Γράφει ο Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής
Με την ευκαιρία της 58ης επετείου από τη δολοφονία του μάρτυρα της Ειρήνης και της Δημοκρατίας Γρηγόρη Λαμπράκη, που σηματοδότησε την ίδρυση της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης, τη μετέπειτα Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη, κάνουμε ένα αφιέρωμα στους Λαμπράκηδες και στις Μαραθώνιες Πορείες Ειρήνης, που θα ολοκληρωθεί σε δυο συνέχειες.
Η δημιουργία της ΔΚΝΓΛ και η πρώτη περίοδος της ραγδαίας ανάπτυξής της
Μετά τον εμφύλιο πόλεμο και την ήττα του μεγάλου λαϊκού κινήματος της Εθνικής Αντίστασης, η θρυλική ΕΠΟΝ διαλύεται. Τα στελέχη και οι αγωνιστές της διώκονται και εξορίζονται. Η οργάνωση εξακολουθεί βέβαια να δρα παράνομα, αλλά σύντομα γίνεται αισθητή η ανάγκη μιας νόμιμης νεοαλαΐστικης οργάνωσης. Έτσι, το Νοέμβρη του 1951 ιδρύεται η Ενιαία Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας (ΕΔΝΕ). Η ύπαρξή της όμως είναι βραχύβια. Ένα βράδυ του Αυγούστου 1952 οι ηγέτες της συλλαμβάνονται και εξορίζονται στα νησιά και η οργάνωση διαλύεται. Από τότε οι νέοι προσχωρούν στη Νεολαία ΕΔΑ που ιδρύθηκε το 1952 ή στην παράνομη ΕΠΟΝ που συνεχίζει να υπάρχει ως το 1958.
Τον ίδιο χρόνο το εκπαιδευτικό πρόβλημα γίνεται αντικείμενο πολιτικών αγώνων και εγκαινιάζει τις μεγάλες κινητοποιήσεις του 15% και του 1-1-4. Στα τέλη της χρονιάς δημοσιεύεται «Το Μανιφέστο της Αθήνας», υπογραμμένο από πολλούς εδαΐτες και καλλιτέχνες συσπειρωμένους γύρω από το Μ. Θεοδωράκη, στο οποίο προτείνεται η δημιουργία ενός πλατιού αυτόνομου πολιτικού και πολιτιστικού κινήματος και καλούνται όλοι οι δημοκράτες να ενωθούν για την αντιμετώπιση του φασιστικού κινδύνου που αποκαλύφθηκε στις εκλογές του 1961. Γίνεται αντιληπτό ότι οι συνθήκες ευνοούν ένα εγχείρημα που θα αξιοποιεί τη μαχητικότητα της νεολαίας, η οποία εκφράστηκε στις διαδηλώσεις του 1-1-4 και του 15%, καθώς και στην αντιπολεμική δράση του «Συνδέσμου Νέων διά τον πυρηνικόν αφοπλισμόν Μπέρτραντ Ράσελ». Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη (χτυπήθηκε από παρακρατικούς στις 22 Μαΐου 1963 στη Θεσσαλονίκη και εξέπνευσε στις 27 του ίδιου μήνα), βουλευτή συνεργαζόμενου με την ΕΔΑ και ηγετικής φυσιογνωμίας του ελληνικού Κινήματος Ειρήνης, πυροδοτεί την έκρηξη μεγάλων λαϊκών διαδηλώσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και δίνει τη δυνατότητα για μια προοδευτική στροφή στην ελληνική πολιτική ζωή.
Η βιαιότητα της λαϊκής αντίδρασης και κύρια της νεολαίας και η ωρίμανση των συνθηκών δίνει την ευκαιρία για την ίδρυση μιας πολιτικής κίνησης που θα πάρει το όνομα του Λαμπράκη, όπως υπαγόρευε και το μυριόστομο σύνθημα «Κάθε νέος και Λαμπράκης» που δονούσε τον Αττικό ουρανό τη μέρα της κηδείας του. Στις 8 Ιούνη 1963 οι εφημερίδες δημοσιεύουν την ιδρυτική διακήρυξη της «Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης» (ΔΚΝΓΛ), που υπογράφεται από 30 πολιτικές και καλλιτεχνικές προσωπικότητες με επικεφαλής το Μ. Θεοδωράκη.
Οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα από το 1963 μέχρι το 1967 δημιουργούν το πολιτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσει τη δράση της η «Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη»: Το τέλος της «αστυνομικής δημοκρατίας» με την πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή και τη διαδοχή της από την κυβέρνηση Παπανδρέου. Το ξέσπασμα της κυπριακής κρίσης το 1963-1964 που σύντομα διεθνοποιείται. Το βασιλικό πραξικόπημα της 15ης Ιούλη του 1965 με το οποίο ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αντικαθιστά την κυβέρνηση πλειοψηφίας με φιλοβασιλικές κυβερνήσεις (ή «αποστατών»).
Και τέλος, η στρατιωτική δικτατορία της 21ης Απρίλη του 1967. Τα τέσσερα αυτά χρόνια, που η Ελλάδα ζει στο κλίμα του ψυχρού πολέμου και πορεύεται σύμφωνα με τη λογική των αμερικανικών συμφερόντων και της ξενόδουλης ελληνικής αστικής τάξης, η ΔΝΛ εκφράζει σε ένα σημαντικό βαθμό τη λαϊκή αντίσταση: Διαδηλώσεις για την ανεξαρτησία της Κύπρου και εναντίον των ξένων στρατιωτικών βάσεων που είναι εγκατεστημένες στο ελληνικό έδαφος, ενεργητική συμμετοχή στις βουλευτικές εκλογές, συγκρούσεις με την Αστυνομία στις «70 μέρες» διαδηλώσεων εναντίον του βασιλικού πραξικοπήματος… Ταυτόχρονα καλεί τους νέους να ασχοληθούν με όλα τα καθημερινά προβλήματα της χώρας, κοινωνικά και πολιτιστικά, σε μια πολύπλευρη στράτευση: άνοιγμα βιβλιοθηκών στα χωριά, δημιουργία και συντήρηση δημόσιων – κοινόχρηστων χώρων, ίδρυση πολιτιστικών συλλόγων και πολιτικών γραφείων ταυτόχρονα, κλπ. Οι νέοι, παρά τη βίαιη συχνά αντίδραση της Αστυνομίας, στρατεύονται κατά χιλιάδες στις τάξεις της.
Η πρώτη περίοδος της ραγδαίας ανάπτυξής της διαρκεί από τον Ιούνη του 1963 μέχρι το Σεπτέμβρη του 1964. Από τον Ιούνη μέχρι το Δεκέμβρη του 1963 ιδρύονται οι πρώτες 21 λέσχες της ΔΚΝΓΛ, ανάμεσα στις οποίες είναι κι αυτή της Μυτιλήνης. Είναι όλες περιοχές με προοδευτική πολιτική παράδοση, όπου η παρουσία της ΕΔΑ και της Νεολαίας της ενισχύει την πρώτη ανάπτυξη της Κίνησης. Στις 15 Ιουλίου 1964 η ΔΚΝΓΛ γίνεται μέλος της ΠΟΔΝ (Παγκόσμια Οργάνωση Δημοκρατικής Νεολαίας), συμμετέχοντας από τότε στα διεθνή συνέδρια της νεολαίας και στην πάλη για τα ιδανικά της ειρήνης και της φιλίας των λαών.
Η δεύτερη περίοδος (το απόγειο της ανάπτυξης και δράσης)
Η δεύτερη περίοδος (το απόγειο) διαρκεί από το Σεπτέμβρη του 1964 μέχρι το Σεπτέμβρη του 1965. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1964 συγχωνεύτηκε η ΔΚΝΓΛ με τη Νεολαία ΕΔΑ και δημιουργήθηκε η «Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη» (ΔΝΛ), πράγμα που προκάλεσε μια δεύτερη αριθμητική έκρηξη των μελών της.
Το Α΄ και μοναδικό Συνέδριο της ΔΝΛ πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα από 28-3-1965 μέχρι την 1-4-1965, με συμμετοχή 250 αντιπροσώπων απ’ όλη τη χώρα. Το 1965 η ΔΝΛ είναι η μεγαλύτερη ελληνική πολιτική οργάνωση νεολαίας, μετά την ΕΠΟΝ. Αριθμεί περίπου 100.000 μέλη και οπαδούς, που κατανέμονται πανελλαδικά σε περισσότερα από 150 γραφεία και λέσχες.
Η γεωγραφική κατανομή της επιρροής της Ν.Λ. είναι αρκετά άνιση. Η παρουσία της είναι ισχυρή στη Βόρεια Ελλάδα, τόσο στις πόλεις όσο και στα χωριά, καθώς επίσης και στα άλλα μεγάλα ή μεσαία αστικά κέντρα, ενώ παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη – σχεδόν συμβολική – στις υπόλοιπες περιοχές. Μια τέτοια αρνητική περίπτωση είναι τα νησιά του Αιγαίου, εκτός από τη Μυτιλήνη και την Κρήτη όπου η παρουσία της είναι ισχυρή.
