Το Μουσείο Ελαιοτριβείο (τ. Βρανά) της Εταιρείας Αρχιπέλαγος στη Λέσβο

Του ΝΙΚΟΥ ΣΗΦΟΥΝΑΚΗ*

Το Μουσείο κατά την Ελληνική ιστορία είναι ο χώρος που καλλιεργούνται οι τέχνες, τα γράμματα και κατά την Ρωμαϊκή εποχή χώρος και για φιλολογικές συζητήσεις.

Ολοκληρωμένο Μουσείο, κατά την αρχαιότητα, υπήρξε το Μουσείο της Αλεξάνδρειας που δημιούργησε ο βασιλιάς της Αιγύπτου, Πτολεμαίος Α.

Από την Αναγέννηση και μετά η έννοια του Μουσείου απέκτησε τη σημερινή της μορφή κυρίως με τις ιδιωτικές συλλογές της Ευρωπαϊκής Αριστοκρατίας.

Τα κρατικά Μουσεία ανά τον κόσμο δημιουργήθηκαν τους τελευταίους αιώνες με την οργάνωση Αρχαιολογικών Υπηρεσιών για να προστατέψουν και να φυλάξουν τα ανασκαφικά ευρήματα κυρίως της κλασικής αρχαιότητας.

Μεικτά Μουσεία ή Θεματικά -αν εξαιρεθεί το Πολυμουσείο Μπενάκη- η χώρα μας δεν διέθετε μέχρι την δεκαετία του ’60, οπότε ιδιώτες και φορείς δημιούργησαν, χώρους για εξειδικευμένες συλλογές, Λαογραφικές, Εθνολογικές, Ιστορικές, Ναυτικές, κ.α.

Στην Λέσβο αρχές της δεκαετίας του ’80, η Νομαρχία, ξεκίνησε μια προσπάθεια διάσωσης της Βιομηχανικής Κληρονομιάς, που άνθισε στα τέλη του 19^ου αιώνα- αρχές του 20^ου, με την Αναστήλωση και λειτουργία τους ως Πολυχώροι Πολιτισμού, σε πέντε εγκαταλελειμμένα Βιομηχανικά Συγκροτήματα που στην πορεία υπήρξε αδυναμία της τοπικής Αυτοδιοίκησης να ολοκληρώσει το εγχείρημα.

Η εσωτερική αυλή με την καμινάδα

Τότε και το «Πολιτιστικό Ίδρυμα της τράπεζας ΕΤΒΑ», δημιούργημα του αείμνηστου Διοικητή της Κώστα Σοφούλη, έστησε σε στέρεα βάση τα πρώτα θεματικά Μουσεία στις Περιφέρειες της χώρας, όπως το Μουσείο Μεταξιού στο Σουφλί, το Μουσείου του Υδρόμυλου στην Δημητσάνα, κ.α.

Το Μουσείο – Ελαιοτριβείο (τ. Βρανά) στην Λέσβο, της Πολιτιστικής «Εταιρεία Αρχιπέλαγος» βρίσκεται στην Περιφέρεια της Περιφέρειας του νησιού.

Αποκτήθηκε από μια ομάδα επώνυμων πολιτών, οι οποίοι θέλησαν να διασώσουν το παλαιό Βιομηχανικό Συγκρότημα της πρώτης Βιομηχανικής περιόδου που οικοδομήθηκε στα 1887, από την οικογένεια του Νομπελίστα ποιητή Ο. Ελύτη, και συμπλήρωσε εκατόν σαράντα (140) χρόνια ζωής.

Το Αρχιτεκτονικό και Μηχανολογικό Μνημείο -Ερείπιο- Αναστηλώθηκε και Διαμορφώθηκε σε Μουσείο, χάρη στην ένταξη του σε Ευρωπαϊκά προγράμματα, και στην συνεισφορά των μελών του και ιδιωτών χορηγών.

Είκοσι χρόνια, λειτουργεί σε καθημερινή βάση ακόμα και στην περίοδο του Covid και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει είναι πολλά.

Τα έσοδά του, μετά δυσκολίας καλύπτουν το ετήσιο τιμολόγιο της ΔΕΗ, βεβαίως ελάχιστα Μουσεία ισοσκελίζουν τον προϋπολογισμό λειτουργίας τους και αυτό ισχύει και για τα Ιδιωτικά και για τα Δημόσια.

Το νησί της Λέσβου, δεν είναι τουριστικός προορισμός, υστερεί σε ξενοδοχειακή υποδομή, και αυτό καθιστά ακόμα δυσκολότερη την λειτουργία του.

Η Τοπική, και η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση αδυνατεί να συνδράμει οικονομικά στο ελάχιστο και ουδέποτε το έπραξε έως σήμερα και βέβαια ισχυρίζεται ότι το θεσμικό πλαίσιο δεν της το επιτρέπει.

Ας το αλλάξει λοιπόν η Εκτελεστική Εξουσία θέτοντας αξιοκρατικές προϋποθέσεις, για τα Μουσεία της ακριτικής χώρας.

Οι ιδιωτικές χορηγίες, χρόνο με τον χρόνο λιγοστεύουν και απομένει μόνο η ενίσχυση του υπουργείου Πολιτισμού.

Ο εξωτερικός χώρος του Μουσείου

Ο φορέας μας επιθυμεί να συνεχίσει την προσπάθεια εκείνων των σημαντικών Ελλήνων που συνέδραμαν στην δημιουργία του, όπως οι αείμνηστοι Ν. Κούνδουρος, Α. Δεληβορρίας, Ν. Μάργαρης, κα.

Το Μουσείο πρόσφατα ανακαινίστηκε πλήρως και αναδιατάχθηκε η Μουσειολογική του παρουσίαση, και εξακολουθεί να τέρπει τον επισκέπτη, ο οποίος μπορεί να δει ζωντανά:

• Πως γινόταν η έκθλιψη της ελιάς και η παραγωγή του λαδιού στα 1900, με τα τότε μηχανήματα σε πλήρη λειτουργία
• Τον σπάνιο Αρχαίο Διπλό Λίθινο Ληνό του 3^ου αιώνα π.Χ.
• Το πλήρες Αρχείο του Ελαιοτριβείου 1887-1970
• Τον εκθεσιακό χώρο «Η Λέσβος του Ελύτη»

Στα επόμενα εκατόν σαράντα (140) χρόνια… η ιστορική και πολιτιστική αξία αυτού του Μουσείου – Μνημείου θα είναι πολλαπλάσια.

Υ.Γ. το άρθρο δημοσιεύθηκε στο αφιέρωμα της εφημερίδας «Τα Νέα» στις 18 Μαΐου 2024, με αφορμή τον ετήσιο εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων.

* Ο Νίκος Σηφουνάκης είναι αρχιτέκτονας, πρόεδρος της Πολιτιστικής «Εταιρεία Αρχιπέλαγος», τ. βουλευτής – υπουργός