Εξερευνώντας τις Παναγίες Λέσβου

Παναγίες Λέσβου: Στο σημερινό κείμενο θα ταξιδέψουμε στο νησί της Λέσβου και θα ασχοληθούμε με τις Παναγίες Λέσβου. Πλήθος εκκλησιών, μοναστηριών και μικρότερων ή μεγαλύτερων εξωκλησιών βρίσκονται στο τρίτο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας. Η Λέσβος είναι ένας τόπος όπου τα προσκυνήματα προς τιμήν της Παναγίας είναι πολλά. Φιλοτεχνημένα με περίσσεια τέχνη και μεράκι και κυρίως πίστη ως υπέρτατο δομικό λίθο, αποτελούν πόλο έλξης μεγάλου αριθμού επισκεπτών όλο το χρόνο με κορύφωση τις μέρες πριν και μετά από τις 15 Αυγούστου.  Η παρουσία όλων αυτών των εκκλησιών προς τιμή της Παναγίας καταδεικνύουν τη ζωτική θέση της Παναγίας στο Χριστιανισμό αλλά αναδεικνύουν και ταυτόχρονα ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία για άλλες χρονολογικές περιόδους μιας και το κάθε κτήριο έχει τη δική του ιστορία τη δική του χρονολογική αρχή.

Παναγία Σιών στην Αγιάσο

Μία από τις Παναγίες Λέσβου είναι η Αγιάσος απέχει από τη Μυτιλήνη 15 χιλιόμετρα και βρίσκεται στις πλαγιές του λεσβιακού Ολύμπου. Η ιστορία του Προσκυνήματος αρχίζει από τους Βυζαντινούς χρόνους, όταν ο ιερέας Αγάθων ο Εφέσιος κατά τους χρόνους της εικονομαχίας, περί το 803, έφερε στη Λέσβο την ιστορική εικόνα της Παναγίας ‘’Αγίας Σιών’’, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, για να την προφυλάξει. Γράφει σχετικά ο Παναγιώτης Αποστόλου, το 1712 στο ‘’Μικρόν ιστόριον γενετείρας’’: «Εννάτω αιώνι αυτοκρατορικός ιερωμένος πιστών αυτοκρατόρων, φεύγων οργήν Ισαύρου Εικονομάχου, ορμώμενος εξ Αγίας Σιώνος, εκόμισεν ενταύθα (στην Αγιάσο) τέσσερα ιερά κειμήλια».

Η σκήτη του Αγάθωνα, μετά το τέλος της εικονομαχίας, έγινε τόπος προσκυνήματος και πυρήνας διαμόρφωσης της σημερινής κωμόπολης της Αγιάσου καθώς εκεί χτίστηκε μεγαλοπρεπής ναός με το όνομα Αγία Σιών, όπου τοποθετήθηκε η εικόνα. Με την πάροδο των χρόνων ο αγροτικός οικισμός αλλάζει μορφή και επεκτείνεται. Ο πρώτος ναός που ήταν Καθολικό της μονής κτίστηκε το 1170 και ολοκληρώθηκε το 1173.  Οι καλόγεροι της Καρυάς έχτισαν με άδεια του τότε διοικητή Λέσβου Κωνσταντίνου Βαλέριου την εκκλησία της Παναγίας, στο ύψωμα που βρισκόταν τα οστά του Αγάθωνα.  Ο ναός διατηρήθηκε ενεργός επί 633 χρόνια. Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα απέκτησε μοναστηριακή μορφή και μεγάλη θρησκευτική αίγλη. Όταν το νησί υποδουλώθηκε στους Τούρκους, πολλοί χριστιανοί πήραν τις οικογένειές τους και κατέφυγαν στην εκκλησία της Παναγίας για να σωθούν.

Κατά τον 18ο αιώνα και πιο συγκεκριμένα το 1783 σταμάτησε η λειτουργία του Μοναστηριού του ιερομόναχου Αγάθωνα και ο ναός είχε γίνει Ενοριακός της Κοινότητας και Ενορίας Αγιάσου ενώ υπήρξαν αρκετές παρεμβάσεις και διαδικασίες ανέγερσης τμημάτων για να καταλήξει στην σημερινή του μορφή. Επειδή όμως ο πρώτος ναός ήταν πλέον ετοιμόρροπος και επικίνδυνος, λόγω της φθοράς του χρόνου, κατά το έτος 1806 με την πρωτοβουλία του τότε Μητροπολίτη Μυτιλήνης Ιερεμίου και των προκρίτων της Αγιάσου κατεδαφίστηκε και κτίστηκε νέος ναός, μεγαλύτερος, παρόλο που οι τουρκικές αρχές και συγκεκριμένα άδεια του Σουλτάνου Μαχμούτ του Β΄, είχαν δώσει αυστηρή εντολή να ανεγερθεί ο νέος ναός πάνω στα θεμέλια του παλιού.  Ο ναός απόκτησε ωραία έργα εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής, όπως το τέμπλο, το θρόνο, τον άμβωνα, τα προσκυνητάρια.

Πηγή εικόνας: lesvosgreece.gr

Ενώ τεχνίτες εργάζονταν για τα έργα της ξυλογλυπτικής, στις 6 Αυγούστου του 1812, ξέσπασε μεγάλη φωτιά στο ναό με αποτέλεσμα να καούν αρκετές εικόνες και να αποτεφρωθεί μεγάλο μέρος της κωμόπολης. Έπειτα από τη καταστροφή από τη πυρκαγιά, ξανακτίστηκε εκ νέου ο σημερινός ναός στα πρότυπα τρίκλιτης βασιλικής λεσβιακού τύπου με τρεις κόγχες Ιερού Βήματος, τρεις Άγιες Τράπεζες, από τις οποίες η δεξιά είναι αφιερωμένη στον Άγιο Χαράλαμπο και η αριστερή στον Άγιο Νικόλαο, μαρμάρινο τέμπλο και μεγάλο γυναικωνίτη.

Κατά το έτος 1815 με τις δωρεές και με τους εράνους που διενήργησε ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Καλλίνικος με απεσταλμένους του στην επαρχία, αλλά και στα απέναντι μέρη της Μικράς Ασίας, ανεγείρεται πάνω στα θεμέλια του παλιού νέος ναός, ο τρίτος στη σειρά, ο οποίος διασώζεται μέχρι σήμερα. Επί πολλά χρόνια ειδικοί τεχνίτες ασχολήθηκαν με την κατασκευή του τέμπλου, του θρόνου και του άμβωνα. Τα αφιερώματα των πιστών, οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες που υπάρχουν στο ναό, αποτελούν ένα θησαυρό αμύθητης αξίας. Η εσωτερική διακόσμηση του ναού συμπληρώθηκε με νέο έρανο το 1838.

Μια δεύτερη πυρκαγιά, στα 1877, έκαψε σχεδόν ολόκληρο το χωριό, όχι όμως και την εκκλησία. Τα σπίτια, που μέχρι τότε ήταν από τη μέση και πάνω ξύλινα και προεξείχαν στους στενούς δρόμους χτίστηκαν ξανά πέτρινα και οι δρόμοι μεγάλωσαν. Το χωριό πήρε τη σημερινή μορφή του. Το 1971 το Προσκύνημα της Παναγίας αναγνωρίστηκε και κατά νόμο «Ιερό Προσκύνημα» και διοικείται έκτοτε από πενταμελή Επιτροπή. Το 1977 έγινε η τελευταία ριζική εσωτερική ανακαίνιση του Προσκυνήματος.

Εκτός από την εικόνα της ‘’Αγίας της Σιών’’ στον ναό, υπάρχουν και άλλες που αποτελούν σημαντικά δείγματα της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου. Η εκκλησία στεγάζει ακόμη Εκκλησιαστικό Μουσείο με μια σημαντική συλλογή χειρόγραφων, σκευών και άλλων εκκλησιαστικών αντικειμένων.

