«Το χωράφι της Μαρούλαινας» του Γιώργου Κοκοτού, από τις Εκδόσεις Πατάκη (Πρώτη έκδοση: Νοέμβριος 2016)
Γράφει η Τούλα Ρεπαπή
Στο γραφείο του, σε ώριμη ηλικία πλέον, ο Γιώργος Κοκοτός νιώθει έντονα την επιθυμία να «θυμηθεί» πάνω στο χαρτί τη ζωή του. Και, γυρνώντας πίσω στην παιδική ηλικία, αρχίζει την αφήγηση με την αρπαγή του. Συμβαίνει το 1939. Μόλις τριών χρόνων τότε, γεγονός το οποίο αφήνει εικόνες και αισθήσεις ανεξίτηλες.
Πενήντα χρόνια μετά, το 1989, ο Γιώργος, με τον εικοσιεπτάχρονο γιο του, Φώτη, και το σκάφος τους, Tani Blue, ταξιδεύουν. Διασχίζουν το Αιγαίο για να βρεθούν στην Κρήτη και να επισκεφθούν το χωριό του έξω από το Ηράκλειο, τις Δαφνές. Το ταξίδι κρατά πέντε μέρες. Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών και όσο η αφήγηση βαθαίνει στην ψυχή τους, μοιάζει σαν το σκαρί του Tani Blue ν’ αλλάζει πλεύση και να βάζει πλώρη για τις καρδιές και των δύο. Του πατέρα και του γιου. Εκεί, μέσα στον χώρο ενός μικρού σκάφους, η απόσταση μικραίνει συνεχώς, ενώ η θάλασσα, με τις δυσκολίες αλλά και τη γοητεία της, λειτουργεί καταλυτικά και τους φέρνει κοντά, σπάζοντας κάθε κάβο που τους κρατούσε δεμένους. Αποξενωμένους. Η απόσταση είχε νικηθεί και η Κρήτη απλώνεται εμπρός τους. Έχουν φθάσει. Κάθε κομμάτι γης, κάθε πέτρα έχει κάτι να διηγηθεί και ο Γιώργος τα ξέρει όλα. Κομμάτι τους και αυτός.
Τώρα, ο Φώτης θέλει να γνωρίσει τις Δαφνές και την οικογενειακή τους ιστορία, που ξεκινά από το 1834, με τον Γιάννη Σφακιανάκη ή, αλλιώς, Ιωάννη Αϊνικολιώτη, ξακουστό οπλαρχηγό, και περνάει στον Γεώργιο Βαρούχα, παππού του Γιώργου, που κατάγεται από παλιά βυζαντινή οικογένεια, μία από τις δώδεκα γνωστές οικογένειες της Κρήτης, που ο κρητικός λαός αποκάλεσε «Δώδεκα Αρχοντόπουλα». Αγώνας για την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους, Κρητική Πολιτεία, λατρεία για τη γη, την αμπελουργία, τα άλογα… Κι έπειτα, πέρασμα στην άνοιξη του ’40, όταν το καράβι από τον Πειραιά φέρνει την οικογένεια του Γιώργου στις Δαφνές. Τεράστιες οι αποστάσεις και οι αγριότητες που διχάζουν όχι μόνο την Κρήτη, αλλά και όλη τη χώρα. Ακολουθούν τα φοιτητικά χρόνια του συγγραφέα στην Αθήνα, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, ροκ εντ ρολ, Νατ Κινγκ Κόουλ, κινηματογράφος, συγκρατημένα φλερτ, πάρτι με βερμούτ… Δεν υπάρχει κάτι που διαμορφώνει την τότε κοινωνία, το οποίο να μη βρίσκει τη θέση του στο βιβλίο.
Στο Χωράφι της Μαρούλαινας, με αφορμή την ιστορία της οικογένειας και του χωριού του, ο Γιώργος Κοκοτός αφηγείται την ιστορία της Κρήτης και, κατ’ επέκταση, την ιστορία της Ελλάδας. Ιταλοί, Γερμανοί, Εμφύλιος, παρελαύνουν στις σελίδες δίνοντας πρόσθετη πολιτική και κοινωνική αξία στο έργο. Μέσα από την αφηγηματική του τέχνη, ο συγγραφέας γοητεύει και κατακτά τον αναγνώστη, ο οποίος συμπλέει δίπλα του μαγεμένος από ιστορίες που διαχέονται στον άνεμο σαν μουσική. Οι ήρωές του, όλοι πρόσωπα υπαρκτά, ανήκουν σε διαφορετικές γενιές που διαδέχονται η μια την άλλη. Η αφήγηση ξεδιπλώνεται άλλοτε σε τρίτο και άλλοτε σε πρώτο πρόσωπο, αν και έχουμε την αίσθηση πως τριτοπρόσωπη είναι σε όλο το βιβλίο, αφού ο Κοκοτός έχει καταφέρει να κρύψει με μαεστρία τη συγκίνηση πίσω από τα γεγονότα και τις λέξεις, αποφεύγοντας τον λυρισμό και τις φραστικές εξάρσεις, ωστόσο δάκρυα ανεβαίνουν αναπόφευκτα στα μάτια του αναγνώστη, καθώς το συναίσθημα βγαίνει κυρίαρχο από τα ιστορούμενα γεγονότα. Είναι από μόνα τους τόσο τραγικά.
Το γυναικείο φύλο πρωταγωνιστεί στο βιβλίο, σε κάθε στιγμή της ζωής και μέσα από όλους τους ρόλους, με κυρίαρχο αυτόν της μάνας – παρουσιάζεται σαν τη γη που σπέρνεται και γεννάει, σαν πατρίδα που αυτήν υπερασπίζεσαι/προστατεύεις και από αυτήν ζεις, σαν πίστη και αξίες που σου εμφυσά για τη σωστή πορεία της ζωής. Παράλληλα, όλος αυτός ο πλούτος γνώσεων για τη γη, τη θάλασσα και τα λαογραφικά στοιχεία αλλάζει τη θερμοκρασία του κειμένου, απομακρύνοντας τον αναγνώστη από τα συναισθήματα των ηρώων και των σκληρών γεγονότων, αφήνοντας ζωή να ηχεί μέσα από τα γέλια και τα τραγούδια των παιδιών. Ευωδιές και συνήθειες ενός αλλοτινού καιρού, με την παρουσία των αντρών να είναι το αντίβαρο για την ισορροπία και την προστασία. Αφήγηση που φέρνει αβίαστα στο μυαλό μας την αντίθεση με την αποστειρωμένη, αποξενωμένη και άοσμη σημερινή ζωή.
Το χωράφι της Μαρούλαινας, η νεότερη εκδοχή του Τζιά-Θερμιά, μοιάζει σαν ένα άλλο σίριαλ του BBC, που προβάλλει την κρητική αρχιτεκτονική και ζωή, τις επιρροές από την εποχή των Ενετών, την καταστροφή που έφερε η φωτιά των Τούρκων και η εισβολή των Γερμανών. Κρήτη, ένα μέρος όπου διασταυρώθηκαν πολιτισμοί, θρησκείες, έριδες και πόλεμοι. Εικόνες, εικόνες, εικόνες… πλήθος από αυτές ζωντανεύουν άλλοτε σαν ταινία κινηματογραφική του Βιμ Βέντερς που, καταγράφοντας τον χρόνο, μετατρέπεται στο τέλος από μαυρόασπρη σε έγχρωμη. Άλλοτε, πάλι, ο χρόνος παγώνει –όπως στην ταινία του Φελίνι, 8½– παγώνοντας και τον αναγνώστη, ο οποίος περιμένει την έκρηξη που θα γίνει στα χέρια των γυναικών στην προσπάθειά τους να πάρουν τη μεταξωτή σακούλα που είχε μέσα της το μπαρούτι της οβίδας, ή τη στιγμή που βομβαρδίζεται το καράβι με τους Κοέν, ή, ή… Μάλιστα, ο συγγραφέας δίνει πρωταγωνιστικό ρόλο και στον αναγνώστη, τον ρόλο του αυτόπτη μάρτυρα, με αποτέλεσμα ήρωες και πλοκή να του είναι οικείοι και αγαπητοί.
Η χρήση της γλώσσας εδώ δεν στοχεύει στην αποτύπωση του κάλλους της, αλλά ερχόμενη σε δεύτερη μοίρα αφήνει να προβληθούν τα γεγονότα και οι ήρωες. Η αγάπη του συγγραφέα για τον τόπο του, την οικογένειά του, τους ανθρώπους γενικά, τη θάλασσα και τη γη, ξεχειλίζει στη γραφή του. Από άποψη δομής, η αρχιτεκτονική του βιβλίου έχει τα στέρεα θεμέλια της ζωής, των αξιών και της αλήθειας. Με πολυεπίπεδη γραφή, Το χωράφι της Μαρούλαινας εμπεριέχει πολλούς τόπους, χρόνους, ερμηνείες και αναγνώσεις. Ένα «χωράφι» καρπερό, γόνιμο, γεμάτο ευκαιρίες, όπου άνθρωποι με ήθος, αρχές, αξίες, δύναμη πνεύματος και δημιουργίας, μέσα σε αυτό μεγαλούργησαν. Σαν όλοι μαζί να είναι η ίδια η Ελλάδα. Και το βιβλίο αυτό έρχεται τώρα, σε αυτές τις δύσκολες ημέρες, να θυμίσει τις αξίες αυτές που μαζί με την οικογένεια δίνουν τη δύναμη και το όραμα για να χτιστεί ένας καινούργιος κόσμος. Αυτό που έχουμε τόση ανάγκη εμείς οι Έλληνες σήμερα.
Στο Χωράφι της Μαρούλαινας, συγγραφέας είναι η ζωή και πρωταγωνιστής ο Γιώργος Κοκοτός, ο οποίος στέκει ευγνώμων και αποτίνει φόρο τιμής σ’ όλους για τις στιγμές και τις γνώσεις που του χάρισαν. Μοιάζει κι ο ίδιος σαν ένα κρασί που πάλιωσε, ωρίμασε και ευωδίασε από τη ζωή και τον χρόνο που πέρασε από πάνω του και μπήκε μέσα του. Σαν να τα έχει αγαπήσει όλα, με τελευταία κατάκτηση αγάπης να γίνεται η επικοινωνία με τον γιο του. Αγάπη, ένα αισιόδοξο βλέμμα για τη ζωή.
Βρείτε το εδώ
Επιμέλεια στήλης: Ράνια Μπουμπουρή