Η Ν.Λ. ήθελε να δίνει διαρκώς στα μέλη της ένα συγκεκριμένο και άμεσο στόχο. Έτσι, το «Πρόγραμμα των Πέντε Σημείων» του Γενάρη του 1964, διαδέχεται ο «Μήνας του Βιβλίου» το Γενάρη του 1965, έπειτα το τρίμηνο προπαρασκευής του Συνεδρίου, το δεύτερο «Πρόγραμμα των Πέντε Σημείων» του Γενάρη του 1966 και τέλος η πλατιά κινητοποίηση ενάντια στις απειλές διάλυσης της οργάνωσης, χωρίς ν’ αναφέρουμε άλλες μικρότερης εμβέλειας εκδηλώσεις. Αυτή η μέθοδος είχε μια διπλή συνέπεια (θετική και αρνητική): Από τη μια, εξασφάλιζε μια αξιοθαύμαστη ζωτικότητα στην οργάνωση, γιατί η εντατική προσπάθεια εκπλήρωσης των προγραμμάτων ανταποκρινόταν στα οράματα των νέων, που εντάσσονταν στους κόλπους της επιζητώντας τη δράση. Από την άλλη πλευρά, όμως, επιτάχυνε περισσότερο το ρυθμό δουλειάς χωρίς να λύνει τα βασικά της προβλήματα (ανεπαρκής στελέχωση – ολοένα αυξανόμενη καθυστέρηση σε ορισμένους τομείς, όπως η ιδεολογική δουλειά, η διείσδυση της οργάνωσης στον εργατικό χώρο κλπ., πράγματα που απαιτούσαν περισσότερα μέσα και χρόνο).
Στο άρθρο 4 του Καταστατικού της Ν.Λ. προβλεπόταν: «Η αγωγή των νέων για τη διαμόρφωση αγωνιστικού ήθους, η εξύψωση του πνευματικού, μορφωτικού, πολιτιστικού επιπέδου της νεολαίας με την καλλιέργεια της έφεσης προς τη μόρφωση, με τη γνώση των έργων του εθνικού και λαϊκού μας πολιτισμού. Η σωματική αγωγή για την υγεία των νέων, με την ενίσχυση του αθλητικού πνεύματος και της φυσιολατρείας, και με την ανάπτυξη των σπορ και πολύμορφων αθλητικών εκδηλώσεων». Όπως δήλωσε αργότερα ο Μ. Θεοδωράκης «Εκείνο που είχαμε πετύχει τότε ήταν το πάντρεμα της πολιτιστικής με την κοινωνική επανάσταση», (Περιοδικό «Μουσική», 2-1-1980). Στα ντοκουμέντα του Συνεδρίου (σελ. 255) αναφέρεται: «Ο εκπολιτισμός λοιπόν δεν είναι ‘Τρα λα λα’, όπως πιστεύουν μερικοί, αλλά μέτωπο, πεδίο σύγκρουσης ιδεών και τρόπων στάσης απέναντι στη ζωή, μάχη καθημερινά ανοιχτή, που κερδίζοντάς την κάθε φορά θα συντελούμε στο ωρίμασμα των συνειδήσεων των νέων, βασικό δρόμο για τη σωστή διαπαιδαγώγηση των νέων». Έτσι, κάθε λέσχη έχει μια βιβλιοθήκη ανοιχτή για όλους, με έργα κυρίως της αρχαίας και νέας ελληνικής λογοτεχνίας, πράγμα που οδήγησε στο πλησίασμα των νέων με το βιβλίο. Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις αποτελούσαν κι ένα μέσο για να πλησιάσει η οργάνωση τη μεγάλη μάζα της νεολαίας. Το «Πρόγραμμα των Πέντε Σημείων» που αποτελούσε τη βάση των πολιτιστικών εκδηλώσεων, πρότεινε: 1) την πάλη ενάντια στον αναλφαβητισμό, 2) την ίδρυση λεσχών εκπολιτισμού σε κάθε τόπο ζωής και δουλειάς της νεολαίας, 3) την ίδρυση ελεύθερων Πανεπιστημίων, 4) την εξυγίανση του αθλητισμού και 5) την οργάνωση ενός φεστιβάλ της ελληνικής νεολαίας.
