100 Χρόνια Μίκης Θεοδωράκης: Οι βαθιές του ρίζες στη Λέσβο και οι στιγμές που άγγιξαν το νησί

Γράφει ο Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής 

Φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Μίκη (Μιχαήλ) Θεοδωράκη. Με την ευκαιρία αυτή πλήθος εκδηλώσεων διοργανώνονται σε όλη τη χώρα, με αιχμή του δόρατος την μεγάλη συναυλία, αφιερωμένη στη μνήμη του, που θα γίνει στο Καλλιμάρμαρο στις 25 Ιουνίου 2025.

Ο Μίκης είδε το φως της ζωής στη Χίο στις 29 Ιουλίου 1925 και πέθανε στην Αθήνα στις 2 Σεπτεμβρίου 2021. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες μουσικοσυνθέτες και ως μια από τις επιδραστικότερες και σπουδαιότερες προσωπικότητες της Ελλάδας στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα. Ως πολιτικός υπήρξε υπουργός και 5 φορές εκλεγμένος βουλευτής του ελληνικού κοινοβουλίου, μία φορά με την Ε.Δ.Α., δύο φορές με το Κ.Κ.Ε. και δύο ως ανεξάρτητος με το ψηφοδέλτιο της Ν.Δ. Μέχρι τον θάνατό του, θεωρούνταν ως ο μεγαλύτερος εν ζωή Έλληνας συνθέτης του 21ου αιώνα.

Μουσικοσυνθέτης διεθνούς φήμης που με το έργο του (κυρίως με τη μελοποίηση ποιημάτων βραβευμένων Ελλήνων και ξένων ποιητών όπως οι Γιάννης Ρίτσος, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Πάμπλο Νερούδα κ.ά.) γαλουχήθηκαν πολλές γενιές. Η σημερινή ανάρτηση καταγράφει τις σχέσεις του και το πέρασμα του από το νησί μας.

Λίγοι ξέρουν ότι ο Μίκης είχε περάσει από τη Λέσβο και μάλιστα στα πρώτα βήματα της ζωής του, καθώς ο βενιζελικός πατέρας του Γεώργιος Θεοδωράκης, καταγόμενος από το Γαλατά Χανίων Κρήτης, δικηγόρος στο επάγγελμα, υπηρέτησε ως ανώτερο στέλεχος του Υπουργείου Εσωτερικών σε πολλές Νομαρχίες της χώρας. Κάθε τόσο λοιπόν μετατίθετο από τόπο σε τόπο, μ’ αποτέλεσμα ο μικρός Μίκης να περάσει από πολλές πόλεις της Ελλάδας.

Ο Μίκης γεννήθηκε στη Χίο και ύστερα από λίγο καιρό μετακόμισαν οικογενειακώς στη Μυτιλήνη, όπου μετατέθηκε ο πατέρας του αναλαμβάνοντας χρέη Διευθυντή Νομαρχίας Λέσβου (Νομάρχης ήταν ο Σπυρίδων Σολωμονίδης). Στο νησί μας παρέμειναν μέχρι το καλοκαίρι του 1928, οπότε μετά τις εθνικές εκλογές της 19/8/1928, τη νίκη των Φιλελευθέρων και το σχηματισμό κυβέρνησης από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, έφυγαν για τη Σύρο.

Θυμίζουμε κάποιες στιγμές της ζωής του στη Βαρειά της Μυτιλήνης, όπου έζησε την περίοδο 1925-1928. «Στη Βαρειά της Μυτιλήνης είχαμε νοικιάσει ένα σπίτι. Οι πρώτες μου αναμνήσεις είναι από εκεί, όπου σήμερα είναι το μουσείo του Θεόφιλου, του μεγάλου ζωγράφου. Ήταν ένα παραδείσιο μέρος για μένα. Είχαμε μια βίλα, όπου έμενε όλη η οικογένεια. Ο Θεόφιλος έμενε κι αυτός τότε στη Βαρειά και μας έβαζε όλα τα παιδιά να κατουράμε στα τενεκεδάκια του, για να αραιώνει τα χρώματά του. Θυμάμαι πως είχε μια καλύβα, έμενε κοντά σε εμάς, ζητιάνευε και φορούσε φουστανέλα.

Τα καλοκαίρια με εντυπωσίαζε το χρώμα της θάλασσας. Το θυμάμαι πολύ έντονα αυτό. Είχα διαβάσει ότι ο σπουδαίος συγγραφέας της Μυτιλήνης, ο Πανσέληνος, είπε ότι έγινε συγγραφέας κοιτάζοντας τη θάλασσα από τη Βαριά. Τα καλοκαίρια κοιμόμασταν όλοι έξω στρωματσάδα. Του πατέρα μου του άρεσε να μου δείχνει τα αστέρια. Όλα τα αστέρια αυτά έγιναν νότες. Και όταν δημιουργούσα ένα τραγούδι ήταν για μένα ένα αστέρι.

Όταν ήμουν 3-4 χρονών είχα δύο κουσούρια. Ήθελα να βουτάω το κεφάλι μου στο νερό για να μιλήσω με τα καβούρια. Γι’ αυτό ήταν πάντα μια κοπέλα μαζί μου προκειμένου να με σώζει από πνιγμό. Το άλλο ήταν πως ήθελα να πετάξω. Πίστευα πως τα χέρια είναι φτερούγες. Μια φορά όταν έσκυψε ο παππούς μου πήδησα πάνω από το κεφάλι του, άνοιξα τα χέρια μου και έπεσα από ύψος τρία μέτρα, σπάζοντας το χέρι μου. Ο παππούς μου πήδηξε κι αυτός για να με πιάσει και έσπασε το πόδι του. Από τις τύψεις του πέθανε.»

Κατά την περίοδο της δράσης της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (1963-1967) ο Μίκης, ως ιδρυτής και πρώτος πρόεδρός της, περιόδευε ανά την Ελλάδα επισκεπτόμενος τα μέρη όπου η οργάνωση είχε μαζική δύναμη και παρουσίαζε αξιόλογη κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική δράση. Το Μάη του 1964 πέρασε από την Αγιάσο και το Μανταμάδο, προπύργια της Αριστεράς, χωριά που είχαν τότε μαζικές Λέσχες Λαμπράκηδων. Την ίδια χρονιά όμως έδωσε και συναυλίες σε Μόλυβο και Μανταμάδο!

Στα χρόνια, που η Μήθυμνα άρχισε να αναπτύσσει τον τουρισμό της, ο Μ. Γούτος  έκλεισε και κάποιες παραστάσεις στο κάστρο του οικισμού. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες, που ήρθαν ήταν και ο Μίκης Θεοδωράκης, που στις 22 Αυγούστου του 1964 έδωσε μια συναυλία που παρακολούθησε πλήθος κόσμου.

Όμως αυτή η συναυλία, που ήταν σπουδαίο πολιτιστικό γεγονός, σήκωσε πολλή …μουρμούρα. Αρκετά «αριστερά» χωριά, αλλά και κομματικοί παράγοντες της ΕΔΑ, διαμαρτυρήθηκαν γι’ αυτή την προτίμηση στη Μήθυμνα, «που στο κάτω-κάτω ο δήμαρχός της δεν ήταν καν αριστερός». Να σημειώσουμε, ότι τότε η Αριστερά έπαιρνε μεγάλα ποσοστά στο νησί και ο Μίκης ήταν βουλευτής της ΕΔΑ

Τότε ο ταξιτζής-λογοτέχνης Στρατής Αναστασέλλης του πρότεινε να δώσει μια συναυλία στο Μανταμάδο και να παρουσιάσει το «Άξιον εστί», που μόλις είχε κυκλοφορήσει. Τον Μανταμάδο τότε τον αποκαλούσαν «Μικρή Μόσχα», αφού το 80% των κατοίκων του ψήφιζε αριστερά! Ο συνθέτης δέχτηκε και η συναυλία δόθηκε στην πλατεία του χωριού, μπροστά σ’ ένα ενθουσιώδες κοινό. Ο Μίκης έμεινε άναυδος, όταν στα μισά της συναυλίας το πλήθος άρχισε να τραγουδά με κατάνυξη και δίχως λάθη το «Άξιον εστί». Τότε σταμάτησε την ορχήστρα κι άρχισε να τραγουδά κι αυτός μαζί τους. Αμέσως μετά εξομολογήθηκε: «Αυτό που έζησα απόψε στο Μανταμάδο ήταν κάτι πρωτοφανές. Όταν το ανώνυμο πλήθος συγκινείται σε τέτοιο βαθμό με τις μελωδίες μου, εγώ νιώθω πανευτυχής και δικαιωμένος γι’ αυτό, που κάνω».

Ξαναπέρασε από τη Λέσβο άλλες δυο φορές: Το 1977, όταν έδωσε συναυλία στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης, και το 1985, όταν η τσεχοσλοβάκικη τηλεόραση, τιμώντας τα εξηντάχρονά του, παρήγαγε ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή του και έκανε γυρίσματα και στο νησί μας όπου ο Μίκης πέρασε τα παιδικά του χρόνια.

.

Πηγές: 

Α. Παλιότερη δημοσίευσή μου στη σελίδα των ΦΙΜΠΟΔ στο φβ (2/9/2021). 

Β. Το Θήτα της Θερμής, αναρτήσεις στο φβ στις 29/7/2020 και στις 16/6/2021.