη του χωριού και του λόφου Καστέλι από τη θέση «Καματερό». Ο δρόμος της Φαμάκας είναι ακόμα χωματόδρομος.
* * *
Περιφορά της εικόνας της Παναγίας στον αύλειο χώρο της εκκλησίας το Δεκαπενταύγουστο.
* * *
Σκακιστικοί αγώνες στην Αγιάσο! Παλιά λειτουργούσε σκακιστικό τμήμα στο Αναγνωστήριο όπου φιλοξενούνταν Αιγαιοπελαγίτικοι Σκακιστικοί Αγώνες. Στην πρώτη σκακιέρα από δεξιά ο Παναγιώτης Ταμβάκης (Ταμπάτσινα) και στη δεύτερη μάλλον ο Ηλίας Κουρτζής. Παρακολουθεί (με το χέρι στο μάγουλο) ο Δημήτρης (Τάκης) Γλεζέλης.
* * *
Πρωτομαγιά στην Καρήνη (1948). Γιορτάζει το σινάφι των φορτηγατζήδων. Με το τσιγάρο ο Χαράλαμπος Δούκαρος.
* * *
Κοσμοπλημμύρα στα Χάνια. Δεξιά το Γραφείο της Κοινότητας και μετέπειτα του Δήμου Αγιάσου, που φιλοξενήθηκε εκεί μέχρι το 1992, οπότε μεταστεγάστηκε στο Νέο Ξενώνα (Αστυνομία)
* * *
Υπέροχη φωτογραφία. Δυο χαρακτηριστικά σαχνισίνια στον Απέσο. Απέναντι η πόρτα που οδηγεί στον Κήπο της Παναγίας.
* * *
Η Πλατεία Αγοράς γεμάτη δέντρα!! Πιο πολύ θυμίζει πάρκο παρά χώρο εμπορικών συναλλαγών!
* * *
Καρτ ποστάλ του Κήπου Παναγίας.
* * *
Αγιασώτισσες στο γεφύρι του ποταμού του Αγίου Δημητρίου
* * *
Μερική άποψη της Αγιάσου (περιοχή Σκαλούδια) και απέναντι ο Ροδίτης.
* * *
Κατηφορίζοντας από το γραφικό Σταυρί. Σε πρώτο πλάνο ο Ταξιάρχης, πίσω ο Νέος Ξενώνας και στ βάθος ο καστανιώνας (περιοχή Καμένο Αλώνι). Αριστερά η πινακίδα «Βιοτεχνία ελαιοπάνων») σηματοδοτεί την ύπαρξη ενός παλιού υφαντηρίου (κλωσταριού ή τσουρχανά, όπως το λέγανε στην Αγιάσο).
* * *
Συρτός υπό τους ήχους βιολιού, σαντουριού και φυσερού.
* * *
Κι άλλη άποψη της Αγιάσου από το Καματερό.
* * *
Το παλιό λιθόστρωτο που κατέβαινε στην Πλατεία Αγοράς από τα σημερινά «Εξάρχεια». Το παλιό περίπτερο εκεί που είναι και σήμερα το περίπτερο του Γιάννη Ορφανού. Ο παλιός πλάτανος που καρατομήθηκε για να μπαίνουν στο χωριό τα φορτηγά (!!!) και απέναντι παλιό καφενείο (μετέπειτα μανάβικο Δημήτρη Τσουκαρέλη και σήμερα Φαρμακείο Αντιγόνης Μπαρούτη).
* * *
Γειτονοπούλες τα λένε κάτω από παραδοσιακό σαχνισίνι.
* * *
Και οι δύο φωτογραφίες από τα γυρίσματα το 1960 ενός ντοκιμαντέρ μικρού μήκους (446 μέτρων) ασπρόμαυρου, διάρκειας 16΄, με θέμα την αγροτική ζωή του χωριού μας. Διευθυντής παραγωγής και σκηνοθέτης ήταν ο Λέων Λοΐσιος από τις Κινηματογραφικές Επιχειρήσεις Specta. Η φωτογραφία ήταν του Φώτη Μεσθεναίου, η μουσική επιμέλεια του Φοίβου Ανωγειανάκη. Το κείμενο της αφήγησης ήταν του Γιάννη Μπακογιαννόπουλου, αφηγητής ο Σταύρος Τορνές και λαογραφικός σύμβουλος ο Στρατής Πολυδώρου Αναστασέλης. Το ντοκιμαντέρ αυτό εκπροσώπησε επίσημα την Ελλάδα στο φεστιβάλ της Μόσχας το 1961 και είχε τον τίτλο «Η ζωή στη Μυτιλήνη». Κινηματογραφήθηκε όλη η διαδικασία του λιομαζώματος, ξεκινώντας από τις αγροτικές εργασίες στον ελαιώνα μέχρι τα «γλιτώματα» και το μεγάλο γλέντι που λάβαινε χώρα κάθε χρόνο στην «Καρυά» από τον ταϊφά των Παναγιώτη Καμαρού και Γιάννη Κολομόνδου.
