Οι θέσεις του Γ. Σπιλάνη για το Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων

Η συζήτηση για το Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων αποκαλύπτει και πάλι τις αδυναμίες λειτουργίας της Περιφέρειας

Η συζήτηση για το Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) στην Επιτροπή Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Β.Αιγαίου έφερε ξανά στην επιφάνεια ένα ακόμη περιβαλλοντικό πρόβλημα: αυτό της (μη) διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Η μελέτη διαπιστώνει ότι και όλοι εμείς οι πολίτες: τη πλήρη αποτυχία όσων διοίκησαν τους Δήμους, τις Νομαρχίες, τη Περιφέρεια και τη χώρα σε ότι αφορά και τη διαχείριση στερεών αποβλήτων με τρεις σοβαρές συνέπειες όπως ο συνδυασμός ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ σημείωσε:

• Η πρώτη αφορά τη ποιότητα ζωής μας αφού ο τρόπος αποκομιδής και διάθεσης των στερεών αποβλήτων την υποβαθμίζει καθημερινά
• Η δεύτερη αφορά την υποβάθμιση του τουριστικού προϊόντος δεδομένου ότι εδώ και χρόνια η πρώτη παρατήρηση των επισκεπτών μας είναι ότι υπάρχουν παντού σκουπίδια, ενώ αυτό που οι ίδιοι κάνουν καθημερινά στη χώρα τους, η ανακύκλωση, είναι σχεδόν ανύπαρκτη πρακτική.
• Η τρίτη αφορά στα πρόστιμα τα οποία έχουν καταλογιστεί και θα συνεχίζουν να καταλογίζονται σε μια υπερχρεωμένη χώρα υποχρεώνοντας μας να πληρώνουμε από αυτά που δεν έχουμε.

Αυτή η διαπίστωση έρχεται σε συνέχεια παρόμοιων διαπιστώσεων σε ότι γίνεται με την διαχείριση των υγρών αποβλήτων όπου από τους πανάκριβους βιολογικούς καθαρισμούς που κατασκευάστηκαν όλα αυτά τα χρόνια (ακόμη και σε οικισμούς που δεν το δικαιολογούσε ο πληθυσμός τους) λειτουργούν μόνο αυτοί της Μυτιλήνης και της Χίου με τις όποιες συνέπειες όπως επισημαίνουν και οι κάτοικοι πολλών περιοχών που βλέπουν να υποβαθμίζεται τόσο η ποιότητα ζωής τους αλλά να κινδυνεύει και ο τουρισμός. Ενώ πολλά έργα βρίσκονται σε εξέλιξη με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, εξακολουθεί να υπάρχει η απορία ποιος θα τα διαχειριστεί (με τη γνωστή έλλειψη προσωπικού) και με ποιο κόστος (ποιος θα πληρώσει τα υψηλότατα λειτουργικά κόστη ενός λανθασμένου σχεδιασμού προσαρμοσμένου στη λογική των μεγάλων και ακριβών έργων).

Ανάλογα προβλήματα υπάρχουν και στη λειτουργία των ιδιωτικών επιχειρήσεων (με γνωστότερο το πρόβλημα των ελαιοτριβείων) που για πολλούς λόγους δεν θέλουν ή δεν μπορούν να συμμορφωθούν στη περιβαλλοντική νομοθεσία που γίνεται μέρα με τη μέρα αυστηρότερη. Αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής είναι η συνέχιση της λειτουργίας τους με ή χωρίς πρόστιμα να γίνεται αντικείμενο «πολιτικής συναλλαγής» ή διαφθοράς των κρατικών λειτουργών.

Θα μπορούσε κανείς να συνεχίσει να απαριθμεί προβλήματα που έχουν να κάνουν με την επάρκεια και τη ποιότητα του πόσιμου νερού, με τη προστασία των οικοτόπων και της βιοποικιλότητας, με τη ποιότητα της ατμόσφαιρας (ευτυχώς σε λίγες περιοχές από οχλούσες δραστηριότητες).

Ευτυχώς η Περιφέρεια Β.Αιγαίου για ευνόητους λόγους δεν αντιμετωπίζει προβλήματα αντίστοιχα με αυτά της Αθήνας και άλλων περιοχών με πολύ περισσότερο πληθυσμό και έντονη οικονομική δραστηριότητα. Δηλαδή θα πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι που είμαστε ………λίγοι και «φτωχοί».

Βέβαια κανείς δεν αισθάνεται την ανάγκη να απολογηθεί για τα παραπάνω. Το αντίθετο υποστηρίζεται από τα χείλη του αρμόδιου αντιπεριφερειάρχη και παλαιού στελέχους της αυτοδιοίκησης: έχει σημειωθεί πρόοδος, όχι ικανοποιητική, αλλά πρόοδος. Τουλάχιστον περίεργη διαπίστωση στο πως κανείς αντιλαμβάνεται τη πρόοδο. Η χώρα έχει καταρρεύσει από τις πολιτικές και τις παραλήψεις ειδικά της προηγούμενης 15ετίας και όχι μόνο κανείς δεν αισθάνεται την ανάγκη να ζήσει συγγνώμη, αλλά επιχειρείται να δοθούν συγχωροχάρτια και εύσημα για τη δράση που είχε ως αποτέλεσμα τη κατασπατάληση των δισεκατομμυρίων ευρωπαϊκών πόρων αλλά και για τη χρεωκοπία της χώρας.

Βέβαια η συζήτηση για το ΠΕΣΔΑ δεν έγινε γιατί αποφασίσαμε ξαφνικά να σχεδιάσουμε το τι θα κάνουμε με τα σκουπίδια μας. Αποτελεί απλά μια διαδικασία στην οποία μας υποχρεώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να ξεμπλοκάρει τους πόρους του νέου ΕΣΠΑ. Δηλαδή η ΕΕ μας υποχρεώνει να ετοιμάσουμε στρατηγικά σχέδια για μια σειρά κρίσιμους τομείς όπως η φτώχεια, η καινοτομία, η διαχείριση αποβλήτων, η διαχείριση υδατικών πόρων κλπ βάζοντας στόχους, προτεραιότητες, σχεδιάζοντας πολιτικές και προτείνοντας τα έργα και τις άλλες δράσεις που θα επιτρέψουν να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα για τα οποία δίνονται οι χρηματοδοτήσεις.

Εστω και με το ζόρι λοιπόν, ας σχεδιάσουμε. Το ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ είναι όπως πάντα παρόν όχι μόνο με κριτική αλλά και προτάσεις. Όπως είπαμε και στην αρχή η μελέτη ανέδειξε την μεγάλη καθυστέρηση που υπάρχει στην υλοποίηση βασικών έργων αλλά και των δράσεων που θα βοηθούσαν να κάνουμε βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Όμως υπάρχουν σημεία που χρειάζονται βελτίωση και έχουν να κάνουν:

• Με τον προσδιορισμό των αιτιών της μέχρι τώρα αποτυχίας της υλοποίησης του σχεδιασμού. Είναι θέματα που συνδέονται με την αδυναμία κατασκευής των έργων, είναι θέμα διαχείρισης τους (πχ. έλλειψη προσωπικού, ανεκπαίδευτο προσωπικό), η χαμηλή συμμετοχή του πληθυσμού με αποτέλεσμα οι θεωρούμενοι κλειστοί ΧΑΔΑ να λειτουργούν ακόμη; Αν δεν αντιμετωπιστούν τα προβλήματα αυτά, ο όποιος νέος σχεδιασμός θα αποτύχει
• Με την αποτίμηση του κόστους και της αποτελεσματικότητας του σημερινού συστήματος διαχείρισης αποβλήτων σε σύγκριση με το προτεινόμενο ώστε να υπάρξει και η αντίστοιχη αξιολόγηση
• Με την έλλειψη σε δράσεις ευαισθητοποίησης των πολιτών και μάλιστα των διαφορετικών κατηγοριών που παράγουν διαφορετικά απόβλητα που πρέπει να ακολουθήσουν διαφορετικές αλυσίδες διαχείρισης. Ειδικά δεν ενσωματώνονται κίνητρα για ενεργοποίηση επιχειρήσεων (πχ. θεσμός υπεύθυνης επιχείρησης), πολιτών και τοπικών αρχών (πχ. πράσινο νησί ή πράσινη Δημοτική Ενότητα) ως εργαλεία προβολής όσων καταβάλουν τη μεγαλύτερη προσπάθεια συμμόρφωσης στους κανόνες. Η ενεργή συμμετοχή των πολιτών είναι καθοριστική στον τρόπο σχεδιασμού του όλου συστήματος, δηλαδή αν θα είναι αποκεντρωμένη με διαλογή και διαχείριση στη πηγή ή θα προκριθούν κεντρικές μονάδες επεξεργασίας των σύμμεικτων αστικών αποβλήτων και των βιοαποδομήσιμων υψηλού κόστους 
• Με την παράλειψη σαφούς αναφοράς ότι τα προτεινόμενα συστήματα και έργα διαχείρισης είναι ενδεικτικά και ότι θα οριστικοποιηθούν με βάση τα τοπικά σχέδια που θα καταρτίσουν οι δήμοι στις διαφορετικές ενότητες του συστήματος. Να υπογραμμίσουμε εδώ ότι η ύπαρξη ενός ισχυρού δήμου σε κάθε νησί διευκολύνει τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των σχεδίων διαχείρισης.
• Με την έλλειψη συστήματος παρακολούθησης υλοποίησης του σχεδίου αλλά και παρακολούθησης της κατάστασης του περιβάλλοντος γενικότερα μέσα τόσο από τις πιέσεις που ασκούνται από τους διαφορετικούς παραγωγικούς κλάδους (μεταποίηση, τουρισμός, γεωργία) και τον πληθυσμό στους φυσικούς πόρους με αποτέλεσμα πολλά δεδομένα που χρησιμοποιεί η μελέτη να είναι παλαιά, ενώ άλλα να αμφισβητούνται από τους εμπλεκόμενους φορείς.
• Με την επιμονή στη λειτουργία του περιφερειακού Φορέα Διαχείρισης (ΦΟΣΔΑ) όταν είναι γνωστή η αδυναμία λειτουργία του, ενώ είναι γνωστό ότι δεν υπάρχουν περιφερειακά έργα όπως στην ηπειρωτική χώρα. Γιατί θα πρέπει οι φορείς της Ικαρίας, της Λήμνου και της Χίου να κάθονται στο ίδιο τραπέζι; Το ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ έχει επανειλημμένα υπογραμμίσει την αναγκαιότητα της διαφοροποίησης του διοικητικού μοντέλου λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της νησιωτικότητας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ΦΟΣΔΑ θα πρέπει να λειτουργήσει σε επίπεδο Περιφερειακής Ενότητας ώστε τα μικρά νησιά να συνεργαστούν με τα μεγαλύτερα που βρίσκονται κοντά τους, ενώ η Περιφέρεια θα πρέπει να περιοριστεί στο ρόλο της παρακολούθησης της υλοποίησης του σχεδίου και της ποιότητας περιβάλλοντος, ενώ θα μπορεί να παρακολουθεί τις εξελίξεις στη νομοθεσία και στη τεχνολογία ώστε να ενημερώνει τους τοπικούς ΦΟΣΔΑ.
• Με την έλλειψη αναφοράς στο ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΔΗΜΙΟΤΡΓΙΑΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ και στο πως αυτό θα ενσωματωθεί στη λειτουργία των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών.

Το ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ καλεί για μια ακόμη φορά τη Περιφέρεια να προχωρήσει σε ουσιαστικό σχεδιασμό σε όλους τους τομείς αρμοδιότητας της και όχι να «σχεδιάζει» για να καλύπτει νομικές δεσμεύσεις. Ειδικά σε ότι αφορά στο τομέα του περιβάλλοντος, και με δεδομένου ότι το περιβάλλον μαζί με τον πολιτισμό- αποτελούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των νησιών μας και ακρογωνιαίους λίθους της στρατηγικής για «Ποιοτικά, Πράσινα και Ισων Ευκαιριών Νησιά», ζητάμε να υπάρξει ουσιαστική λειτουργία της Επιτροπής Περιβάλλοντος με την επεξεργασία σχεδίου που θα επιτρέψει να πορευθούμε με στόχο το βιώσιμο μέλλον των νησιών μας.

Γιάννης Σπιλάνης

Αναπληρωτής Καθηγητής

Περιφερειακός Σύμβουλος με το ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