Γιώργος Τυρίκος-Εργάς: "Η Καινούργια Διάθηκη του Σμου"
Βιογραφικό
Ο Γιώργος Τυρίκος-Εργάς γεννήθηκε το 1982. Είναι απόφοιτος του τμήματος Κλασσικών Σπουδών και Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Κατά τη διάρκεια του πρώτου του πτυχίου ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου σπούδασε αιγυπτιακά ιερογλυφικά του Μέσου Βασιλείου στο πανεπιστήμιο Notre Dame. Συνέχισε τις σπουδές του στη Σορβόννη όπου και αποφοίτησε από το τμήμα Ιστορίας του Paris I με ειδίκευση στην ασσυριολογία. Ένα χρόνο αργότερα ολοκλήρωσε το DEA του τμήματος συγκριτικής γραμματολογίας του Paris III. Είναι υποψήφιος διδάκτορας λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων όπου μελετά τις στοιχειωμένες ιστορίες (γουλιασμένα) όπως αυτές διαμορφώνονται σήμερα στα νησιά του ΝΑ Αιγαίου. Αρθρογραφεί σε τοπικές και αθηναϊκες εφημερίδες και έντυπα. Αντιπρόεδρος της Μ.Κ.Ο. "Αγκαλιά" για την περίθαλψη και στήριξη των προσφύγων. Συνεργάτης της εφημερίδας "Εμπρός", από την στήλη "Λαξευτής", δημοσιεύει δοκίμιο και διήγημα. Έχει γράψει το "Μίνες του Θαβώρ: 12 διηγήματα του φανταστικού", εκδόσεις "Αιολίδα", 2007 και σε συνεργασία με τον Κώστα Ζαφειρίου το "Αυλήτής και Παππουλάνθρωπος", εκδόσεις Αιολίδα 2010, βιβλίο το οποίο περιλήφθηκε στον κατάλογο White Ravens της Διεθνούς Βιβλιοθήκης του Μονάχου, ανάμεσα στα 250 σπουδαιότερα έργα νεανικής λογοτεχνίας για το 2011. Τον Νοέμβρη του ίδιου χρόνου, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ το πρώτο του μυθιστόρημα "Η Καινούργια Διαθήκη του Σμου", που αντλεί εν πολλοίς από τον κόσμο της προφορίκής λογοτεχνίας, τα στοιχειά, τους στοιχειωμένους τόπους και τα ξόρκια της ιδιαίτερής του πατρίδας, της Καλύμνου. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα εικαστικά σε έκθεση ζωγραφικής της "ΠΟΛΙΑΝΑ", στο Επιμελητήριο Λέσβου, έκτοτε έχει λάβει μέρος σε διάφορες εκθέσεις και έχει αναλάβει την εικονογράφηση βιβλίων, ποιημάτων κ.α.. Παίζει κρητική λύρα και χαμπιόλι, του αρέσει το σκάκι και το ψάρεμα".
Συνέντευξη στο kalymnians voice με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου στην Κάλυμνο στις 20/04/2012
1.Ποια ειναι η υπόθεση του βιβλίου " Η Καινούρια Διαθηκη του Σμου" (εκδόσεις Πατάκη); Καταρχήν πρέπει να πούμε πως το Σμου, όπως το λέμε για συντομία, είναι ένα μυθιστόρημα που στην σύγχρονη ορολογία κατατασσεται στο είδος της λογοτεχνίας του φανταστικού. Το Σμου είναι ένα χωριό στο μικρό νησί του Σβίγγου. Το μόνο κατοικημένο μέρος πανω στον Σβίγγο, βασικά. Φανταστείτε έναν κόσμο όπου η μαγεία συνηπάρχει με την θρησκεία και την τεχνολογία. Οι άνθρωποι έχουν μάθει να ζουν κοντά σε παράξενα πλάσματα των θρύλων, τα οποία υπάρχουν μερικές φορές στις ιστορίες μόνο και άλλες φορές στην πραγματικότητα, κοντά σε ζώα που έχουν φωνή και χαρακτήρα, προσπαθούν τελοσπάντων όλοι να ζουν ειρηνικά και το καταφέρνουν λίγο ή πολύ. Όσο για τα ξόρκια, μην φανταστείτε τίποτα εντυπωσιακό. Να, για παράδειγμα οι ψαράδες μπορούν να καλούν κοντά στα δίχτυα τους κοπάδια ψαριών, να δένουν μικρούς ανεμοστρόβιλους μακριά από την βάρκα τους, να εξορκίζουν τα θαλασσινά τελώνια στην καταιγίδα. Πρακτικά πράγματα. Κατά τα άλλα στο Σμου υπάρχουν και πιο ικανοί μάγοι όπως ο Σεβάσμιος, κάτι σαν να λέμε ο πολιτικός αρχηγός, μα και αυτοί οι μάγοι προτιμούν να περνούν ύσηχα την ζωή τους παρά να μπλέκονται σε περιπέτειες. Βασικά τίποτα ιδιαίτερο δεν συμβαίνει. Τα πράγματα είναι λιγάκι βαρετά, όλοι παλεύουν να βγάλουν το ψωμί τους, υπάρχει η καθημερινή ζωή με τις πίκρες και τις χαρές της όπως την ξέρουμε. Ωσπου μια μέρα, ξαφνικά, μια τεράστια Γρανιτένια Σκάλα εμφανίζεται από τον ουρανό πάνω από τον κεντρικό ναού του νησιού. Από αυτήν κατεβαίνουν τα Ταγματα των Αγγέλων της Αποκάλυψης. Τι σκοπό έχουν; Προφανώς έχει έρθει το τέλος του κόσμου. Όλα έρχονται...τα πάνω κάτω... Οι ντόπιοι Δαίμονες ξεσηκώνονται και ετοιμάζονται για πόλεμο. Τι πόλεμο δηλαδή αφού δεν μιλάμε για τους μεγάλους, παραδοσιακούς Αρχέκακους αλλά για κάτι δαίμονες της συμφοράς...Και οι άνθρωποι ξαφνικά πρέπει να διαλέξουν στρατόπεδο, το ίδιο και κάθε ζωντανό πλάσμα στο Σμου. Στο μέτωπο όσων είναι με τους Αγγέλους εμφανίζεται η σφραγίδα του Αμνού. Σε όσους διαλέξουν το στρατόπεδο των Δαιμόνων, εμφανίζεται η σφραγίδα του Τράγου. Και ετοιμαζόμαστε για εμφύλιο. Πίσω από το ελάχιστο και ασήμαντο Σμου φαίνεται σιγά σιγά πως παίζεται ένα πιο επικίνδυνο θέατρο στο οποίο θα αποφασιστεί η τύχη ολόκληρου του σύμπαντος... Μέσα στο χάος ο μάγος Σεβάσμιος, η Ισιδώρα, ο γλάρος Ιωνάς, ο πολέμαρχος Χαρκούτσος, ο Λάζαρος το Μουλάρι που μιλάει στην καθαρεύουσα, ο μαστρο-Φίλιππας και ο Τυφλός Κίμωνας μαζί με λιγοστούς άλλους θα ανακαλύψουν πως το Καλό και το Κακό μπορεί απλά να αποτελούν προφάσεις και πως η ζωή δεν είναι Ασπρο-Μαύρο, πως η δικαιοσύνη θέλει κόπο, πως η επιλογή είναι το μόνο που έχουμε για να παραμείνουμε αξιοπρεπείς. Την ιστορία θα πρέπει να την ανακαλύψει πλέον ο αναγνώστης, ας μην επεκταθώ.
2. Πως συνδέεται το σύμπαν του Σμου με την σύγχρονη Κάλυμνο; Άμεσα. Οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι εμπνευσμένοι από τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές των ανθρώπων της ιδιαίτερής μου πατρίδας. Και τα καλά και τα κακά τους, για να λέμε την αλήθεια. Υπάρχουν γνωστά μας ονόματα, τοπωνύμια. Ολο το «στήσιμο» του Σμου θυμίζει Κάλυμνο. Τα πλάσματα του βιβλίου έχουν βγει από τα καλύμνικα θρυλούμενα, τα γνωστά μας «γουλιασμένα» που μελετάω ερευνητικά τα τελευταία χρόνια. Το σύστημα μαγείας το έμαθα κοντά σε γιαγιάδες της Καλύμνου: τους καταδεσμους, τις βασκανίες... Μα κυρίως προσπαθησα να μιλήσω για την ουσία της Καλύμνου. Ολο οσα μισούμε και αγαπάμε είναι εδώ. Όλα όσα πρέπει να αλλάξουμε. Και θέλω να πιστεύω, όσα ελπίζουμε και μπορούμε σαν καλύμνιοι και σαν έλληνες.
3. Σε ποιες ηλικίες αναφέρεται; Είναι ένα μεγάλο παραμύθι, μια μεγάλη αλληγορία; Βασικά στο ενήλικο αναγνωστικό κοινό. Το κείμενο όμως είναι προσβάσιμο σε όλους. Είναι γραμμένο με τρόπο που να μπορεί να προσεγγιστεί από τον απλό αναγνώστη ως τον αναγνώστη με ειδικές γνώσεις και απαιτήσεις από το είδος. Ο καθένας θα χαρεί την ιστορία σε διαφορετικό επίπεδο. Ναι, ίσως και να είναι μια μεγάλη αλληγορία. Μην ξεχνάμε πως οσο και να φτιάχνουμε φανταστικά σύμπαντα στην λογοτεχνία, πάντα προσπαθούμε να μιλήσουμε για τα όσα μας απασχολούν στον δικό μας κόσμο.
4. Μου επιτρέπετε τώρα να αναφερθούμε στην έρευνά σας; Πείτε μου πρώτα τι είναι τα γουλιάσμένα ; Γουλιάσμένα είναι οι ιστορίες που ακούγαμε για τους αράπηδες,τα πααρικά,τις εχτροφαντασίες κλπ;
Μέσα από την έρευνα προκύπτει πως τελικά γουλιασμένα δεν είναι μόνο οι τρομακτικές αφηγήσεις για αλλόκοτα πλάσματα και περίεργες εμφανίσεις. Στο πλαίσιο ενός «πισπερίσματος» κατω από τον γενικό τίτλο των γουλιασμένων θα ακούσουμε και άλλα πραγματα, όπως βίους Αγίων, μακάβρια ή ευτράπελα περιστατικά δίχως μεταφυσική βάση, θρυλούμενα για θησαυρούς, κ.α. Τα γουλιασμένα είναι ένα ολόκληρο σύμπαν λαϊκής προφορικής λογοτεχνίας με τεράστιο πλούτο και ποικιλία!
5. Σε τι ηλικία μάθατε για τα γουλιασμένα και ποια ιστορία σας εκανε τόση εντύπωση που ασχοληθήκατε με αυτά , τόσο ώστε να κάνετε διδακτορικό πάνω σε αυτά; Οφείλω την αγάπη μου για τα γουλιασμένα μου στην θεία μου Κατερίνα Μιχαήλου η οποία στάθηκε για μένα ο πιο εφευρετικός αφηγητής από την παιδική μου ήδη ηλικία. Με μύησε σε ένα σύστημα αφήγησης που κουβαλούσε την σημειωτική δεινότητα αιώνων. Από την άλλη οι γονείς μου, παρόλες τις αντιξοότητες στο νησί, πάντα ενθαρρυναν την αναπτυξη της φαντασίας μου. Μέχρι το λύκειο είχα ήδη μια πλουσιότατη βιβλιοθήκη! Θυμάμαι μια αφήγηση με ένα στοιχειό στην περιοχή «Τζο Γκρεμούς» πηγαίνοντας στον Αγιο Γιώργη τον Αλάγο, ανάμνησή της χάνεται μαζί με τις πρώτες εικόνες της ζωή μου. Αυτή η αφήγηση αποτέλεσε υλικό και για το πρώτο μου δημοσιευμένο διήγημα που μετά από χρόνια έγραψα με παρότρυνση του φιλόλογου Γιάννη Παπαθανασίου σε μια συλλογή παραμυθιών που κάναμε με τους συμμαθητές μου στο γυμνάσιο. Μέσα από τις σπουδες μου τα επόμενα χρόνια καταλαβα σιγα σιγα σε τι θησαυρό είχα πρόσβαση. Ξεκινησα να προσεγγίζω τα γουλιασμενα καταρχήν λογοτεχνικά και πολύ σύντομα με σκοπό την διάσωσή τους, και ερευνητικά.
6. Το διδακτορικό σας τι περιλαμβάνει; Περιλαμβάνει την συγκέντρωση υλικού από το πεδίο που είναι η Κάλυμνος, την οργάνωση του και την σημειωτική του ανάλυση. Σκοπός μου είναι να καταλάβω τις τεχνικές του αφηγητή και τις οπτικές που σχηματίζει το ακροατήριο των γουλιασμένων.
7. Επειδή και εγώ προσωπικά έχω μάθει διάφορες ιστορίες για κάποια μεταφυσικά φαινόμενα της Καλύμνου , θα μπορούσατε να μας πείτε τι έχετε μάθει για αυτές τις ιστορίες; Πχ για τον βρυκόλακα Αλεξιάδη. O Αλεξιάδης είναι μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση. Βασικά μπορεί να οριστεί με βάση την τάση των καλυμνίων να δαιμονοποιούν τους «αριστοκράτες» μετα θάνατον. Φονεύτηκε από τον ανεψιό του, τον Αλέξη τον κοντραπατζή, τον περίφημο παλλικαρά προφανώς για οικονομικές διαφορές. Θάφτηκε με τιμές στο Κάστρο της Χρυσοχεριάς. Χρόνια μετά τον θανατό του, τον βρήκαν άλιωτο μέσα στο κενοτάφειο. Αυτό σε συνδιασμό με το ότι ήταν σκληρός σφουγγαρέμπορος, αυστηρός στις δοσοληψίες τους αλλά και βέβαια το ότι ήταν «κακοθανατισμένος», έδωσαν βάση στις πρώτες φήμες που δεν άργησαν να εξαπλωθούν. Είναι μεγάλη η ιστορία του Αλεξιάδη, ο Γ. Χατζηθεοδώρου στο εξαιρετικό βιβλιο «Η Κάλυμνος του Μεταπολέμου», έχει γράψει για το θέμα ιστοριογραφικά. Λογοτεχνικά υπάρχει το έργο του Μαγκλή «Οι κοντραπατζήδες του Αιγάιου» (εκδόσεις Καλέντη) στο οποίο εχουν βασιστεί πολλά από τα σύγχρονα θρυλούμενα. Εγώ μελετώ τις αφηγήσεις γύρω από τον Αλεξιάδη, γύρω από όλα τα γουλιασμένα από σημειωτική πλευρά.
8. Εκτός από τον Αλεξιάδη , τι ξέρετε για διάφορα πλάσματα της σκοτεινής μεριάς της Καλύμνου; Αυτή κι αν είναι τεράστια κουβέντα που θα κρατούσε ατέλειωτες σελίδες! Υπάρχουν τόσα, μα τόσα πολλά πλάσματα της καλύμνικης λαϊκής φαντασίας. Πλάσματα και αλλά και πιο περίπλοκες έννοιες όπως το «ζώποιο». Για να καταλάβετε πόσο ευρύ είναι το θέμα σας λέω απλά πως τα πάντα στην Κάλυμνο μπορούν να κρύβουν από ένα στοιχειό. Δυο μέρη υπάρχουν μόνο εκεί όπου «τα στοισσά δεν έχουν εξουσία». Η Αγία Τράπεζα και ο Θρόνος. Φανταστείτε πως μπορούν να «κυκλοφορούν» ελεύθερα ακόμα και μέσα στην εκκλησία. Πανικός, καταλαβαίνετε! Η Κάλυμνος ήταν και είναι μικρή. Μέσα σε 111 τετραγωνικά χιλιόμετρα ένας ολόκληρος μυθοπλάστης λαός έπρεπει να κλείσει τους προσωπικους τους Δαίμονες. Τι άλλο λοιπόν να περιμένει κανείς;
9.Υπάρχουν στην Κάλυμνο γουλιασμένα μέρη όπως σπίτια ; Θα πω μονάχα πως τα γουλιασμένα δεν έχουν χαθεί. Αντίθετα κυκλοφορούν ακόμα. Πολλά μέρη στην Καλυμνο είναι ακόμα φόβος και τρόμος μεταξύ σοβαρού και αστείου. Πρέπει όμως να μελετήσουμε και το φαινόμενο, παγκόσμιο, της μετάβασης από την προφορικότητα στον γραπτό λόγο. Τα γουλιασμένα θα άλλαξουν ονόματα και θα περάσουν στην σύγχρονη πραγματικότητα μέσα από τα νέα μέσα επικοινωνίας και διασκεδασης. Ηδη βρίσκονται εκει...τα γουλιασμένα είναι πλέον στον μη-τοπο, στον κυβερνοχώρο: βιντεοπαιχνίδια, κινηματογράφος, διαδυκτιακές κοινότητες. Εχουν με επιτυχία μετακομίσει εκεί!
10. Κάποιες ιστορίες έχουν παραποιηθεί από τότε που πρωτοειπώθηκαν μέχρι σήμερα; Τα θρυλούμενα χάνονται ή εξελίσσονται. Είναι μέσα στην φύση τους αυτό που ονομάσατε «παραποίηση». Δεν γίνεται κακόβουλα, τα γουλιασμένα δεν ανήκουν σε κανέναν αφηγητή. Είναι προϊον ανάδυσης μιας διαδικασίας της οποίας όλοι είμαστε μέρος αλλά και κανείς. Αυτό είναι η ομορφιά τους. Η παράδοση δεν είναι κάτι στατικό.
11. Θεωρείτε ότι οι άνθρωποι την σημερινή εποχή πιστεύουν αυτές τις ιστορίες όπως κάναν οι παλιοί άνθρωποι; Μέσα από την έρευνα προσπάθησα να καταλάβω κατά πόσο τα γουλιασμένα είναι προϊον της δύναμης που είχε η ενορία πάνω στους καλύμνιους. Το αν δηλαδή οι αφηγητές τους, ως ενορίτες, προάσπιζαν μέσα από τα γουλιασμένα την πίστη και την κοινωνική συνοχή όπως την είχαν διδαχτεί παραδοσιακά. Παρατηρούμε πως η έννοια της ενορίας έχει χαλαρώσει και πως πια οι καλύμνιοι δεν ορίζουν τον εαυτό τους σαν ενορίτη, όπως το έκαναν παλιότερα. Μαζί και αναλογικά, χαλάρωσε και η διάδωση των γουλιασμένων. Πιο συγκεκριμένα: από το 2000 χοντρικά και έπειτα, μπορεί κανείς να μιλήσει για μια απομάκρυνση από την εκκλησία. Είναι αυτή η απομάκρυνση ένδειξη υλισμού ή αθεϊσμου; Πιστεύω πως όχι. Πιο πολύ αποτελεί προϊον της δυσπιστίας απέναντι στην ειλικρίνια των αντιπροσώπων της εκκλησίας παρά απέναντι στο χριστιανικό δόγμα. Οσο έχουμε στον νου μας μια μεταφυσική θεώρηση του κόσμου και όσο αυτή η μεταφυσική θα είναι σύστημα σκέψης που βασίζεται στην πίστη, τότε πιστεύω θα υπάρχει πάντα τόπος για «γουλιασμένα». Η διαφορά με τα «περασμένα» είναι όχι το ότι δεν πιστεύουμε αλλα το ότι πιστεύουμε με διαφορετικό τρόπο. Τι άλλο είναι, για παράδειγμα, η τάση μας να συμβιβάσουμε πίστη και επιστήμη παρά μια εμμονή στο μεταφυσικό; Τα θρυλούμενα κυλούν και λένε, και λέγονται...
12 Και τέλος , όπως μας προειδοποιούν σε διάφορες ταινίες, ειναι καλύτερο να μην ανακατεύεται κάποιος με τέτοιες ιστορίες; Αντιθέτως. Ακόμα και αυτή η ίδια η προειδοποίηση είναι ο πιο σίγουρος τρόπος να μας κάνει να ανακατευτούμε. Όταν λέμε ο ένας στον άλλο ιστορίες, επικοινωνούμε. Το έχουμε τρομερά ανάγκη αυτό το πράγμα. Όχι απλά για να διατηρήσουμε σταθερή την εντροπία και την ακατάπαυστη ροή πληροφορίας στο σύμπαν, αλλά γιατί είμαστε όντα που ερχόμαστε το ένα κοντά στο άλλο μέσα από τον λόγο. Ο καθένας από εμάς είναι μόνος και αδύναμος. Οι ιστορίες είναι που μας κάνουν, εχθρούς, φίλους, γείτονες, εραστές. Τα λόγια μας το πετυχαίνουν όλο αυτό. Όσο μιλούμε μεταξύ μας τα γουλιασμένα είναι καλά. Οσο μας κάνουν να αναπτύξουμε την φαντασία μας και να μάθουμε τον τόπο μας. Η προφορικότητα των γουλιασμένων δεν είναι κάτι που το καταναλώνουμε και πάμε παρακάτω. Είναι τέχνη, είναι ομορφιά, είναι ψυχαγωγία και ενδοσκόπηση. Και στη σύγχρονη εποχή, μπορεί να αποτελέσουν γόνιμο έδαφος για δημιουργία και έκφραση. Όχι, να ανακατευτούμε και μάλιστα πολύ!