Σχετικά με την εικόνα της Παναγίας στην Αγιάσο

Περί το 1453 και την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, οι Χριστιανοί του ναού βλέποντας ότι η εικόνα της Παναγίας άρχισε να καταστρέφεται από το πέρασμα του χρόνου, ανέθεσαν σ’ έναν καλό αγιογράφο να φτιάξει ένα πιστό αντίγραφο της παλιάς εικόνας για να κρύψουν την πρωτότυπη. Η εικόνα–αντίγραφο είναι εξαίρετο έργο βυζαντινής τέχνης. Το 1838 η πρωτότυπη εικόνα βρέθηκε κρυμμένη στο εσωτερικό της νεότερης εικόνας της Παναγίας, μέσα σε ξύλινο κουτί και τυλιγμένη σε ύφασμα βουτηγμένο σε κηρομαστίχα, αλλά αρκετά κατεστραμμένη. Η αποκατάσταση των φθορών έγινε με από το Ρώσο τεχνίτη Βασίλειο Ραχτσέβσκι που διατέλεσε ειδικός συντηρητής των εικόνων του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών. Η παλιά εικόνα τοποθετήθηκε από τότε σε ξύλινη θήκη με διπλό κρύσταλλο μέσα σε μαρμάρινο προσκυνητάρι μπροστά στο αντίγραφο εικόνισμα της Παναγίας που βρίσκεται στο τέμπλο.

Εικόνα από τον προαύλιο χώρο. Πηγή εικόνας: agiasos.gr

Το Προσκύνημα γιορτάζει την 15η Αυγούστου την Κοίμηση της Θεοτόκου. Οι θρησκευτικές εκδηλώσεις προς τιμήν της Θεοτόκου αρχίζουν την 1η Αυγούστου με τις Παρακλήσεις της Παναγίας με αποκορύφωμα στις 15 Αυγούστου τη πανηγυρική Λειτουργία και τη λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας. Οι πανηγυρικές εκδηλώσεις συνεχίζονται και μετά την 15η Αυγούστου και τελειώνουν την 14ην Σεπτεμβρίου. Ύστερα απ’ τη καθιερωμένη λειτουργία και την περιφορά της εικόνας γύρω από το ναό, οι εορταστικές εκδηλώσεις φθάνουν στο αποκορύφωμά τους με τις μουσικές και χορευτικές εκδηλώσεις στην πλατεία του χωριού.

Πλήθη πιστών προσέρχονται για να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Την παραμονή της Κοιμήσεως, πολλοί από τους προσκυνητές, με αφετηρία την πόλη της Μυτιλήνης, περπατούν 27 χιλιόμετρα για να φθάσουν στον αυλόγυρο της εκκλησίας, όπου και διανυκτερεύουν. Στην Αγιάσο τον Δεκαπενταύγουστο συναντά κανείς όλα αυτά που συνθέτουν την εικόνα ενός τυπικού νησιώτικου πανηγυριού, με πλανόδιους πωλητές, μουσικοχορευτικά συγκροτήματα και λαϊκές ορχήστρες και πλήθος επισκεπτών Ελλήνων και ξένων τουριστών που γίνονται μάρτυρες μιας παράδοσης αιώνων.

Πανοραμική άποψη της Παναγίας της Πέτρας. Πηγή εικόνας: lesvosgreece.gr

Γλυκοφιλούσα στην Πέτρα

Ένα από τα ωραιότερα και πρωτότυπα θρησκευτικά μνημεία και προσκυνήματα, στο νησί της Μυτιλήνης είναι το σεβάσμιο και ιστορικό προσκύνημα «Παναγία η Γλυκοφιλούσα» στο χωριό της Πέτρας Λέσβου, μια από τις ομορφότερες Παναγίες Λέσβου. Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού Πέτρα της επαρχίας Μήθυμνας κτισμένη πάνω σε βράχο ύψους 40 μέτρα, στον οποίο ανεβαίνει κανείς από 114 λαξευμένα σκαλιά. Η πρώτη εκκλησία πιθανότατα χτίστηκε το 1609 ως το Καθολικό γυναικείας Μονής. Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν γυναικείο Μοναστήρι, πράγμα που μαρτυρούν και τα κελιά που είναι κτισμένα γύρω από το ναό. Στο ναό φυλάσσεται η εικόνα της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας.  Ο ναός στην Πέτρα είναι ένα πραγματικό κομψοτέχνημα κα κατά την παράδοση στην κορυφή του βράχου υπήρχε απόρθητο φρούριο των Γατελούζων.

