Διαταραχές πρόσληψης τροφής στην βρεφική και νηπιακή ηλικία

Γράφει η Μαρία Βερβέρη * Ένα από τα κυρίαρχα θέματα που απασχολούν έντονα όλες τις μητέρες είναι η ποιότητα, η ποσότητα και η συχνότητα της διατροφής του βρέφους. Προκειμένου να είναι σίγουρες πως η διατροφή του παιδιού τους είναι η σωστή, πολλές μητέρες συμβουλεύονται συχνά τους παιδιάτρους τους. Έρευνες δείχνουν ότι οι μητέρες αμφισβητούν την ικανότητα του παιδιού τους να καθορίσει μόνο του την ποσότητα της τροφής που χρειάζεται. Συχνά παραπονιούνται είτε ότι το παιδί τους τρώει λίγο (ακόμη και αν το βάρος του είναι φυσιολογικό) είτε ότι τρώει υπερβολική ποσότητα. Παρόλα αυτά, αυτό που αποδεικνύεται είναι ότι το βρέφος μπορεί μόνο του να ρυθμίσει την ποσότητα του φαγητού που έχει ανάγκη!

Η διαδικασία της διατροφής συνδέεται με διαφορετικές ψυχολογικές διεργασίες, ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Κατά την βρεφική ηλικία, η διαδικασία της διατροφής είναι η κατεξοχήν λειτουργία μέσω της οποίας εγκαθίσταται η σχέση μητέρας – βρέφους. Κατά την νηπιακή και παιδική ηλικία, η διατροφή συνδέεται με τον αρνητισμό του παιδιού. Ενώ κατά την προ-εφηβική και εφηβική ηλικία, η διαδικασία της διατροφής σχετίζεται με την ανεξαρτησία που αναζητούν οι έφηβοι.

Οι διαταραχές που σχετίζονται με την διατροφή μπορεί να εμφανιστούν σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά συνήθως εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα κατά την προσχολική και εφηβική ηλικία. Ο τύπος της διαταραχής ο οποίος εκδηλώνεται σε καθεμία απ’ αυτές τις περιόδους είναι διαφορετικός.  Οι διαταραχές που εκδηλώνονται συνήθως, κατά την βρεφική και νηπιακή ηλικία (σύμφωνα με το DSM-IV) είναι: α) η βρώση μη τροφικών ουσιών (Πίκα), β) η μηρυκαστική διαταραχή και γ) η διαταραχή της πρόσληψης τροφής της βρεφονηπιακής ηλικίας.

Στην Πίκα, ή αλλιώς βρώση μη τροφικών ουσιών, το βρέφος ή το νήπιο συνηθίζει να τρώει διάφορες ουσίες όπως τρίχες, σκόνη, ξύσματα χρωμάτων κ.τ.λ. Στις πλειοψηφία των περιπτώσεων η διαταραχή αυτή υποχωρεί από μόνη τους μετά από μερικούς μήνες και μετά από άμεση και κατάλληλη παρέμβαση του οικογενειακού περιβάλλοντος. Σε άτομα ωστόσο, με νοητική υστέρηση ή αυτισμό, μπορεί να επιμείνει μέχρι την εφηβεία. Η μηρυκαστική διαταραχή είναι σπανιότερη, αλλά και πολύ πιο σοβαρή. Τα παιδιά με αυτή την διαταραχή συνηθίζουν να βάζουν το δάχτυλό στο λαιμό τους προκειμένου να επιστρέψει η τροφή στο στόμα και να την αναμασήσουν. Η συμπεριφορά αυτή δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας γαστρεντερικής ή άλλης γενικής σωματικής κατάστασης, αλλά το ίδιο το άτομο την προκαλεί γιατί του δημιουργεί ευχάριστα συναισθήματα. Εμφανίζεται συνήθως σε παιδιά με νοητική υστέρηση, τα οποία εξαιτίας αυτής της διαδικασίας υποσιτίζονται, ενώ τα ποσοστά θνησιμότητας είναι μεγάλα. Τέλος, η διαταραχή της πρόσληψης τροφής της βρεφονηπιακής ηλικίας αναφέρεται στις περιπτώσεις εκείνες όπου το παιδί αποτυγχάνει να λάβει την επαρκή τροφή που χρειάζεται, με αποτέλεσμα να χάνει βάρος. Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, η διαταραχή αυτή μπορεί να προκαλέσει μακροπρόθεσμα σημαντικά προβλήματα στην ανάπτυξη του παιδιού, εξαιτίας του υποσιτισμού που υφίσταται.

Τα πιθανά αίτια

Σύμφωνα με χρόνιες κλινικές παρατηρήσεις, διαπιστώνεται ότι μια από τις πρώτες συγκρούσεις του βρέφους με το πρόσωπο που το φροντίζει εστιάζεται στη διατροφή του. Από τις πρώτες στιγμές της ζωής, η διατροφή είναι μια διεργασία επικοινωνίας η οποία εξαρτάται από την αλληλεπίδραση μητέρας – παιδιού. Η πρώτη σημαντική σχέση μητέρας – βρέφους περιστρέφεται γύρω από το θηλασμό, ο οποίος έχει ψυχολογικές προεκτάσεις. Η διαδικασία της θρέψης αποτελεί την πιο σημαντική διαδικασία στην ανάπτυξη του αισθήματος ασφάλειας ή ανασφάλειας στο βρέφος. Δηλαδή, όταν το άτομο που φροντίζει το παιδί νιώθει αντιφατικά συναισθήματα για αυτό ή για τον οποιοδήποτε λόγο δεν μπορεί να αντιληφθεί τα μηνύματα που του στέλνει το βρέφος και να αντιδράσει άμεσα σε αυτά, τότε θα υπάρξει διαταραχή στις μεταξύ τους σχέσεις. Αντίθετα, τα βρέφη των οποίων το άτομο που τα φροντίζει αντιδρά άμεσα στις ανάγκες τους (συμπεριλαμβανομένης και της ανάγκης για τροφή) βιώνουν πιο έντονα το αίσθημα της ασφάλειας. Συχνά επίσης, η άρνηση τροφής σε υγιή παιδιά μπορεί να συνδέεται με αντιδραστική συμπεριφορά, ιδιοτροπία στο φαγητό κ.α. Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να οφείλονται σε μια προσπάθεια του παιδιού να τραβήξει το ενδιαφέρον των γονιών του, όταν νιώθει παραμελημένο, Στην αντίθετη περίπτωση του υπερπροστατευμένου παιδιού, το οποίο ξέρει πως οι γονείς του ικανοποιούνται όταν ανταποκρίνεται στην προσδοκία τους να τρώει, μπορεί να αρνείται να φάει προκειμένου να τιμωρήσει τους γονείς του που δεν ικανοποίησαν κάποια επιθυμία του. Επιπλέον αιτιολογικοί παράγοντες θεωρούνται η φτώχεια, η ανεργία των γονέων, η ύπαρξη κάποιας ψυχικής ασθένειας στους γονείς ή η ύπαρξη κάποιας διατροφικής διαταραχής στους γονείς.

Κλείνοντας, να αναφέρουμε ότι για την αντιμετώπιση των διαταραχών πρόσληψης τροφής χρειάζεται μια λεπτομερής εκτίμηση των συνηθειών διατροφής της μητέρας αλλά και ολόκληρης της οικογένειας. Θα πρέπει να καταλάβουμε τι κρύβεται πίσω από αυτό που μας περιγράφουν οι γονείς, πίσω από αυτή την πιεστική κατάσταση που εκτυλίσσεται καθημερινά ανάμεσα στο παιδί και τη μητέρα.

Βιβλιογραφία: Ευθύμιος Κάκουρος & Κατερίνα Μανιαδάκη. ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ παιδιών και εφήβων. – αναπτυξιακή προσέγγιση –. Εκδόσεις Τυπωθήτω. Πρώτη Έκδοση, 2002

* Η Μαρία Βερβέρη είναι Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος (MSc Ψυχολογία Παιδιών και Εφήβων, University of Leiden, Ολλανδία) και εργάζεται στο ιδιωτικό της γραφείο, Καβέτσου 17, Μυτιλήνη (τηλ. 2251048933, 6945447016). Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφτείτε το http://mariaververi.blogspot.gr