Η
ύπαρξη ενός θρησκευτικού εθίμου τόσο κοσμικού (το πανηγύρι της Παναγιάς), όπως το χαρακτηρίζει ο ιστοριογράφος της Αγιάσου Στρατής Κολαξιζέλης, ήταν επόμενο να γίνει η αιτία δημιουργίας πήλινων αγγείων που θα συνέβαλαν λειτουργικά στο θρησκευτικό περιβάλλον. Κτίζεται το πρώτο αγγειοπλαστείο στο μοναστήρι του Αγάθωνα. Ο ίδιος, γνώστης της κεραμικής τέχνης, την έμαθε πριν έρθει εδώ. Μαζί με τους καλόγερους κατασκεύασαν τα πρώτα αγγεία (τον 8ο - 9ο αιώνα).
Το 1864 δημιουργείται πιθανόν το συντεχνιακό ταμείο. Αυτό αποδεικνύεται από «ένα κουτί κουμπαράς» που βρισκόταν στην κατοχή του κεραμιστή Νίκου Κουρτζή, στο οποίο έριχναν χρήματα για τις ανάγκες του σιναφιού. Οι δυο μεγάλες πλευρές του είναι εικονογραφημένες. Στη μία εικονίζεται ο προστάτης των κεραμοποιών «ο Άγιος Χαράλαμπος». Στην άλλη είναι γραμμένη η φράση «δαπάνη του ισναφιού των Τσουκαλάδων εν έτει 1864».
Η παλιότερη οικογένεια κεραμιστών της Αγιάσου ήταν οι Κουρτζήδες. Το πρώτο εργαστήρι τους (στον «Κήπο του Γλεζέλη») ήταν του Παναγιώτη Κουρτζή (1820-), ακολούθησε ο γιος του Νικόλαος (1850 -1957) και αργότερα ο Ηλίας Κουρτζής (1872-1957). Συνέχισε ο Νικόλας Κουρτζής (1907-1998) με τον εξάδελφό του Οδυσσέα Κουρτζή. Το 1941, όταν εγκαταστάθηκαν στο Σταυρί, έφυγε ο Οδυσσέας και παρέμεινε ο Κουρτζής με το Χαράλαμπο Πανταζή. Το 1960 χτίστηκε στο εργαστήρι του Κουρτζή ένα σύγχρονο καμίνι. Το σχεδίασε ένας Ιταλός (Vittore Ceconi) ειδικός στις κατασκευές αυτές, με τη βοήθεια του Μιχάλη Γούτου (την περίοδο 1960-65 διεύθυνε τον Οργανισμό Χειροτεχνίας, που ενίσχυσε οικονομικά όχι μόνο τον Κουρτζή, αλλά και τους άλλους τεχνίτες για την αποκατάσταση αυτού του πολύ σημαντικού μέσου δημιουργίας). Η αλλαγή των μέσων συμβάλλει αποφασιστικά και στην αλλαγή των μορφών της τέχνης. Ο Κουρτζής προχώρησε με επιτυχία στην τεχνική των αλοιφωτών (τα πυρίμαχα) με σμάλτο και αλκαλίνα, ενώ οι υπόλοιποι περιορίστηκαν στην τεχνική των πλαστικών χρωμάτων και του αλοιφώματος με βερνίκι.
Στη δουλειά του Κουρτζή (1960-1975) είναι έντονες οι επιδράσεις του Τσανάκ-Καλέ και κυρίως οι ζωομορφικές. Η μεγάλη εντούτοις προσφορά του Κουρτζή οφείλεται στο γεγονός ότι αν και επηρεασμένος από τα κεραμικά του Τσανάκ-Καλέ, κράτησε ζωντανή την παραδοσιακή φόρμα με γραφικά σύμβολα, καθαρά εγχώρια. Παλιά διακοσμητικά σχέδια αναπλάθονται από πλουμιά αραμπάδων, γραφικά σύμβολα του εσωτερικού διάκοσμου παραδοσιακών πύργων, όπως το γνωστό της Βαρελτζίδαινας, από πόρτες, κασέλες, και από εικόνες του Θεόφιλου (γοργόνες), υφαντά και παλιές συνθέσεις κεραμιστών. Η γνωστή μαργαρίτα, το διακοσμητικό μοτίβο όλων των κεραμοποιιών πήρε απ’ αυτόν μια καινούρια διάσταση και πλουτίστηκε.
Πηγή : Σοφοκλή Κουτρή «ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ», εκδόσεις ΙΝΔΙΚΤΟΣ, Αθήνα 1999
Επιμέλεια αφιερώματος / αρχείο φωτογραφίες: Παναγιώτης Κουτσκουδής
Δείτε όλες τις φωτογραφίες (40) σε gallery (σε κάθε φωτογραφία υπάρχει λεζάντα - κλικ για μεγέθυνση)
