Συστηματική απαξίωση μικροϊδιοκτησίας: Η πολεοδομική μεταβολή που απειλεί τη Λέσβο

Το Προεδρικό Διάταγμα (ΦΕΚ 194/2025/τ. Δ') απαξιώνει τη μικρή ιδιοκτησία, μετατρέποντας οικοδομήσιμα οικόπεδα σε αδόμητη γη, περιορίζοντας τα όρια οικισμών με βάση δόμηση πριν το 1983. Πλήττει χιλιάδες ιδιοκτησίες, ιδιαίτερα στη Λέσβο, ευνοώντας μεγάλες επενδύσεις και εξαγορές από εταιρείες. Οι Σύλλογοι Πολιτικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων Λέσβου ζητούν αναστολή του Π.Δ., δίκαια κριτήρια, διασφάλιση δόμησης και στήριξη επαγγελματιών, τονίζοντας τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις

Κοινή Ανακοίνωση Συλλόγου Πολιτικών Μηχανικών και Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Λέσβου.

Μαζική απαξίωση της μικρής ιδιοκτησίας

Με πρόσχημα την «προστασία του περιβάλλοντος», χιλιάδες οικόπεδα που επί δεκαετίες θεωρούνταν αξιοποιήσιμα, μετατρέπονται εν μία νυκτί σε αδόμητη γη. Η ωμή πραγματικότητα του νέου Π.Δ. συνοψίζεται στα εξής:

• 42 χρόνια οικιστικής ανάπτυξης στον κάλαθο των αχρήστων
• Χιλιάδες οικογένειες βλέπουν τις περιουσίες τους να εξανεμίζονται
• Εξωφρενικές απαιτήσεις για δόμηση

Μετά τη σχεδόν απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης, αλλά και το χάος που δημιούργησε η κατάργηση των λεγόμενων «μπόνους» του ΝΟΚ, το νέο Π.Δ. με τίτλο: «Καθορισμός κριτηρίων, τρόπου και διαδικασιών οριοθέτησης των οικισμών της Χώρας με πληθυσμό κάτω των 2.000 κατοίκων, περιλαμβανομένων και των προϋφιστάμενων του 1923, καθώς και καθορισμός χρήσεων γης και γενικών όρων και περιορισμών δόμησης» (ΦΕΚ 194/2025/τ. Δ'), έρχεται να απαξιώσει περαιτέρω τη μικρή ιδιοκτησία γης, ακόμη και εντός των οριοθετημένων οικισμών, των οποίων τα όρια είχαν καθοριστεί με αποφάσεις Νομάρχη τη δεκαετία του '80.

Πιο συγκεκριμένα, μετά τον επανακαθορισμό των οικισμών, ως όρια θα αναγνωρίζονται μόνο εκείνα εντός των οποίων τεκμηριώνεται δόμηση έως την 14.03.1983 – ημερομηνία έναρξης ισχύος του Ν. 1337/1983 – αγνοώντας οποιαδήποτε περαιτέρω οικιστική ανάπτυξη κατά την 42ετία που ακολούθησε. Αυτό σημαίνει ότι χιλιάδες μέχρι πρότινος άρτιες και οικοδομήσιμες ιδιοκτησίες θα βγουν εκτός ορίων, χάνοντας την οικοδομησιμότητά τους και, συνεπώς, μεγάλο μέρος της αξίας τους – εκτός εάν πληρούν αυστηρά και ειδικά κριτήρια, όπως πρόσωπο σε υφιστάμενο κοινόχρηστο δρόμο. Οι ρυθμίσεις αυτές θα τεθούν σε εφαρμογή με την έγκριση των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ), δηλαδή πιθανόν μέχρι το 2027.

Ο καθορισμός των ορίων δεν είναι απλώς τεχνικό θέμα: καθορίζει ποιος έχει δικαίωμα να χτίσει, ποιος μπορεί να επενδύσει και ποιος απλώς θα πληρώνει φόρους χωρίς καμία προοπτική αξιοποίησης.

Όπως δήλωσε εκπρόσωπος του Υπουργείου, εξετάζεται ρύθμιση για εξαιρέσεις, η οποία όμως θα απαιτεί ελάχιστη έκταση 2 στρεμμάτων – ένα απλησίαστο όριο για τη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων.

Στη Λέσβο, όπως και στα υπόλοιπα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου, το πρόβλημα είναι εντονότερο. Εκτός από τις πόλεις και τους οικισμούς που διαθέτουν εγκεκριμένα σχέδια πόλεως – όπως η Μυτιλήνη, το Πλωμάρι και τμήματα της Καλλονής και του Μολύβου – η δόμηση καθίσταται στην πράξη αδύνατη.

Η κυβέρνηση, την ίδια ώρα που θεσμοθετεί fast-track διαδικασίες για φαραωνικές τουριστικές εγκαταστάσεις, παρακάμπτοντας σχεδόν κάθε άλλη διάταξη (νόμος Χατζηδάκη), επιδιώκει να καταστήσει τη μικροϊδιοκτησία ανενεργή, μειώνοντας δραστικά την αξία της γης. Έτσι ανοίγει ο δρόμος για μαζικές εξαγορές από μεγάλα σχήματα, κυρίως από κατασκευαστικές και real estate εταιρείες που επενδύουν στρατηγικά στην επαρχία, όπου η ζήτηση για παραθεριστική κατοικία έχει αυξηθεί θεαματικά. Πρόκειται για δραστηριότητα που αφορά κατά βάση μικροϊδιοκτησίες, με στόχο τη συγκέντρωσή τους και την αξιοποίησή τους μέσω ιδιωτικής πολεοδόμησης από λίγους ισχυρούς παίκτες.

Για πρώτη φορά, η απαξίωση δεν αφορά την ίδια την ιδιοκτησία, αλλά την αξία της. Ο ιδιοκτήτης παραμένει υπόχρεος σε φόρους και υποχρεώσεις, χωρίς όμως να έχει δικαίωμα αξιοποίησης. Θα αναγκάζεται, έτσι, να αποποιηθεί το ακίνητο σε εξευτελιστική τιμή, απλώς για να απαλλαγεί από το βάρος.

Και γιατί δεν καταργείται ευθέως η δυνατότητα δόμησης, αλλά μετατίθεται σε ειδικές περιπτώσεις; Διότι, όταν η μικροϊδιοκτησία συγκεντρωθεί, μπορεί να αξιοποιηθεί μέσω ιδιωτικής πολεοδόμησης – αποκτώντας μεγαλύτερη αξία από πριν. Αυτή είναι η ουσία του σχεδιασμού.

Τόσο οι συνάδελφοί μας όσο και οι μικροϊδιοκτήτες δεν πρέπει να έχουν αυταπάτες ότι η κυβέρνηση εφαρμόζει απλώς αποφάσεις του ΣτΕ ή επιχειρεί να περιορίσει κάποια υπερβολή. Αντίθετα, η αλληλουχία των νομοθετικών παρεμβάσεων των τελευταίων ετών δείχνει ξεκάθαρα ότι η απαξίωση της μικρής ιδιοκτησίας και η συγκέντρωσή της στα χέρια λίγων αποτελεί συνειδητή πολιτική επιλογή.

Ως Σύλλογοι Πολιτικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων Λέσβου, εκφράζουμε την έντονη ανησυχία μας για τη συστηματική υποβάθμιση της μικρής ιδιοκτησίας και την αποδιάρθρωση του τοπικού τεχνικού ιστού. Οι πρόσφατες ρυθμίσεις δεν συνιστούν απλώς πολεοδομική αναθεώρηση, αλλά μεταβολή με βαθιές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.

Γι' αυτό ζητούμε:

• την άμεση αναστολή της εφαρμογής του Π.Δ.,
• την επανεξέταση του πλαισίου οριοθέτησης με δίκαια και εφαρμόσιμα κριτήρια,
• τη διασφάλιση του δικαιώματος δόμησης για τις υφιστάμενες ιδιοκτησίες,
• τη στήριξη των ελεύθερων επαγγελματιών του τεχνικού κόσμου που πλήττονται άμεσα από αυτή την πολιτική.

Το ζήτημα δεν είναι μόνο οικονομικό. Είναι χωρικό, κοινωνικό και τελικά πολιτικό: αν δεν διασφαλιστεί η δυνατότητα αξιοποίησης της μικρής ιδιοκτησίας, θα χαθεί η δυνατότητα να υπάρχουμε στον τόπο μας.