Η νέα διάσταση που επιδίωξε να προσδώσει η Ν.Λ. στην πολιτική στράτευση δεν αφορούσε μόνον τις καθαρά πολιτιστικές εκδηλώσεις, αλλά όλες τις δραστηριότητες που αποσκοπούσαν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, στη λαϊκή ευημερία και στην κοινωνική πρόοδο. Αυτές οι μορφές κοινωνικής δραστηριότητας (δεντροφυτεύσεις, καθαριότητα δημόσιων χώρων, βοήθεια στην κατασκευή δημόσιων έργων, κλπ.) έβαλαν τη σφραγίδα τους στη δραστηριότητα της οργάνωσης και υπήρξαν ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα της λειτουργίας της (γιατί κατηγορήθηκε ότι έχανε τον καιρό της σε δευτερεύουσες ασχολίες, σε βάρος άλλων αγώνων που κρίνονταν σοβαρότεροι). Πάντως, πρέπει να τονιστεί ότι αυτό το ενδιαφέρον από μια πολιτική οργάνωση νεολαίας για τα καθημερινά κοινωνικά προβλήματα αποτελούσε μοναδικό δείγμα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο – με εξαίρεση βέβαια την ΕΠΟΝ, που έδρασε όμως σε τελείως διαφορετικές συνθήκες.
Στα τέσσερα χρόνια της ζωής της, η Ν.Λ. κυκλοφόρησε δύο περιοδικά: α) «Τα τετράδια ης Δημοκρατίας», όργανο για τα ιδεολογικά και οργανωτικά προβλήματα της ΔΚΝΓΛ, με διευθυντή το Μίκη Θεοδωράκη. Το 1ο τεύχος κυκλοφόρησε τον Οκτώβρη του 1963. Συνολικά εκδόθηκαν 5 τεύχη σε ακανόνιστα χρονικά διαστήματα. Η παρακάτω (ελλιπής) εικόνα δείχνει πως η κυκλοφορία τους ήταν αρκετά περιορισμένη σε σχέση με την αριθμητική δύναμη της ΔΝΛ: Κέρκυρα (130), Αχαΐα-Ηλεία-Ζάκυνθος (250), Κεφαλονιά (30), Αιτωλοακαρνανία (250), Λευκάδα (60), Γιάννινα (150), Άρτα (60), Πρέβεζα (50), Σάμος (20), Ρόδος (10), Λήμνος (30), Λέσβος (150), Χανιά-Ρέθυμνο-Λασήθι (250), Ηράκλειο (100). β) Το δεκαπενθήμερο περιοδικό «Η Γενιά μας» βγαίνει σε αντικατάσταση των «Τετραδίων» μετά τις 25 Ιουλίου 1965 και συνεχίζει να εκδίδεται τακτικά μέχρι τη δικτατορία. Τυπωνόταν σε 30.000 αντίτυπα και πούλαγε μεταξύ 6.000 και 15.000. Κυκλοφόρησε χωρίς διακοπή συνολικά 36 τεύχη. Υπεύθυνοι του περιοδικού ήταν ο Μπ. Θεοδωρίδης και ο Τ. Τρίκας. Το περιοδικό απευθυνόταν στο σύνολο της νεολαίας και αντανακλούσε τα ποικίλα ενδιαφέροντά της.
Η τρίτη περίοδος (στασιμότητα, συρρίκνωση, διάλυση)
Η τρίτη περίοδος καλύπτει το διάστημα από το Σεπτέμβρη του 1965 μέχρι τον Απρίλη του 1967. Μετά το φθινόπωρο του 1965 αρχίζει μια περίοδος κάμψης της ΔΝΛ που διαρκεί μέχρι τη δικτατορία. Στην Εισήγηση της Ε΄ Συνόδου του Κεντρικού Συμβουλίου της ΔΝΛ το Φλεβάρη του 1967 (τελευταίας πριν τη δικτατορία), μεταξύ άλλων, αναφέρεται: «Πρέπει να επισημάνουμε ότι η δράση της Οργάνωσης αυτή την περίοδο περιορίζεται κυρίως στις Οργανώσεις των μεγάλων κέντρων Αθήνας – Πειραιά – Θεσσαλονίκης, στη Σπουδάζουσα και σ’ ορισμένες Οργανώσεις της επαρχίας… Σ’ ορισμένες Οργανώσεις οξύνθηκαν πάρα πολύ οι οργανωτικές δυσκολίες που εκφράζονται κυρίως με μεγάλα κενά στη λειτουργία τους, με απώλεια της οργανωμένης επαφής με τη μάζα των μελών τους, κλπ. Σ’ αυτήν την κατηγορία ανήκουν Οργανώσεις όπως Ανατολ. Μακεδονία και Θράκη, Αιτωλοακαρνανία, Τρίκαλα, Κέρκυρα, Μυτιλήνη, Αν. Στερεά, Καρδίτσα, Πέλλα...».