Η εξαίρετα οχυρή του θέση ωθεί στην αναζήτηση της κτίσης του στην περίοδο των συχνών πειρατικών επιδρομών της Υστεροβυζαντινής περιόδου. Το φρούριο ήταν απρόσιτο από τις τρεις πλευρές λόγω του απόκρημνου βράχου και μόνο από την ανατολική μπορούσε κάποιος να αναρριχηθεί μέχρι τα τείχη του οχυρού, αλλά και εύκολα να αποκρουσθεί από τους αμυνόμενους. Χαρακτηριστικός ο τρόπος που περιγράφεται από το Λέσβιο ποιητή και πεζογράφο Αργύρη Εφταλιώτη: “Διάβηκαν πλάγι τοῦ βράχου και το καλοξετάσανε το πέτρινο το θεριό, τ᾿ ἀμέτρητα τα λιθάρια που κρεμιοῦνται ἀπο τις ράχες του, ἄλλα σα χτισμένα ἀπ᾿ ἀνθρώπινο χέρι, ἄλλα σα να τἄθελε ξεπίτηδες ὁ Θεός για να φοβερίζῃ τους ἁμαρτωλούς ἀπό κάτω”.

Κάτοψη της Παναγίας της Πέτρας. Πηγή εικόνας: lesvosgreece.gr

Υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες για την ύπαρξη του φρουρίου της Πέτρας, όπως αποκαλούσαν δηλαδή τότε τον χώρο που θα στέγαζε αργότερα την εκκλησία. Ο Φλωρεντίνος Αββάς Χρ. Μπουοντελμόντε, ο οποίος είχε επισκεφθεί τη Λέσβο στις αρχές του ΙΕ΄ αιώνα, στο βιβλίο του για τα νησιά του Αρχιπελάγους, που εκδόθηκε το 1420, αναφέρεται μεταξύ άλλων και στο φρούριο της Πέτρας. Επίσης, ο Βαρθ. Ζαμπέρτι σε σονέτο του που περιέχεται στο βιβλίο του για τις Νήσους του Αιγαίου που εκδόθηκε το 1845 αναφέρει ξανά το φρούριο της Πέτρας. Μεσαιωνικοί Χάρτες σημειώνουν το φρούριο ακριβώς στο βράχο. Αλλά και σήμερα υπάρχει στον περίβολο του Ιερού Ναού τεμάχιο φολιδωτού οικοσήμου των Γατελούζων, ενδεικτικό του ενδιαφέροντος των τότε ηγεμόνων της Λέσβου για τη θέση, όπως και δικέφαλος αετός εντειχισμένος στη δυτική πλευρά του αυλότοιχου.

Εντός του φρουρίου υπήρχε μικρός ναός της Παναγίας, πριν την κατάκτηση της Λέσβου από τους Τούρκους το 1462. Το έτος 1609 στη θέση του μικρού ναού ανεγέρθηκε μεγαλύτερη Εκκλησία με τέσσερα κελιά και στο κτίσιμο αυτής αναφέρεται σχετικός θρύλος. Από τα ιερά σκεύη της Εκκλησίας του 1609 διατηρούνται εκτός των άλλων αργυρό θυμιατήριο του 1667 και αργυρό επίσης Άγιο Δισκοπότηρο του 1742 και αρκετές βυζαντινές εικόνες.

Κατά την επιδρομή της 12ης Μαρτίου 1676 του Γάλλου κουρσάρου Κρεβελλιέ, διασώθηκε ο ναός της Παναγίας, όπως και οι υπόλοιπες εκκλησίες του χωριού της Πέτρας, ίσως διότι οι κουρσάροι ήταν Χριστιανοί. Περιορίστηκαν μόνο στη λήστευση των οικιών και την απαγωγή 500 αιχμαλώτων κυρίως νέων. Τότε ερημώθηκε η Πέτρα, για να ακμάσει ξανά τέλος του ΙΗ΄ αιώνα.

