Λίθινοι πελέκεις στο Ακράσι των προϊστορικών χρόνων (3000-2000 π.Χ.).

του Γ. Ξ. Βερβέρη

Στις 19-3-92 ο αείμνηστος Γιάννης Κοντέλλης έγραφε: «Το Ακράσι βρίσκεται πάλι στα χείλη των μελετητών της ιστορίας του νησιού. Βρέθηκε εκεί προϊστορικός λίθινος χειροπέλεκυς (τσεκούρι πέτρινο), ο οποίος αλλάζει τα μέχρι τώρα ιστορικά δεδομένα για την περιοχή. Είναι το πρώτο προϊστορικό εύρημα όχι μόνο στην περιοχή Ακρασίου αλλά και στην πολύ ευρύτερη περιοχή.

Ο 1ος χειροπέλεκυς βρέθηκε στην αγροτική θέση «Βουρνά», περιοχή ορεινή, δύσβατη και κρημνώδη. Ποτέ κανένας μέχρι τώρα δεν είχε εντοπίσει εκεί γύρω προϊστορικό, ή ιστορικό, ή νεώτερο οικισμό. Γι’ αυτό το εύρημα δημιουργεί μεγάλους προβληματισμούς εις τους μελετητές.

Β ρ έ θ η κ ε τυχαία από τον Δημήτριο Γεωργ. Ξ ε ν ι τ έ λ λ η , ο οποίος τον παρέδωσε στο α ρ χ α ι ο λ ο γ ι κ ό Μ ο υ σ ε ί ο Μυτιλήνης. Η Α ρ χ α ι ο λ ο γ ι κ ή Υ π η ρ ε σ ί α Μυτιλήνης το θεωρεί αξιόλογο εύρημα και σκοπεύει να εξερευνήσει τη γύρω περιοχή.

Στο βιβλίο του επίσης, ΤΟ ΑΚΡΑΣΙ τόμος Β’, στη σελίδα 118 διαβάζουμε: «2ο ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟ ΕΥΡΗΜΑ ΣΤΟ ΑΚΡΑΣΙ Ο αγρότης Δημήτριος Γεωργ. Σωτήρχος βρήκε στην τοποθεσία Τζίγκλου της περιοχής Ακρασίου, προϊστορικό λίθινο χειροπέλεκυ τον οποίο παρέδωσε αμέσως στην Αρχαιολογική Υπηρεσία της Μυτιλήνης. Η τοποθεσία που βρέθηκε ο χειροπέλεκυς είναι ο πρώτος οικισμός από τον οποίον προήλθε το σημερινό Ακράσι. Απέχει δε απ’ αυτόν περίπου δύο χιλιόμετρα.

Ας σημειωθεί ότι πριν από δύο χρόνια είχε βρεθεί ολόιδιος χειροπέλεκυς σε κοντινή απόσταση στα Βουρνά. Εκτός από αυτούς τους δύο χειροπέλεκεις μέχρι τώρα δεν έχουμε άλλα ευρήματα ή δείγματα π ρ ο ϊ σ τ ο ρ ι κ ή ς ή ιστορικής περιόδου σ’ αυτή την περιοχή παρά τις δύο έγκυρες πληροφορίες: Του Ιωάννου Δ. Κοντή (Λέσβος και η Μικρασιατική της περιοχή, σελ. 258) ο οποίος γράφει: «Πολύ πιθανό είναι, εξάλλου, ότι το όνομα Ακράσι – Ακράσιον ανεβαίνει στην αρχαιότητα, παίρνοντας μαζί του και την οικιστική ηλικία του ομώνυμου χωριού» και του Γιάννη Μουτζούρη (Τα Πλουμάρια, Μνήμη και παράδοση, σελ. 22) ο οποίος γράφει: «Στους αρχαιολογικούς χάρτες σημειώνεται στην περιοχή του Ακρασίου ένας πανάρχαιος οικισμός, που διατηρήθηκε και στους χριστιανικούς χρόνους…».

Συγχαίρω το σχεδόν αγράμματο συγχωριανό μου, που εντόπισε αυτή την «περίεργη πέτρα» και αφού βεβαιώθηκε ότι πρόκειται για πολύ αξιόλογο εύρημα, παραδόθηκε από την κόρη του Ειρήνη Σωτήρχου, αμέσως στην Αρχαιολογική Υπηρεσία Μυτιλήνης. Ευτυχώς η χειρονομία αυτή δεν έκανε καμιά ιδιωτική συλλογή πλουσιότερη». Παραδόθηκε από την κόρη του Ειρήνη Σωτηρχου.

Και οι δύο λίθινοι πέλεκυς είναι όμοιοι και σε επικοινωνία με την Εφορία Αρχαιοτήτων, μας έδωσαν φωτογραφίες και των δύο λίθων και αυτά που τα χαρακτηρίζουν είναι τα παρακάτω στοιχεία: Το μήκος τους είναι 9,7 εκατ., το πλάτος 0,025 – 0,050 και το πάχος 0,34. Ο αριθμός καταγραφής στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης της Εφορίας Αρχαιοτήτων Λέσβου του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, είναι Π140 (ο πρώτος λίθος) και Π212 (ο δεύτερος λίθος).