* * *
Τριήμερο γλέντι στο σημερινό καφενείο Καλφαγιάννη (Σεπτέμβρης 1935), που τότε το είχε ο Παναγιώτης Ηλ. Παπαπορφυρίου (Γράμμ’) ο οποίος στέκει όρθιος και χαμογελαστός στη μέση της πόρτας. Μεταξύ των εικονιζόμενων οι αείμνηστοι Προκόπης Γαβές (με το μουστάκι όρθιος αριστερά), οι αχώριστοι φίλοι και ανεπανάληπτοι χωρατατζήδες Στρατής Π. Αναστασέλης και Κώστας Βουλβούλης (καθήμενοι στη μέση), Γιάννης Γιαννάκης (δεξιά από τον Γράμμη με το κουστούμι και τα γυαλιά). Δυο ακορντεόν, μια κιθάρα, ένα βιολί και από πάνω ο φωνόγραφος!!!
* * *
Καρτ ποστάλ. Η αείμνηστη Ελένη Κουρτζή στο Σταυρί. Προπορεύεται ο κυρ-Μέντιος βαρυφορτωμένος
* * *
Ο Στρατής Π. Αναστασέλης (Γιαπρακάδινα) και ο Κώστας Βουλβούλης (Μπουλμπούλ) συζητούν επί… ανωτάτου επιπέδου στο μέσον της Πλατείας του Σταθμού Λεωφορείων.
* * *
Ο αιωνόβιος πλάτανος του Κήπου Παναγίας με το κουβούκλιο που χρησίμευε ως θάλαμος προβολής του παλιού θερινού σινεμά που λειτουργούσε εκεί (με την ονομασία «Όασις»)!
* * *
Η φωτογραφία αυτή έχει ιστορική αξία, γιατί καταγράφει έναν παλιό θεσμό. Λαμπαδηφορία στους κεντρικούς δρόμους του χωριού στις 28 Οκτωβρίου 1967! Την πρώτη δυάδα απαρτίζουν ο Στρατής Γραμμέλης (αριστερά) και Παναγιώτης Αλτιπαρμάκης (δεξιά). Το έθιμο της λαμπαδηφορίας πηγάζει από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τότε που είχαν συνδυάσει την Ανάσταση του Χριστού με την Ανάσταση του Γένους, την απελευθέρωση του Γένους από τους Τούρκους. Οι Έλληνες που θέλανε να μεταφέρουνε το μήνυμα της επανάστασης, "σκαρφιστήκαν" την ιδέα της λαμπαδηφορίας. Έτσι σιγά - σιγά το βράδυ της 24ης Μαρτίου του 1821 με δάδες στα χέρια ο λαός διέδιδε το μήνυμα, φωτίζοντας κάθε γωνιά της Ελλάδας.
Η… εθνοσωτήριος επανάστασις της 21ης Απριλίου 1967 επεξέτεινε το έθιμο της λαμπαδηφορίας και στο γιορτασμό της άλλης εθνικής επετείου, της 28ης Οκτωβρίου 1940. Λαμπαδηφόροι, φυσικά, οι μαθητές… Για να γαλουχούνται στα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη!
* * *
Ο Παλαιός Ξενώνας της εκκλησίας της Παναγίας (Χάνια) παλιότερα λειτουργούσε ως Ξενοδοχείον ΟΛΥΜΠΟΣ ΠΑΛΛΑΣ!
* * *
Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη…
* * *
Καρτ ποστάλ. Μπροστά στην Ωραία Πύλη και στο μαρμάρινο τέμπλο της εκκλησίας της Παναγίας.
* * *
Από το γύρισμα της ταινίας του Ορέστη Λάσκου «Δάφνις και Χλόη» στην τοποθεσία «Καδή Βρύση» Αγιάσου (1930). Φωτογραφία Αδελφών Χουτζαίου.
* * *
Ταματάρισσα της Παναγίας… Άραγε ο καβαλάρης να νογά τι γίνεται;
* * *
Σε παλιά γειτονιά της Μπουτζαλιάς αναβιώνει το έθιμο της κούνιας (1938). Από το αρχείο του Στρατή Πολ. Αναστασέλη, ο οποίος σημειώνει ιδιοχείρως τα ονόματα και τη θέση των δυο αδελφών του, Γεωργίας και Αφροδίτης.
* * *
Η Σοφία Παπάνη-Βάλεση και η Μαριάνθη Κολομόνδου-Χατζηγιάννη ποζάρουν με τις σχολιανές τους φορεσιές
* * *
Στου Καρά (Αγριά), από αριστερά: η Βασιλική (Βασ’λίν’) σύζ. Ευστρατίου Σαλαβάτη και η Βασιλική σύζ. Παναγιώτη Καληγέρου το γένος Αρμενάκη Βέτσικα.
* * *
Βιολί, σαντούρι, ευφώνιο και χορός. Φωτογραφία Σίμου Χουτζαίου.