Πηγή εικόνας: lesvosgreece.gr

Το έτος 1840 ελέω Σουλτανικού φιρμανίου, ανακαινίσθηκε ριζικά ο ναός και πήρε τη σημερινή του μορφή που είναι τρίκλιτος βασιλική με ξυλόγλυπτο δεσποτικό θρόνο και με ξύλινο ζωγραφισμένο τέμπλο. Ο ναός ήταν κτισμένος προς την νοτιοανατολική πλευρά του εσωτερικού του αυλότοιχου. Στη δυτική πλευρά μεταξύ νάρθηκα και αυλότοιχου υπάρχουν τρεις τάφοι με μαρμάρινες ενεπίγραφες πλάκες του παρελθόντος.

Με ασήμι και χρυσό ήταν επενδυμένες οι μεγάλες εικόνες του τέμπλου και πολλές από τις μικρές, ασημένια και χρυσά τα περισσότερα καντήλια, τα δισκοπότηρα, τα Ευαγγέλια, τα θυμιατήρια, τα εξαπτέρυγα. Ο πλούτος του ναού προκάλεσε το ενδιαφέρον ληστών. Είκοσι πέντε χρόνια μετά την τελευταία ανακαίνιση, το 1865, Τουρκαλβανοί ληστές εισόρμησαν στον περίβολο του ναού, πήραν με βίαιο τρόπο από τη Μοναχή Μελάνη, τη μόνη που κατοικούσε τότε σε κελί του ναού, το κλειδί της Εκκλησίας και άρπαξαν ό,τι πολύτιμο βρήκαν σε χρυσό και άργυρο και μετάξι. Ελάχιστα από τα πολύτιμα ιερά σκεύη διασώθηκαν τότε, όπως η αργυρή επένδυση της Εικόνας της Θεοτόκου, το αργυρό Θυμιατήριο του 1667 και το Άγιο Δισκοπότηρο του 1742.

Πηγή εικόνας: lesvosgreece.gr

Κατά την περίοδο του πρώτου δεκαπενθημέρου του Αυγούστου, με αποκορύφωμα την παραμονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, συρρέει για προσκύνημα πλήθος κόσμου ενώ δεν εκλείπουν και οι εορταστικές εκδηλώσεις και τα πανηγύρια. Η θέα που προσφέρεται από τον περίβολο είναι καταπληκτική, καθώς συνδυάζει την γραφικότητα του οικισμού της Πέτρας, του Αιγαίου Πελάγους και μικρών βραχονησίδων της περιοχής.

Πηγή εικόνας: flickr.com

Τρουλωτή στους Πύργους Θερμής

Ο ναός βρίσκεται χτισμένος στην περιοχή της Θερμής πάνω σε γραφικό ύψωμα. Στο βάθος ενός λιθόστρωτου μονοπατιού στους άνω Πύργους Θερμής σε απόλυτη αρμονία με τη φύση δεσπόζει ο βυζαντινού τύπου ναός της Παναγίας της Τρουλωτής. Έχει ρυθμό Βυζαντινής βασιλικής και αποτελεί το παλαιότερο Ορθόδοξο Χριστιανικό κτίσμα μετά την Μονή Περιβολής, που σώζεται σχεδόν αυτούσιο από την Βυζαντινή εποχή στην Λέσβο. Σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε τον 8ο αιώνα.

Το κτίσιμο του αποτέλεσε σημείο κάθαρσης για την συνωμοσία στη διαδοχή του βυζαντινού θώκου με αποτέλεσμα το σφετερισμό του θρόνου της Κωνσταντινούπολης και τη φυλάκιση του γιου της αυτοκράτειρας του Βυζαντίου “Αγίας Ειρήνης της Αθηναίας“, Κωνσταντίνου του ΣΤ’. Η αυτοκράτειρα εντέλει βρέθηκε εξόριστη στη Λέσβο και χάρη στις δωρεές των πιστών μετά από συνεχείς προσπάθειες συγκέντρωσε τα απαραίτητα χρήματα για την ανέγερση του.