Εποχή του Λίθου

Ως Εποχή του Λίθου ή Λίθινη Εποχή ορίζεται η περίοδος πριν από την εποχή του χαλκού, κατά τη διάρκεια της οποίας ο άνθρωπος χρησιμοποίησε λίθινα τέχνεργα και εκτείνεται σε μια μεγάλη περίοδο που ξεκινησε πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια και τελείωσε μεταξύ του 8700 π.Χ. και 2000 π.Χ. με την εμφάνιση της μεταλλοτεχνίας. Διαιρείται στην Παλαιολιθική περίοδο (2,5εκ π.Χ. - 10.000 π.Χ.), στην Μεσολιθική (10.000 π.Χ. - 8.000 π.Χ.) και την Νεολιθική (8.000 π.Χ. - 3.300 π.Χ.).

Η Μεσολιθική χαρακτηρίζεται στις περισσότερες περιοχές από μικρά σύνθετα εργαλεία από πυριτόλιθο - μικρόλιθους και μικρόγλυφα. αλιευτικά εργαλεία, πέτρινα σκεπάρνια.

ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΛΙΘΟΤΕΧΝΙΕΣ ΚΑΙ ΛΙΘΙΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Οι προϊστορικές λιθοτεχνίες και τα λίθινα εργαλεία συνιστούν ένα νέο σχετικά γνωστικό αντικείμενο της αρχαιολογικής έρευνας στη χώρα μας. Ως τεκμήρια ανθρώπινης δραστηριότητας, αποτελούν μια σημαντική κατηγορία αρχαιολογικού υλικού που απαντά σε όλες τις εποχές, από την Παλαιολιθική έως και την Υστερη Εποχή του Χαλκού. Τα λίθινα αποτελούν το κλειδί για την διερεύνηση και κατανόηση της ανθρώπινης νοημοσύνης, συμπεριφοράς και δεξιοτεχνίας.

Λίθινα εργαλεία

Τα λίθινα εργαλεία αποτελούν από την Παλαιολιθική εποχή μέσα απαραίτητα για την τέλεση ποικίλων οικονομικών δραστηριοτήτων. Το πέρασμα του ανθρώπου κατά τη Νεολιθική εποχή στο παραγωγικό στάδιο επιβάλλει από την 7η χιλιετία π.Χ. την αναζήτηση και κατασκευή νέων τύπων εργαλείων, σε ασυνήθιστα μέχρι τότε υλικά, επεκτείνοντας την τεχνογνωσία και εξυπηρετώντας πλήρως τις νέες ανάγκες. Με κριτήρια το είδος των πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται και τις τεχνικές που απαιτούνται για την επεξεργασία τους διακρίνονται δυο κατηγορίες εργαλείων, τα εργαλεία από αποκρουσμένο και από λειασμένο λίθο. Η μέθοδος της απόκρουσης εφαρμόζεται σε υλικά με οστρεοειδή θραύση, όπως ο πυριτόλιθος και ο οψιανός. Η εμφάνιση εργαλείων από λειασμένα κρυσταλλικά ή σχιστώδη πετρώματα συμβαδίζει με την έναρξη του γεωργοκτηνοτροφικού σταδίου στον Ελλαδικό χώρο (7η χιλιετία π.Χ.) και η χρήση τους είναι εντατική τόσο κατά τη Νεολιθική όσο και κατά την εποχή του Χαλκού. Σε μεταμορφικά πετρώματα (π.χ. σερπεντίνες) κατασκευάζονται, με σφυροκόπημα, λείανση, τριβή και πριόνισμα εργαλεία που χρησιμοποιούνται ως πελέκεις, αξίνες και σμίλες. Ο καθορισμός της χρήσης τους εξαρτάται από την κατεύθυνση της κόψης του εργαλείου ως προς τη λαβή του στειλεού. Ο στειλεός, το τμήμα δηλαδή, στο οποίο προσαρμόζεται το εργαλείο για την καλύτερη δυνατή χρήση του, ήταν κυρίως τμήμα από ελαφοκέρατο.

Για τον σημερινό ελλαδικό χώρο, ηπειρωτικό και νησιωτικό, ως εδώ και λίγες δεκαετίες, στην επιστήμη επικρατούσε η άποψη, ότι κατοικήθηκε από ανθρώπους κατά τη μεσολιθική εποχή. Όμως, νεώτερα ευρήματα στα σπήλαια «Κοκκινόπηλος» και «Ασπροχάλικο» της Ηπείρου, όπου το 1962 ανακαλύφθηκαν παλαιολιθικά εργαλεία ηλικίας πάνω από 25.000 ετών, καθώς και σε άλλες τοποθεσίες (στη Μακεδονία, στη Θεσσαλία, στη Στερεά, στην Πελοπόννησο και σε νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου), έγιναν αφορμή να μετατεθεί στο απώτερο παρελθόν η έναρξη της παλαιολιθικής περιόδου για την Ελλάδα, υπερκαλύπτοντας τα τελευταία 100.000 χρόνια της προϊστορίας.

Μπορεί, λοιπόν, βάσιμα να υποστηριχθεί πως στον σημερινό Ελλαδικό χώρο, κατά την παλαιολιθική εποχή, οι κάτοικοι του εξόρυσσαν επιφανειακά διάφορους λίθους (πυριτόλιθους, οψιδιανό κ.α.) που τους χρησιμοποιούσαν για όπλα κι εργαλεία, αρχικά στη φυσική τους κατάσταση κι αργότερα επεξεργασμένους ανάλογα. Κατά τη μεσολιθική εποχή η επεξεργασία της πέτρας σημειώνει μεγάλη πρόοδο, που κατά τη νεολιθική γνωρίζει θαυμαστή τελειότητα.

----

Πηγη:  περιοδικό ΤΟ ΑΚΡΑΣΙ, του Πολιτιστικού Συλλόγου ΑΚΡΑΣΙΩΝ