Βιβλιοκριτική: Λεσβογραφίες του Αγώνα. Λογοτεχνικές & ιστορικές προσεγγίσεις στην παρουσία της Λέσβου στην Επανάσταση του 1821

ΒΙΒΛΙΟκριτική

Γράφει  o ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ

Δρ.  Φιλολογίας, Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος

Παναγιώτης Σκορδάς (Ιδέα, Συντονισμός, Επιμέλεια έκδοσης, Εισαγωγικό κείμενο, Σύνταξη Βιβλιογραφίας ): Λεσβογραφίες του Αγώνα. Λογοτεχνικές & ιστορικές προσεγγίσεις στην παρουσία της Λέσβου στην Επανάσταση του 1821, Εκδόσεις Μύθος, Μυτιλήνη 2021, σελ  318

Το 2021 η χώρα μας γιόρτασε με ποικίλες εκδηλώσεις τη συμπλήρωση 200 ετών από την έναρξη του αγώνα για την Εθνική μας παλιγγενεσία. Το ίδιο έκαναν και οι φορείς του νησιού μας. Η Περιφέρεια, ο Δήμος Μυτιλήνης και ο Δήμος Δυτικής Λέσβου οργάνωσαν διάφορες εκδηλώσεις, για να τιμήσουν αυτή την Επέτειο. Η πνευματική Λέσβος τίμησε το γεγονός αυτό με τον δικό της τρόπο, με την έκδοση ενός σημαντικού βιβλίου. Αναφέρομαι στο βιβλίο ΛΕΣΒΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ (σσ. 320) που εκδόθηκε στη Μυτιλήνη το 2021 από τις Εκδόσεις Μύθος με πρωτοβουλία του ακούραστου φιλολόγου δρ. Σκορδά Παναγιώτη.  

Όπως λέει ο κ. Σκορδάς στον Πρόλογο του βιβλίου «ζητήθηκε από είκοσι συγγραφείς καταξιωμένους και γνωστούς, αλλά και νέους-πρωτοεμφανιζόμενους με διακρίσεις σε πανελλήνιους σχολικούς και άλλους διαγωνισμούς να γράψουν ένα αφηγηματικό κείμενο με φόντο την Επανάσταση και τη Λέσβο εμπνεόμενοι από ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα με την απαραίτητη, βέβαια, μυθοπλαστική επεξεργασία. (σ. 13). Το αποτέλεσμα, θαρρώ, ικανοποιεί τις προσδοκίες και του πιο δύσκολου και απαιτητικού αναγνώστη, γιατί αυτός βρίσκεται μπροστά σε μια σειρά από αξιόλογες «λογοτεχνικές και ιστορικές προσεγγίσεις στην παρουσία της Λέσβου στην Επανάσταση του 1821» που πλουτίζουν τη λεσβιακή βιβλιογραφία. Τα αφηγήματα με καθαρά ιστορικό χαρακτήρα διαπλέκονται με τα ιστορικά γεγονότα που ντύνονται με το ένδυμα του μύθου και με τα δημιουργήματα της μυθοπλασίας που ντύνονται με το ένδυμα της ιστορίας και όλα μαζί φωτίζουν περισσότερο εκείνη τη σημαντική για το νησί μας εποχή.  

Μέσα από τα κείμενα του βιβλίου φαίνεται πώς οι πνευματικοί εργάτες της δύσκολης εκείνης εποχής αγωνίστηκαν κάτω από δυσμενείς συνθήκες και ο καθένας προσέφερε ό,  τι του ήταν δυνατό, για να διατηρήσει το Γένος, την πίστη και την εθνική του συνείδηση,  πώς ορισμένοι από αυτούς ανέπτυξαν δραστηριότητα μέσα στο νησί και άλλοι έξω από αυτό και φρόντισαν να φωτίσουν το υπόδουλο έθνος συντηρώντας άσβεστη τη φλόγα της πίστεως. Μέσα από αυτά τα κείμενα το παρελθόν συνδέεται με το παρόν, το νησί μας συνδέεται με την κυρίως Ελλάδα και η Επανάσταση του 1821 με τους αγώνες του 1912 για την απελευθέρωση του νησιού μας (Καρτέρης Γ., σ. 137 κ.ε.) 

Το βιβλίο εύστοχα αρχίζει με εκτενές κείμενο του Γ. Κωνσταντέλλη με τίτλο «Δρόμοι τη Επανάστασης» (σ. 19 κ.ε.) που, επικαλούμενος πλήθος ιστορικών πηγών, παρουσιάζει τα σημαντικότερα γεγονότα και πρόσωπα από την κατάκτηση του νησιού 1462 από τους Τούρκους μέχρι την απελευθέρωσή του το-1912 και, όπως αναφέρεται, βοηθά τον αναγνώστη «όχι μόνο να μάθει τις ιστορικές πτυχές μιας μεγάλης περιόδου , αλλά και να εντοπίσει πηγές έμπνευσης και γονιμοποίησης της φαντασίας των λογοτεχνών του βιβλίου» (σελ. 13). Πέρα από αυτά το κείμενο αυτό θέτει τα πλαίσια, ορίζει το χωρόχρονο, μέσα στο οποίο τοποθετείται η δράση των πρόσωπων που πρωταγωνιστούν στα κείμενα του βιβλίου.  

Μέσα από τα κείμενα του βιβλίου φαίνεται πως η Λέσβος είχε σημαντική συμβολή στον αγώνα στα προεπαναστατικά και όχι μόνο χρόνια με συμμετοχή ατόμων στο φιλικό κίνημα και στα επαναστατικά γεγονότα, αφού κορυφαίες προσωπικότητες και εκατοντάδες Λέσβιοι πολέμησαν και έπεσαν στα πεδία των μαχών της εξεγερμένης Ελλάδας. Μέσα από αυτά προβάλλονται γνωστές ή άγνωστες πτυχές διεθνώς αναγνωρισμένων προσωπικοτήτων, όπως ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, «ο μεγάλος πατριώτης και δάσκαλος», «ο δάσκαλος, ο φιλικός, ο επαναστάτης, ο εθνοδιαφωτιστής Βενιαμίν» (Μαυραγάνης, Ξ., σ. 201 κ.ε.) ή λιγότερο γνωστών, αλλά αξιοσημείωτων προσώπων, όπως ο Πρόκριτος Γεωργάκης Γρημάνης, φιλοπρόοδος και θερμός πατριώτης, που είχε αναμειχθεί ενεργά στην κίνηση των Φιλικών από νωρίς και εκτιμήθηκε από την πολιτεία ως σπουδαίος Λέσβιος πολίτης, για την ανάμειξή του στη Φιλική Εταιρεία, την αυτοθυσία και τον ηρωισμό του και τη μετέπειτα γενναία χρηματική ενίσχυση του αγώνα (Μολίνος Στρ., σ. 213 κ.ε.) ή οι νεομάρτυρες Αναστάσιος Πανέρας από τον Ασώματο και Δημ. Μπεγιάζης από την Αγιάσο που μαρτύρησαν στο Κασαμπά το 1819, επειδή αρνήθηκαν να αλλαξοπιστήσουν, και των οποίων τους τελευταίους μήνες αποδίδει η Κατσούρη Αναστ. (σ. 165 κ.ε.).  

Μέσα από τα κείμενα προβάλλονται ακόμη ιστορικά γεγονότα, όπως η πυρπόληση του τουρκικού δίκροτου από τον Παπανικολή στην Ερεσό (Ιντζεμπέλης Ελπ., σ. 119 κ.ε., Μολίνος Στρ., σ. 213 κ.ε., Πολυπαθέλλης Κ. ) και «Η ματαιωθείσα επανάστασις εν Μεγάλω Χωρίω κατά τας αρχάς του 1821» που αποδίδεται από τον Λαγουμίδη Γ., «σαν παραμύθι» (σ. 181 κ.ε.).  

Είναι αξιοσημείωτο πως το θρησκευτικό στοιχείο αποτελεί, παράλληλα με τον πατριωτισμό, τον κύριο άξονα που διαπερνά τα περισσότερα κείμενα του βιβλίου. Ο Ταξιάρχης Μιχαήλ ως εικόνα ή εκκλησία (Γιαννίκος Στρ., σελ. 97 κ. ε.) ή ως ιδέα (Στ. Τζανετής, σ. 239 κ.ε.) παρουσιάζεται ως φύλακας και προστάτης των Ελλήνων. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ είναι «έτοιμος να δώσει το δίκαιο και να προστατέψει τους πιστούς κατοίκους» (Αξιώτης Μ.,, σελ. 83 κ. ε. ). Τον ίδιο ρόλο παίζει σε κάποια κείμενα και η Παναγία. Κάποιος ήρωας λέει: «Αλλιώτικη μου φαινόταν η μορφή της Παναγιάς σήμερα, στο τέμπλο της εκκλησιάς της στην Αγιάσο. Πίσω από το χρυσό πουκάμισό της ένιωθα ξεκάθαρα ένα στοργικό άπλωμα των χεριών της Μάνας του κόσμου» (Στεφανέλλης Τζ. σ. 263 κ.ε.). Είναι η Παναγία που ακούει την προσευχή αυτών που θέλουν να πολεμήσουν στον Αγώνα, η Παναγία της οποίας η φωνή γίνεται « ψίθυρος της Λευτεριάς» (Στεφανέλλη Μ., σ. 247 κ.ε.)  

Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο «Όλα ζωντανεύουν, σελίδες κοσμούν την ιστορία μας κι εμείς μαθαίνουμε, θαυμάζουμε και υπερασπιζόμαστε με κάθε θυσία την ελεύθερη πατρίδα που μας κληροδότησαν οι πρόγονοί μας. Της μικρής, μα μεγάλης Ελλάδας μας», όπως λέει ο Καμβυσέλλης, Γ., (σ. 135 ). Κι αν η αξία ενός βιβλίου εξαρτάται από το βαθμό στον οποίο πετυχαίνει τον σκοπό που θέτει, θαρρώ πως το βιβλίο αυτό πετυχαίνει πλήρως τον σκοπό του: «Η ιστορία όχι μόνο να μη ξεχνιέται, αλλά να αποτελεί το ισχυρότερο μάθημα, για να κτίσουμε ένα καλύτερο μέλλον για την πατρίδα μας και τις επόμενες γενιές».  

Το βιβλίο συμπληρώνεται με ενδεικτική Βιβλιογραφία που αναφέρεται στη Λέσβο, την Τουρκοκρατία, το 1821 από τον Παν Σκορδά, πίνακα βοηθημάτων από τον Κωνσταντέλλη Γ., και πίνακα πηγών από την Τρουμπούνη-Βεκρή Ειρ. Το βιβλίο κλείνει με σύντομα βιογραφικά σημειώματα των συγγραφέων των κειμένων του παρόντος βιβλίου.  

Για όλα τα παραπάνω αξίζουν συγχαρητήρια σε όλους αυτούς τους συγγραφείς, στον εκδοτικό οίκο Μύθος που δεν φείδεται ούτε κόπου ούτε χρημάτων, όταν πρόκειται για την προβολή του νησιού μας, της ιστορίας και του πολιτισμού του, αλλά περισσότερο αξίζουν συγχαρητήρια στον ακάματο πνευματικό εργάτη Παν. Σκορδά που συνέλαβε την ιδέα της έκδοσης αυτού του βιβλίου, αλλά ανέλαβε και τη φροντίδα της οργάνωσης της ύλης, του συντονισμού της προσπάθειας και την επιμέλεια των κειμένων. Όποιος έχει ασχοληθεί με παρόμοια προσπάθεια γνωρίζει πόσο δύσκολη είναι. Όσοι νοιάζονται πραγματικά για τη Λέσβο οφείλουν να διαβάσουν αυτό το βιβλίο. Το αξίζει……