Στη σχετική βιβλιογραφία ως παράγοντες που οδήγησαν στην εξασθένιση και τελικά στην εξαφάνιση της ΔΝΛ αναφέρονται οι εξής:
α) Η άνοδος της αστυνομικής και παρακρατικής τρομοκρατίας και στρατιωτικής απειλής προκαλεί την αποχώρηση των λιγότερο δραστηριοποιημένων μελών, εκείνων που συμμετέχουν κυρίως στις πολιτιστικές εκδηλώσεις χωρίς να έχουν σημαντική πολιτική στράτευση. Στην επαρχία πολλές λέσχες κλείνουν κάτω από τις νέες αυτές πιέσεις, τους εκβιασμούς στη δουλειά, στην οικογένεια, στις σπουδές.
β) Η ανεπάρκεια (ποσοτική και ποιοτική) του στελεχικού δυναμικού καθ’ όλη την περίοδο δράσης της. Η έντονη προσπάθεια μαζικοποίησης της ΔΝΛ φέρνει στην οργάνωση ένα πλήθος δυσανάλογο με τις πραγματικές της δυνατότητες.
γ) Τόσο η ΕΔΑ όσο και το ΚΚΕ άρχισαν να αποτραβάνε τα στελέχη τους από τη ΔΝΛ για να τους αναθέσουν καθήκοντα στις δικές τους κομματικές οργανώσεις, πράγμα που αποδυνάμωσε το στελεχικό δυναμικό της ΔΝΛ.
δ) Με την εφαρμογή των οικονομικών συμφωνιών μεταξύ Ελλάδας και Δυτικής Γερμανίας η μετανάστευση μαστίζει τις αγροτικές ιδιαίτερα περιοχές, χτυπώντας κυρίως το νεανικό πληθυσμό.
ε) Η προσπάθεια της ΔΝΛ να ανταποκριθεί ταυτόχρονα στο ρόλο τόσο της «Κίνησης» (ελαστική διάρθρωση, άνοιγμα σ’ όλη τη νεολαία χωρίς να πληρούνται αυστηρά κριτήρια ένταξης, αποδοχή και συνύπαρξη διαφορετικών ιδεολογικο-πολιτικών απόψεων στο πλαίσιο ενός κοινού προγράμματος δράσης, ανάπτυξη στη βάση πολιτιστικών εκδηλώσεων και λεσχών) – όσο και της «Οργάνωσης» (σφιχτή ιεραρχημένη δομή, αυστηρά κριτήρια ένταξης, ξεκάθαρες πολιτικές θέσεις και στόχοι, κομματική πειθαρχία), πράγμα αντιφατικό.
Η εξαφάνιση της ΔΝΛ μετά την 21η Απρίλη 1967 δεν ακυρώνει τη γενικότερη προσφορά και συμβολή της, που μέσα από μια έντονη τετράχρονη παρουσία διαμόρφωσε ένα καινούριο πολιτικό και πολιτιστικό κλίμα και επέτρεψε σε μια ολόκληρη γενιά να συμμετάσχει ενεργά στην εποχή της. Παρόλο που βρέθηκαν τελείως απροετοίμαστοι απέναντι στο πραξικόπημα, οι Λαμπράκηδες, όσοι ξέφυγαν τις μαζικές συλλήψεις, ήταν αυτοί που εντάχθηκαν στις πρώτες αντιδικτατορικές οργανώσεις, αυτοί που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αντιδικτατορικού αγώνα, πάλεψαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν, δολοφονήθηκαν. Η ΔΝΛ υπήρξε αναμφισβήτητα ένας σταθμός στην ιστορία του νεολαΐστικου κινήματος.
Σημείωση: Τα στοιχεία του αφιερώματος αντλήθηκαν κυρίως από το βιβλίο της Κατερίνας Σαιν Μαρτέν «Λαμπράκηδες – Ιστορία μιας γενιάς», (Εκδόσεις ΠΟΛΥΠΤΥΧΟ, Αθήνα 1984).
Δείτε περισσότερες φωτογραφίες:
