Παρουσίαση του βιβλίου «Όψεις από την οικονομική και κοινωνική ζωή του Πολιχνίτου»
Το βιβλίο «Όψεις από την οικονομική και κοινωνική ζωή του Πολιχνίτου» των συγχωριανών μας Κυριάκου Κουκούλα και Σεβαστού Μοιρασγεντή, εκδόσεις Παράγραφος, ακολουθεί τις αρχές της συγγραφικής δεοντολογίας, που σέβονται τον αναγνώστη, δίνοντας του τις πληροφορίες που απαιτεί το εκάστοτε ιστορούμενο γεγονός όχι για να τον συγκινήσει αλλά για να θεμελιώσει την ερμηνεία, τη θέση των συγγραφέων.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης δεν εκκρεμεί ο αναγνώστης ανάμεσα σε αμφιλεγόμενες ερμηνείες και αναλύσεις. Οι συγγραφείς είναι απόλυτα βέβαιοι για το περιεχόμενο, απόλυτα κάτοχοι της ύλης που διαπραγματεύονται.
Βιβλίο γραμμένο κατόπιν επίμονης και συστηματικής μελέτης και με την ανάλογη σοβαρότητα και υπευθυνότητα που απαιτούν τέτοιου επιπέδου και απαιτήσεων συγγραφικές δράσεις. Η κάθε σειρά, κάθε αράδα υπάρχει εκεί που χρειάζεται και τίποτα δεν περισσεύει ούτε και τίποτα είναι λιγότερο. Υπακούει στην αναγκαιότητα του μέτρου που την αισθάνεται ο αναγνώστης, γιατί κάθε στιγμή ελέγχεται το βάθος και το πλάτος της εξιστόρησης.
Τα γεγονότα τεκμηριωμένα παρουσιάζονται με αποδεικτικά στοιχεία από κάθε λογής έγκυρες πληροφορίες, που αναφέρονται στο εισαγωγικό σημείωμα των συγγραφέων και που συγκεντρώθηκαν από ένα τεράστιο εύρος πηγών εντός και εκτός Ελλάδας. Ένας πλούτος πηγών που παρατίθεται όχι μόνο για να έχουν αποδεικτική ισχύ τα γραφόμενα αλλά και για να αποτελέσουν χώρο έρευνας για όποιον θελήσει αργότερα να αναφερθεί στο χωριό μας. Πρώτη φορά διαβάζουμε ένα σύνολο πηγών από τις οποίες δίνεται η ευκαιρία στο σύγχρονο αλλά στον κατοπινό ερευνητή, μελετητή να ασχοληθεί συγκεκριμένα, και με εξειδικευμένες μάλιστα αναφορές, με το χωριό μας.
Mολονότι αναφέρεται και σε εποχές που η Λέσβος βρίσκεται υπό οθωμανική κατοχή, εντούτοις δεν υπάρχει πουθενά ούτε διαφαίνεται καν κάποιας μορφής φυλετική έκφραση αντιπαλότητας. Τα γεγονότα καταγράφονται με τον αδιάψευστο μάρτυρα των αριθμών και από αυτούς προκύπτουν τα οποία συμπεράσματα πέρα και πάνω από το” Έλληνας και Τούρκος”. Ο συγγραφέας είναι εκεί, για να στηλιτεύσει την οποιαδήποτε αδικία, εκμετάλλευση, από οπουδήποτε προέρχεται και προκύπτει από τον οποιονδήποτε.
Μάλλον πρόκειται για εσκεμμένο λάθος(!) στον τίτλο. Οι συγγραφείς δε βλέπουν( ορώ=βλέπω>όψεις) απλά τα φαινόμενα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής του Πολιχνίτου αλλά τα μελετούν σε βάθος και πλάτος, προσπαθούν να βρουν τις αιτίες, να καταθέσουν επαγωγικά πλέον τις επιπτώσεις, να κατανοήσουν συμπεριφορές και αντιδράσεις, να δικαιολογήσουν την ανάγκη δημιουργίας Συνεταιρισμών, Σωματείων, τα οποία δε “φυτρώνουν” έτσι, επειδή κάποιος είχε κάποια έμπνευση αλλά επειδή είναι αποτελέσματα είτε οικονομικής είτε πολιτικής αναγκαιότητας και επομένως ανάγκης επιβίωσης.
Όμως, έχουν φροντίσει με φροντισμένη διατύπωση, που τη χαρακτηρίζει η σαφήνεια, η ακριβολογία, η αναλυτική περιγραφή όπου χρειάζεται, η σοβαρότητα ,χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις ή ιδεολογικές αγκυλώσεις, να κατανοήσει ο αναγνώστης την έκταση και τη σοβαρότητα των περιστατικών, των καταστάσεων, των γεγονότων, τα οποία έχουν αναφερθεί. Πέτρες ενός πολύχρωμου παζλ βαλμένες στη θέση που πρέπει, όταν πρέπει, όσο πρέπει, για να υπηρετηθεί ο σκοπός που πρέπει και που είναι η προσπάθεια να αναπαρασταθούν περασμένες εποχές, μέσα από το δυσκολότερο κομμάτι της κοινωνικής συνύπαρξης, που καθορίζει εν πολλοίς και πολλά άλλα, ίσως τα σπουδαιότερα, και που είναι η οικονομία.
Η οικονομία σαν ανάγνωσμα είναι ομολογουμένως βαρετή, πληθυσμιακή εξέλιξη (αριθμοί), οικονομικά αποτελέσματα,(πάλι αριθμοί),πίνακες (ξανά αριθμοί), τιμές προϊόντων, ισολογισμοί κ.λπ. ‘Ομως, όλα τα παραπάνω είναι εργαλεία, για να αναλυθούν και να κατανοηθούν συμπεριφορές και να υποβοηθεί ο αναγνώστης να δει πώς ζει, πώς σκέπτεται, πώς αντιδρά το κοινωνικό υποκείμενο και πώς αυτό μετατρέπεται σε πολιτικό υποκείμενο και παράγει ή προκαλεί πολιτική, και μάλιστα σε πάρα πολύ δύσκολους καιρούς, που τους ορίζουν και τους καθορίζουν κατακτητές, κάτοχοι μεγάλων παραγωγικών συντελεστών, απουσία νομικού δικαιωματικού πλαισίου προστασίας των αδυνάτων, έντονες ιδεολογικές συγκρούσεις.
Τα πρόσωπα σε όποιο βαθμίδα κοινωνική οικονομική και αν βρίσκονται πάντα συμπλέκονται με τις γενικότερες πολιτικές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες και αναγκαιότητες μέσα στις οποίες είναι υποχρεωμένα να κινηθούν.
Κύριο και βασικό χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι ότι οι συγγραφείς δεν θέλησαν να υποθέσουν στην παρουσίασή τους την εξέλιξη κάποιων γεγονότων, ούτε αυθαίρετα να καταλήγουν σε βολικά συμπεράσματα. Ήδη από τον 1ο μέρος, τη πληθυσμιακή εξέλιξη, ο πλούτος των πηγών που επιστρατεύονται, για να στοιχειοθετείται κάθε φορά η όποια εξέλιξή του είναι τόσος και τέτοιος, που δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης. Οι αριθμοί δεν λένε ψέματα και οι πηγές έρχονται να αποκαλύψουν ένα πίνακα λεπτομέρειας και ακρίβειας, όπως συμβαίνει και με τους άλλους πίνακες του βιβλίου, στον οποίο καταγράφεται η εξέλιξη του πληθυσμού στη Λέσβο, στη Μυτιλήνη και στον Πολιχνίτο.
Όσον αφορά την ελιά η περιδιάβαση των συγγραφέων από τον 16ο αιώνα ίσαμε σήμερα αποτελεί δείγμα πυκνότητες λόγου μέσα στον οποίον συγκεντρώνονται πληροφορίες για την εξέλιξη της ποιότητας και της ποσότητας των ελαιόδεντρων, της ποσότητας του διακινούμενου κάθε φορά κάθε σε κάθε εποχή λαδιού, των οικονομικών αποτελεσμάτων της δραστηριότητας αυτής σε συνδυασμό πάντοτε με μεγάλα ιστορικά γεγονότα, όπως είναι ο επταετής πόλεμος, η εξυπηρέτηση του λιμανιού της Σκάλας, ο παγετός του 1850, η Μικρασία, η άφιξη των προσφύγων, η περίοδος του Τανζιμάτ. Ακόμα, πώς εξελίχτηκαν δικαιώματα ιδιοκτησίας Οθωμανών και χριστιανών, γιατί κατατμήθηκε η ιδιοκτησία σε μικρούς κλήρους, πώς δημιουργήθηκαν οι μεγαλοκτηματίες.
Αλλά και η ζωή των αγροτών που δουλεύουν «για να μην πεθάνουν της πείνας», επί πλέον πώς ιδρύθηκαν οι συνεταιρισμοί και πώς διαμορφώθηκε η Συνεταιριστική ιδέα αλλά και το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα.
Μία άλλη οικονομική δραστηριότητα είναι η καπνοκαλλιέργεια στις αρχές του 20ου αιώνα με την ίδρυση του καπνο-γεωργικού συνεταιρισμού “Ομόνοια”. Ακολουθούν τα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του 1930 και τελικά η καπνοκαλλιέργεια σταμάτησε στα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Η μάστιγα της τοκογλυφίας: Καταγράφεται η διαδικασία και ο μηχανισμός της τοκολυφίας, που οδήγησε σε εκρηκτικές διαστάσεις τον Πολιχνίτο γύρω στο 1930. «Η μεγάλη δίκη επί τοκογλυφία, ολόκληρος ο Πολιχνίτος εις το ακροατήριον»1930.15 οκτ. Λεπτομερής καταγραφή του γεγονότος. Εξαιρετικό και πολύ διδακτικό ανάγνωσμα.
Αλλά και οι αγώνες των ψαράδων ενάντια στις εξωφρενικές οικονομικές επιβαρύνσεις, το επειδόδιο με τους Ιταλούς ψαράδες, η οργάνωσή τους, η μεγάλη απεργία τους το 1934, η «επένδυση» της Sea Farm το1990, οι μορφές ψαρέματος, είδη αλιευτικών σκαφών, όλα τούτα δίνουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της αλιείας στο χωριό τον 20ο αιώνα.
Αξιοσημείωτη η αναφορά στη βιομηχανική δραστηριότητα του τόπου μας, είτε με τη μορφή της περιγραφής «του κύκλου της ελιάς» (ελαιοτριβεία-σαπωνοποιεία-πυρηνελαιουργεία), είτε με την μορφή της σφαιρικής αναφοράς του κύκλου της αλυκής, με τα οικονομικά της αποτελέσματα, είτε με τη μορφή του εξηλεκτρισμού του νησιού και του χωριού μας. Το μέρος αυτό του βιβλίου συμπληρώνεται με παράρτημα του ηλεκτροφωτισμού της Κοινότητας Πολιχνίτου κατά την περίοδο της Εαμοκρατίας.
Οι μικρές και οι σπορ ιστορίες, η εξέγερση των πεινασμένων το 1932 και η καθημερινή ζωή στο χωριό στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, που περιλαμβάνονται στο τελευταίο μέρος του βιβλίου με τον τίτλο «στιγμές κρίσης και ελπίδας», βρίσκονται σε πλήρη συστοιχία με όλα τα προηγούμενα και όλα μαζί αφήνουν το δικό τους μήνυμα. Η οργάνωση και ο αγώνας μπορούν να απαλύνουν τις κρίσεις και να διαμορφώσουν το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε να βρει χώρο η ελπίδα.
Οι όψεις της Οικονομικής και Κοινωνικής ζωής του Πολιχνίτου οπτικοποιούνται στο πλούσιο φωτογραφικό ένθετο μετά το τέλος κάθε κεφαλαίου. Φωτογραφίες επιλεγμένες, άλλες από το πλούσιο λεύκωμα των Κ. Κουκούλα και Τ. Μακρή αλλά και άλλες, που πρώτη φορά τις βλέπουμε. Φωτογραφίες που εύγλωττα αποδίδουν το περιεχόμενο του κεφαλαίου το οποίο προηγήθηκε. Μας προβλημάτισε ο λόγος για τον οποίο οι φωτογραφίες, αποτελούν κατά κάποιο τρόπο ένα ξεχωριστό σώμα στο τέλος του κάθε μέρους του βιβλίου, αυτόνομο αντί, όπως συνήθως συμβαίνει, να πλαισιώνουν την αφήγηση με την οποία να «διαλέγονται». Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι δύο λόγοι μάλλον οδήγησαν τους συγγραφείς σ’ αυτήν την επιλογή. Ο πρώτος είναι ότι οι συγκεκριμένες φωτογραφίες λόγω του μεγάλου φορτίου που νοηματοδοτούν και μεταφέρουν, θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο ξεχωριστής σκέψης του αναγνώστη. Και ο δεύτερος ότι επέλεξαν να μην αποσπάται η προσοχή του αναγνώστη από τα σημαντικά ιστορούμενα. Ο αναγνώστης θα έχει τον τελευταίο λόγο για την επιλογή αυτή.
Από τέτοιου χαρακτήρα και περιεχομένου βιβλία, με τον γενικό τίτλο ιστορικά, κατά κανόνα διατυπώνονται ή προκύπτουν διδάγματα. Από το βιβλίο αυτό τα συμπεράσματα και διδάγματα είναι προσωπική υπόθεση του αναγνώστη, δεν προβάλλονται, υποβάλλονται.
Εν τέλει πρόκειται για μία αφήγηση-περιήγηση στον χρόνο και στον χώρο του χωριού μας ευχάριστη και πολύ ενδιαφέρουσα. Μάθαμε πολλά μέσα από τη συγκροτημένη μελέτη των αγαπητών μας συγχωριανών, των οποίων είναι γνωστό το ενδιαφέρον τους για τα μέρη μας εδώ και πολλά χρόνια.
Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση έχεις την αίσθηση πως δεν μπορεί να τελειώνει έτσι το βιβλίο (!), πως θα ήθελες να ακολουθήσουν και άλλα κεφάλαια. Υποψιάζεσαι ότι μάλλον ξέρουν και άλλα και ότι ενδεχομένως να ακολουθήσει και κάποια άλλη εργασία(;).
Από τον πρόλογο του εξαίρετου φιλολόγου και ιστορικού κ. Στρατή Αναγνώστου αντιγράφω την κατακλείδα: «Για όλους τους παραπάνω λόγους θεωρώ πως η έκδοση του βιβλίου αυτού αποτελεί σημαντικό ορόσημο στη μελέτη της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας της σημαντικής αυτής λεσβιακής κωμόπολης.»
Για όλους τους λόγους που και εμείς παρουσιάσαμε, συμφωνούμε απολύτως και προσυπογράφουμε.
--
Φωτογραφία του εξωφύλλου: Οι εγκαταστάσεις του ελαιοτριβείου του Ελαιουργικού Συνεταιρισμού Πολυχνίτου η ¨Δήμητρα¨, που κατασκευάστηκε το 1938. Δεν ταυτοποιήθηκαν οι εικονιζόμενοι στη φωτογραφία. Είναι πιθανόν, όμως, να πρόκειται για συνεταιριστές και στελέχη της Αγροτικής Τράπεζας. Φωτογραφία από το λεύκωμα των Κ. Κουκούλα – Τ. Μακρή, προερχόμενη από το Αρχείο Πολιχνιατών Αθήνας.
πηγη:
