Τα κτήματα του Λεμονή στη Μυτιλήνη και το στρατόπεδο Λεμονού : Για μια ξεχασμένη ιστορία

του Στρατή Μπαλάσκα *

Η ειδησεογραφία των τελευταίων ημερών έφερε στο στόμα όλων το στρατόπεδο στη Λεμονού, το παλιό ξεχασμένο φυλάκιο του 221 ΤΕ, του στρατιωτικού Τάγματος της Μυτιλήνης που νεότεροι αμυντικοί σχεδιασμοί μετέτρεψαν σε τάγμα «σφραγίδα». Το δε φυλάκιο, αφού πέρασε από «χίλια μύρια κύματα» και δεν ευδόκησε - οικονομικής κρίσης ένεκα - να γίνει έδρα του Συνδέσμου Εφέδρων Αξιωματικών, εγκαταλείφθηκε? Μέχρι προχθές, που όλοι θυμηθήκαμε πως υπάρχει. Το Φυλάκιο στη Λεμονού.

Στη Λεμονού όμως;

Κομμάτι των ιδιοκτησιών που ανήκαν στις μεγάλες οικογένειες των αρχόντων της Μυτιλήνης - και που τμήματα τους ανήκουν ακόμα στις ίδιες ή στην Εκκλησία όπου οι άρχοντες αυτοί τα κληροδότησαν για να σώσουν τις ψυχές τους - η Λεμονού, η Ουτζά και ο Καρά Τεπές (που ο ποικιλοτρόπως  αξέχαστος Στρατηγός της Μυτιλήνης, Δημήτριος Ματαφιάς μετονόμασε σε Μαυροβούνι) αποτελούσαν τις βόρειες αγροτικές περιοχές της Μυτιλήνης, με ορατά ακόμα και σήμερα τα σημάδια της αρχαιοελληνικής παρουσίας. Μέσα από την έκταση αυτή περνούσε ο δρόμος - έξοδος της αρχαίας Μυτιλάνας, μέρος του οποίου είναι ακόμα ορατό πίσω από το Κτηνιατρείο στην Παγανή και στην Ουτζά. Μετά τον πόλεμο, η επιλογή της ανέγερσης του εργοστασίου της ΔΕΗ στην Επάνω Σκάλα μαζί με τη βιομηχανοποίηση της περιοχής (παστουτζίδικα και ταμπακαριά) συνέτεινε στη μη επέκταση της πόλης προς τα βόρεια, όπως θα ήταν φυσιολογικό, και στη δημιουργία του σύγχρονου οικιστικού φαινομένου της Χρυσομαλλούσας. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία?

Στη Λεμονού, όπου κανείς μπορεί να φτάσει είτε μέσω του δρόμου πίσω από την Πυροσβεστική, είτε από το αρχαίο λατομείο της Μόριας, είτε από τον δρόμο πίσω από τη στρατιωτική μονάδα της Παγανής, επιλέχθηκε, μετά την κρίση του 1974, να δημιουργηθεί αυτό το μικρό στρατόπεδο ως χώρος πρώτης άμυνας στην προσπάθεια των Τούρκων, σε περίπτωση πολέμου, να δημιουργήσουν προγεφύρωμα και έτσι να αποκόψουν την πόλη της Μυτιλήνης από το υπόλοιπο νησί, ελέγχοντας από τη μια μεριά την Παγανή έως τον Κόλπο της Γέρας και από την άλλη την Ουτζά και τον Καρά Τεπέ έως τη θάλασσα. Κάπως έτσι εκεί, όσοι «πεζικάριοι» υπηρετήσαμε τη θητεία μας, εκείνα τα χρόνια και μέχρι τη δεκαετία του 1990, ρίξαμε τόνους ιδρώτα και λιώσαμε άπειρη ποσότητα αρβυλών περπατώντας πέρα δώθε, από τη Βαρειά στο «Μαυροβούνι», μετ? επιστροφής. Πολύτιμος σταθμός πάντα, για ανάσες και νερό, το φυλάκιο στη Λεμονού. Έψαχνα για λεμονιές, τότε, που μπορεί να βάφτισαν το φυλάκιο. Μάταια? Λίγα χρόνια μετά, ο αείμνηστος φιλόλογος και αρχαιολόγος και δάσκαλος του Οικουμενικού μας Πατριάρχη, Αθανάσιος Τσερνόγλου, δάσκαλος μου και γείτονας στο σπίτι στην οδό Αισχύλου, στα «Αραπίν'κα» του Συνοικισμού, ακούγοντας με να μιλάω για τη Λεμονού, με διόρθωσε.  «Δεν είναι η Λεμονού. Είναι στου Λεμονή?» μου είπε. Τα κτήματα του Λεμονή. Μιας άγνωστης οικογένειας ηρώων της Λέσβου. Σπουδαίων συμπατριωτών μας που τα έδωσαν όλα για τη λευτεριά της πατρίδας.

Είναι γνωστό το πρώτο ναυτικό γεγονός της Ελληνικής επανάστασης του 1821 ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η πυρπόληση του σουλτανικού δίκροτου, του ξακουστού «Φερμάντιγνεμέζ», στις 27 Μαΐου 1821, από τον Παπανικολή. Οι Οθωμανοί απάντησαν με την καταστροφή των Κυδωνιών, τη σφαγή στο Αϊβαλί, έδρα του Ελληνικού Διαφωτισμού όπου και η «Ακαδημία Κυδωνιών», και στο Μοσχονήσι και τη σφαγή Μυτιληνιών, το «μεγάλο τζουλούσι». Σύμφωνα με Κώδικα της Μητρόπολης Μυτιλήνης, την Πέμπτη 27 Μαΐου 1821, σφάχτηκαν στην αγορά της Μυτιλήνης 43 χριστιανοί και λεηλατήθηκαν σπίτια και μαγαζιά. Ακόμα δύο σκοτώθηκαν στην περιοχή Κεραμειών. Τις ίδιες μέρες, στον συνήθη εκτός κάστρου τόπο εκτελέσεων στην περιοχή της Παπτσούδας, όπου σήμερα η οδός Διονυσίου κοντά στον Α' παιδικό σταθμό - τότε Τσινάρ τζαμί -, εκτελέσθηκαν με απαγχονισμό τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας Γιαννάκης Λεμονής ή Κοντογδής και Χατζηγρηγόρης Ιωάννου.

Κάπου εκεί οι μύθοι και η ιστορία μπλέκουν και εμφανίζεται ο Μουσταφά Αγάς Κουλακσίζογλου, ο γνωστός στους Μυτιληνιούς Κουλαξίζης, του οποίου η οικογένεια σημάδεψε την Οθωμανική Διοίκηση του νησιού έως το 1912, που ο εγγονός του, Χαλήμ Μπέης συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις παράδοσης της Μυτιλήνης στον απελευθερωτή Ελληνικό Στρατό και στον πρώτο πολιτικό και στρατιωτικό διοικητή της Ελληνικής Μυτιλήνης, Κωνσταντίνο Μελά. Ο Μουσταφά Αγάς Κουλαξίζης, λέει, βγήκε εκείνο το πρωινό στους δρόμους και καθησύχασε τον εξαγριωμένο Τουρκικό όχλο, δημιουργώντας έτσι τον μύθο του «φιλοραγιά». Ακολούθησε η αναφορά των Ρωμιών χριστιανών προυχόντων και των Τούρκων αρχόντων που είχε ως αποτέλεσμα, στις αρχές τού 1922, το σουλτανικό φιρμάνι με το οποίο ο Μουσταφά Αγάς Κουλαξίζογλου διορίστηκε Ναζίρ Αγάς, κάτι σαν τοπικός Κυβερνήτης με «ναζιράτο» τη Λέσβο, το Αϊβαλί, το Μοσχονήσι και τα άλλα νησιά στο Αϊβαλιώτικο μπουγάζι, το Αγιασμάτ και όλη την περιφέρεια Αδραμυττίου. Σε όλη τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης, ο Μουσταφά Αγάς «ισορροπεί» μεταξύ των δύο σύνοικων στοιχείων του νησιού, των Ελλήνων και των Τούρκων. Περιτείχισε όμως τη Μυτιλήνη για να την προστατεύσει υποτίθεται από Έλληνες αντάρτες, αλλά και τους Λέσβιους και Αϊβαλιώτες, που στη διάρκεια των γεγονότων τού 1821 διέφυγαν στις Κυκλάδες. Εκ των επικεφαλής, ο Παλαιολόγος Λεμονής, έμπορος με μεγάλη επιτυχία στην Κωνσταντινούπολη και Οδησσό.

Μυημένος στην Φιλική Εταιρεία από τον Εμμανουήλ Ξάνθο, ο Παλαιολόγος Λεμονής ενστερνίστηκε τον σκοπό της Εταιρείας ως ιεραποστολή. Οργάνωσε στη Μυτιλήνη την πρώτη ομάδα των Φιλικών, στην οποία συμμετείχε και ο αδελφός του, Γιαννάκης Λεμονής ή Κοντογδής. Ακολούθησε η επιστροφή του στη Ρωσία και η συμμετοχή του, υπό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, στη μάχη του Δραγατσανίου. Μετά την καταστροφή του Ιερού Λόχου, κατέβηκε στην επαναστατημένη Ελλάδα όπου και πληροφορήθηκε την εκτέλεση του αδελφού του, αλλά και όλων όσων συμμετείχαν στην ομάδα της Φιλικής Εταιρείας που εκείνος είχε δημιουργήσει στο νησί.

«Επίμονος αγωνιστής ο Π. Λεμονής προσπαθεί από την Τήνο να συγκροτήσει ένα εκστρατευτικό σώμα από φυγάδες Λέσβιους για να ελευθερώσουν το νησί. Γράφει συνεχώς στην Κυβέρνηση και, όταν εκείνοι με τη φωνή της λογικής του απαντούν πως το σχέδιο του θα είναι καταστρεπτικό για τους ίδιους και τον πληθυσμό της Λέσβου, καταφέρεται βίαια εναντίον τους, ώσπου αποφασίζεται η απέλασή του, που όμως την προλαβαίνει μια μεγάλη επιδημία στην Τήνο, θύμα της οποίας υπήρξε και ο Π. Λεμονής» γράφεται, σε ανυπόγραφο άρθρο, στο περιοδικό «Τα Καλλονιάτικα».

Ενώ, ο Παναγιώτης Μιχαηλάρης, σε άρθρο του δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Εμπρός», αναφέρεται στον «φλογερό Λέσβιο μεγαλέμπορο, πατριώτη και σημαίνοντα Φιλικό, τον Παλαιολόγο Λεμονή» αποκαλύπτοντας ότι υπήρξε και χορηγός «της έκδοσης βιβλίων και κυρίως βιβλίων που εντάσσονται στο πλαίσιο δράσης του κινήματος Νεοελληνικού Διαφωτισμού, με την τεράστια συμβολή του στην έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης και δημιουργία του ελληνικού κράτους».

Αυτή ήταν η μεγάλη φαμίλια των Λεμονήδων. Δεν ξέρω ποιοι είναι σήμερα οι απόγονοι τους. Κι η πορεία της ιδιοκτησίας τους στο Ταμείο Εθνικής Άμυνας είναι εύκολο να εξευρεθεί. Προς το παρόν, ας κρατήσουμε στη μνήμη μας τα ονόματα τους. Το φυλάκιο στη Λεμονού δεν είναι παρά το φυλάκιο στα κτήματα του Λεμονή. Τουλάχιστον ετούτο τις δύσκολες μέρες που ζούμε ας το κρατήσουμε ζωντανό.

 

* Ο Στρατής Μπαλάσκας είναι δημοσιογράφος / Το κείμενο αναρτήθηκε στη στήλη «Ιδέες και Απόψεις» του ΑΠΕ- ΜΠΕ