* * *
Πλανόδιοι μπαχτσαβάνηδες σεργιανίζουν με τα γαϊδουράκια τους τα προϊόντα τους στις γειτονιές και ποζάρουν με τα κανταρέλια ανά χείρας.
* * *
Του ψούν’σμα. Φωτογραφία του παλιού εκλεκτού φωτογράφου της Αγιάσου Στρατή Καμπά.
* * *
Η μπουγάδα. Φωτογραφία του παλιού εκλεκτού φωτογράφου της Αγιάσου Στρατή Καμπά.
* * *
Παλιοί Αναγνωστηριακοί τη μέρα της Κυριακής των Μυροφόρων που γιορτάζει ο Ταξιάρχης Καστελίου, προστάτης του ιδρύματος. Από αριστερά: Όρθιοι οι Γιάννης Αλεντάς, Παναγιώτης Βλαστάρης, Παναγιώτης Πρ. Σουσαμλής (το παιδί που γυρίζει το κεφάλι), Προκόπης Γαβές. Καθήμενοι οι Πάνος Πράτσος, Μιλτιάδης Σκλεπάρης (Κ’μαράς), Στρατής Κολαξιζέλης (Κακάβης), Χαρίλαος Κορομηλάς, Ραφαήλ Σουσαμλής. Κάτω δεξιά τα παιδιά είναι (από αριστερά): Βασίλης Σωσώνης, Χρύσανθος Χατζηπαναγιώτης, Ηλίας Κουρτζής.
* * *
Προπολεμική φωτογραφία. Αναβίωση του παλιού καρναβαλικού εθίμου της περικεφαλαίας.
* * *
Σπάνιες φωτογραφίες κηδειών με πρωταγωνιστές τους τέσσερις νεκροπομπούς (που μετέφεραν το φέρετρο) και τους ακολουθούντες τεθλιμμένους συγγενείς. Αξιοσημείωτη παρατήρηση (σε σχέση με μεταγενέστερα χρόνια): η νεκρόκασα μεταφερόταν χωρίς το καπάκι της! Στις τέσσερις από τις πέντε φωτογραφίες ένας απ’ τους νεκροπομπούς είναι ο Προκόπης Γαβές (ο ψηλός με το κοντό μουστάκι). Οι φωτο είναι από οικογενειακά αρχεία που αντιγράφει και διασώζει το Αναγνωστήριο Αγιάσου. Στην κάτω φωτογραφία η κηδεία Ειρήνης Καβαδέλη.
* * *
Πηγαίνοντας τ’ αρρ’βουνιασκάτα. Από αριστερά: Εριφύλη Κουμλέλη-Γλεζέλη, (;), (;), Σαπφώ Κουτσκουδή-Τζίνη, (;), Ειρήνη Κολομόνδου-Τσάτσου, Μαριάνθη Κολομόνδου-Χατζηγιάννη, Μυρσίνη Καμαρού-Κουτσκουδή, Σοφία Παπάνη-Λαδιέλη, Ελευθερία Κουτσκουδή, Μιχάλης Κουτσκουδής, Φανή Χατζηκομνηνού-Παπάνη, Καίθρη Χαλέλη-Βσιλάκη (;). Κάτω: Τάκης Τζίνης, (;), Μυρσίνη Παπάνη, (;).
* * *
Γυναικόπαιδα σε παλιά γειτονιά της Αγιάσου. Οι κοπέλες πλέκουν τα εργόχειρά τους.
* * *
Η δασκάλα Δέσποινα σύζυγος Αντωνίου Κουτρή το γένος Παπάνη (Μαμόλινα), η μητέρα του πρώην δημάρχου Αγιάσου Παναγιώτη Αντωνίου Κουτρή, με τους μαθητές της.
* * *
Ο πλανόδιος ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ (από το αρχείο του Στρατή Πολυδώρου Αναστασέλη).
* * *
Παλιά υπέροχη φωτογραφία της δεξαμενής της Καρήνης.
* * *
Κοπέλες της Αγιάσου μαζεύουν κάστανα με τα κοφίνια. Πίσω τους φαίνεται το σιργί [σωρός από κάστανα με το ακανθώδες περίβλημά τους, που τον πότιζαν κάμποσες μέρες μέχρι να σαπίσουν οι αχινοί και να βγει ο καρπός (από το τούρκικο sergi = κάθε τι ξαπλωμένο καταγής)].
* * *
Ο ταϊφάς εν δράσει! Ραβ’στήδις τσι μαζώχτιργις στου λιουμάζουμα.
* * *
Κηπουρικές εργασίες από τους μαθητές στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου υπό την εποπτεία των δασκάλων (1968).
* * *
Στη αυλή του Δημοτικού Σχολείου Αγιάσου οι δάσκαλοι παραδίδουν μαθήματα παροχής πρώτων βοηθειών σε τραυματία και οι μαθητές τα εφαρμόζουν (1968). Τα περιβραχιόνια φέρουν το σήμα του Ερυθρού Σταυρού.