Η ονομασία “Τρουλωτή” προκύπτει από το γεγονός ότι τον τρούλο κοσμεί εσωτερικά η εικόνα της “Βρεφοκρατούσας” και όχι αυτή του Παντοκράτορος όπως συνηθίζεται. Ο Ναός, ο οποίος είναι εμφανές ότι έχει χάσει την αρχική αρχιτεκτονική του μορφή από μεταγενέστερες παρεμβάσεις, είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από ανέκδοτο διήγημα του Στρατή Μυριβήλη που αναφέρεται στην Παναγία τη Τρουλωτή. ”Και ξαφνικά η Παναγιά η Τρουλωτή. Είταν μια παλαιότατη βυζαντινή εκκλησίτσα χτισμένη από την Ειρήνη την Αθηναία πριν από 1300 χρόνια ανάμεσα σε τούτη την ανθισμένη πλαγιά. Είχε όλη την περίκομψη χάρη των βυζαντινών ξωκλησιών, και όλη την ευγένεια των αιώνων που πέρασαν από πάνω της.

Μια ηλικιωμένη γυναίκα, αδελφή του παπά που τη λειτουργούσε κάθε Κυριακή, κατοικούσε σ’ ένα σπιτάκι εκεί στο πλάϊ. Της ζήτησαν να τους ξεκλειδώσει την πόρτα, που είταν στέρεη, σιδερομένη, όπως και τα χαμηλά παράθυρα. Ήρθε με ένα πελώριο, σιδερένιο κλειδί, τους καλωσόρισε και τους έμπασε μέσα. Είταν πολύ φροντισμένη εσωτερικά, με κατηφέδες και βασιλικούς στολισμένα τα εικονίσματα, και μεταξωτές ποδιές υφασμένες στην κρεβατή μπροστά στις μεγάλες εικόνες του τέμπλου.

Το τέμπλο αριστουργηματικά δουλεμένο ξυλόγλυπτο, από σκούρο σκληρό ξύλο, που έμοιαζε μαύρο σαν από έβενο. Είταν μια δουλειά αξιοθαύμαστη, μια περίπλοκη εργασία από λουλούδια, σταφύλια και παγώνια, ακόμα και φανταστικά ζώα με μακρυές λεπιδωτές ουρές που τυλίγονται γύρω στα εικονίσματα του τέμπλου. Ανάμεσα στις εικόνες είταν μερικές παλαιότατες, από τα μικρά εκείνα εικονίσματα της βυζαντινής αγιογραφίας, που ο σκόρος είχε σαρακοφαγωμένα τα χοντρά σανίδια πάνω στα οποία είταν ζωγραφισμένες ψηλά στον θόλο του τρούλου, αρχαίες αγιογραφίες αποστόλων και αγίων· έβγαιναν μέσα από την ομίχλη του χρόνου, με θαμπά πρόσωπα πολύ συλλογισμένα, που μόλις τα φώτιζαν τα καντήλια που κρεμότανε στην οροφή. Πάνω από μια πύλη είταν το Βυζαντινό αυτοκρατορικό σήμα ανάγλυφο. Ο δικέφαλος αετός που κυττάζει την Ανατολή και τη Δύση.”

Πηγή εικόνας: oreias.gr

Παναγία Αμαλής

Η εκκλησία της Παναγίας Αμαλής ή αλλιώς η Παναγία του Ξέφωτου βρίσκεται μέσα σε πευκοδάσος, και η κατασκευή της χρονολογείται πιθανόν τον 8ο αιώνα. Αποτελεί το απόλυτο ησυχαστήριο στο ομώνυμο βουνό της Αμαλής κοντά στο χωριό της Αγίας Μαρίνας. Η σημερινή μορφή του πετρόκτιστου ναού προέκυψε από τα θεμέλια ενός παλαιότερου.

Τα αρχιτεκτονικά μέλη που βρίσκονται εντοιχισμένα στο εκκλησάκι, δυο κομμάτια κοσμήτη, έναν υπέροχο αμφικιονίσκο παραθύρου στην Αγία Τράπεζα, ένα μικρό επίκρανο και κομμάτια με σταυρό, αλλά κυρίως αυτά που μεταφέρθηκαν πριν από χρόνια στην Εκκλησιά της Αγίας Μαρίνας, του ομώνυμου χωριού (δύο μαρμάρινα θωράκια εντοιχισμένα στο νάρθηκα, δύο παρόμοια κομμάτια κοσμήτη, έναν αμφικιονίσκο και αρκετές λιθόπλινθους από το ναό), έκαναν τον αρχαιολόγο Χαριτωνίδη να γράψει για την ύπαρξη βυζαντινού ναού.

Πηγή εικόνας: lesvosgreece.gr

Παναγία η Φανερωμένη

Στην παραλιακή ζώνη “Καλολιμνιώνας” στα 4 χιλιόμετρα βόρεια από το χωριό Σίγρι της Λέσβου στα έγκατα ενός βράχου εμφανίζεται η Παναγία η Φανερωμένη. Το ξωκλήσι αυτό, αφιερωμένο στη Ζωοδόχου Πηγή, γιορτάζει κανονικά κάθε Λαμπροπαρασκευή, την πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα, ενώ λέγεται ότι εκεί μόνασε ο κτήτωρ της Μονής Υψηλού Άγιος Θεοφάνης Σιγριανής μετά τον διωγμό του από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης την εποχή των εικονομαχιών.

Πηγή εικόνας: lesvosmagicadventure.se

Γοργόνα στη Σκάλα Συκαμνιάς

Η συγκεκριμένη εκκλησία χτίστηκε το 1913 στη θέση ενός προϋπάρχοντος επάνω σε παράκτιο βράχο του γραφικού λιμανιού της Σκάλας Συκαμιάς Λέσβου και βρίσκεται βορειοδυτικά της Μυτιλήνης σε  απόσταση 48 χιλιόμετρα. Η εικόνα, έργο άγνωστου λαϊκού ζωγράφου, παρουσιάζει την Παναγία με τη διαφορά όμως πως από τη μέση και κάτω έχει σώμα γοργόνας, ενώ στο ένα της χέρι κρατάει πλοίο και στο άλλο τρίαινα. Ο ζωγράφος της διαφορετικής μορφής αυτής της Παναγίας πάντρεψε τις λαϊκές παραδόσεις με τη θρησκευτική πίστη για να δημιουργήσει την εικόνα που αποτέλεσε προστάτισσα των ψαράδων και πηγή έμπνευσης για το ομώνυμο έργο του Στρατή Μυριβήλη ‘’Η Παναγιά η Γοργόνα’’.

Πηγή εικόνας: mitilenetours.gr

Μυρσινιώτισσα στην Καλλονή

Δυο χιλιόμετρα από την Καλλονή στην πλαγιά του βουνού “Δρακοντίτσι” δεσπόζει το γυναικείο μοναστήρι της Παναγίας Μυρσινιώτισσας, το οποίο κτίστηκε από τον Άγιο Ιγνάτιο τον Αγαλιανό το 1523 προς τιμή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Με τις ανθισμένες και προσεγμένες αυλές του καθώς και τα ανεκτίμητης αξίας κειμήλια το μοναστήρι πήρε το όνομα του από την εύρεση της εικόνας της Παναγίας  μέσα σε μυρσίνες. Εκτός από την ημέρα της Κοιμήσεως ο ναός γιορτάζει ανήμερα των Εισοδίων, του Ευαγγελισμού, της Συνάξεως και της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.

Το μοναστήρι είναι εξαρτώμενο από την Ιερά Μονή Λειμώνος προς τιμή του Αγίου Ιγνατίου, και έχει τα χαρακτηριστικά βυζαντινού ρυθμού. Στο εσωτερικό της υπάρχουν ανεκτίμητης αξίας φορητές εικόνες βυζαντινής τεχνοτροπίας, παλαιό ξυλόγλυπτο τέμπλο και σημαντικές τοιχογραφίες. Στα πλαίσια του παιδευτικού αλλά και φιλανθρωπικού έργου του μοναστηριού οργανώθηκε και λειτούργησε στον χώρο του σχολείο θηλέων κατά τον 16ο αιώνα, με ιδιαίτερα σημαντική συνδρομή στην πνευματική καλλιέργεια των υποδουλωμένων Ελλήνων στους Τούρκους κατακτητές.

Πηγή εικόνας: Σελίδα στο Facebook, GavriiLux Photography

Κρυφτή στο Παλαιοχώρι

Στα τρία χιλιόμετρα δυτικά της παραλίας της Μελίντας και στα δέκα χιλιόμετρα συνολικά μακριά από το Πλωμάρι Λέσβου, ακολουθώντας ένα μονοπάτι που παλιά μόνο οι ντόπιοι ήξεραν, μπορεί να φτάσει κανείς μέχρι τη Κρυφή Παναγιά. Εκτός από το μονοπάτι πλήθος προσκυνητών επισκέπτονται το εξωκλήσι δια μέσου της θάλασσας το οποίο γιορτάζει τη παραμονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Κοφτοί λευκοί βράχοι με ζώνες φυσικού ζεστού νερού να ξεπροβάλλουν μέσα στη θάλασσα περιβάλλουν την Παναγία τη Κρυφτή που αποτέλεσε καταφύγιο στο παρελθόν και ιδανικό τόπο αναχώρησης και έλευσης υποβρυχίων την εποχή της Γερμανικής Κατοχής. Στα δύσκολα χρόνια της Γερμανικής κατοχής, πολλοί Έλληνες σώθηκαν διαφεύγοντας στη Μέση Ανατολή με συμμαχικά υποβρύχια, που πλησίαζαν αθέατα την απρόσιτη περιοχή της Παναγιάς της Κρυφτής.

Κάποτε στη Παναγιά τη Κρυφτή. Πηγή εικόνας: Σελίδα facebook με επωνυμία ”Όσα ακούει η πλατεία”

Η παράδοση θέλει επί Τουρκοκρατίας μία γυναίκα να φθάνει κυνηγημένη με το παιδί της στο βράχο για να σωθεί από τους Τούρκους. Έταξε στην Παναγία να φτιάξει στο βράχο ναό αφιερωμένο σε κείνη αν σωζόταν. Μάλιστα επειδή οι Τούρκοι που την κυνήγησαν ήταν επάνω σε άλογα γι’ αυτό και οι κάτοικοι του Παλαιοχωρίου προσεγγίζουν το ναό με άλογα ανήμερα του πανηγυριού. Επίσης, σύμφωνα με μαρτυρίες, πολλοί Έλληνες της Μικράς Ασίας βγήκαν στην περιοχή αυτή με τις βάρκες τους μετά την καταστροφή, και την έχουν ως προστάτιδά τους.

Το πολιτισμικό τοπίο της Παναγιάς της Κρυφτής, ιδιαίτερης γεωλογικής, φυσικής, θρησκευτικής αξίας με το ξωκλήσι να είναι κρυμμένο όλο στην ευρύχωρη σπηλιά ενός βράχου και με εντυπωσιακές εικόνες γεωλογικών σχηματισμών, έχει συμπεριληφθεί στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO. Η ανάδειξη της ιδιαίτερης αξίας της περιοχής, της σημασίας των γεωλογικών δομών για την γεω-ιστορική εξέλιξη της Λέσβου, της χαρακτηριστικής γεωμορφολογίας του, των θερμών πηγών, της βιοποικιλότητας της περιοχής, αποτελούν προτεραιότητες για την διαχείριση του προστατευόμενου τοπίου. Παράλληλα επίσης η ανάδειξη της παράδοσης και η λειτουργία του ναΐσκου και οι υπερ-τοπικοί δεσμοί από τις μνήμες της πρόσφατης ιστορίας, αποτελούν τους κυριότερους σκοπούς της διατήρησής του, ως σύνθετου πολιτισμικού τοπίου.

Πηγές:

• ert.gr
• wikipedia.org
• romiosini.org.gr
• lesvosgreece.gr
• agiasos.gr
• lesvoskitchen.gr

Σύνταξη κειμένου: Λευτέρης Μαργαρίτης https://www.maxmag.gr/

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου