Γράφει η Χαρά Ζήκα*
Το μάρκετινγκ είναι η οργανωμένη προσπάθεια μιας επιχείρησης να εντοπίσει τις επιθυμίες των καταναλωτών και να αντιστοιχίσει σε αυτές τα κατάλληλα προϊόντα ή υπηρεσίες. Στόχος είναι η δημιουργία μακροχρόνιας σχέσης με τον πελάτη, δηλαδή μιας δέσμευσης, ώστε η εταιρεία να εξασφαλίσει επαναλαμβανόμενες πωλήσεις. Ωστόσο είναι και μια μορφή χειραγώγησης, διότι με το μάρκετινγκ μπορούν να δημιουργηθούν νέες ανάγκες και επιθυμίες για τον καταναλωτή. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στις ανθρώπινες σχέσεις. Εντοπίζουμε τις ανάγκες του άλλου και εμφανιζόμαστε ως το άτομο που μπορεί να τις καλύψει ώστε να μας ερωτευτεί, προσπαθούμε με επιχειρήματα να πείσουμε και να επιβάλουμε την άποψή μας ώστε να λειτουργήσει ο άλλος με βάση τις δικές μας επιθυμίες ή να συμπεριφερθεί με συγκεκριμένο τρόπο.
Η χειραγώγηση συμβαίνει σε όλες τις σχέσεις, πολλές φορές όχι συνειδητά. Ο βαθμός της σοβαρότητας εξαρτάται από το πόσο συχνά βρίσκεται παγιδευμένος κάποιος σε χειριστικές συμπεριφορές. Τα ψέματα, η παραποίηση ή η απόκρυψη της αλήθειας είναι ο πιο συχνός τρόπος χειραγώγησης. Το να μη δέχεται ο άλλος το «όχι» σαν απάντηση και να προσπαθεί με κάθε τρόπο να περάσει το δικό του, το να δεσμεύεται να κάνει κάτι και όταν έρθει η ώρα να το αρνείται, οι άφθονες υποσχέσεις που τελικά δεν πραγματοποιούνται, η πρόκληση τύψεων και ενοχών είναι εύκολα ανιχνεύσιμες χειριστικές συμπεριφορές. Ωστόσο υπάρχουν και πιο υπόγειες διαδρομές που ακολουθούν οι χειριστικοί άνθρωποι προκειμένου να πετύχουν τον στόχο τους.
Η δοτικότητα και η προσφορά είναι από τις μεγαλύτερες χαρές του ανθρώπου αλλά όταν γίνεται με στρατηγική προκειμένου να επιτευχθεί συγκεκριμένη αντίδραση από τον άλλον είναι χειριστική συμπεριφορά. Π.χ. τα δώρα και οι υποσχέσεις που προσφέρει ένας άντρας σε μια γυναίκα μόνο και μόνο για να την οδηγήσει στο κρεβάτι του. Η κακή κριτική είναι άμεση χειραγώγηση, για παράδειγμα αν πει ο άντρας στη γυναίκα ότι δεν του άρεσε το καινούριο φόρεμα που πήρε, αμέσως της δημιουργούνται ανασφάλειες μεγάλου εύρους, από το ότι δεν είναι καλό το γούστο της μέχρι ότι ίσως χάλασε το σώμα της και δεν τον έλκει πια.
Η δραματική και έντονη συμπεριφορά είναι επίσης μορφή χειραγώγησης. Για παράδειγμα, το παιδί που χτυπιέται και τσιρίζει με στόχο να πάρει άλλη μια σοκολάτα, ο/η σύντροφος που αρνείται κατηγορηματικά ότι απατά και σπάει κι ένα βάζο για να δείξει τον θυμό του αφού ο άλλος αμφισβητεί τα λεγόμενά του, η πρόκληση καβγά όταν ο άλλος αρνείται να ικανοποιήσει μια επιθυμία φωνάζοντας «εγώ που έκανα τόσα για σένα» και ξεκινά “απαγγελία” όλων όσων έκανε ή θυσίασε για τον άλλον.
Άλλες φορές οι χειριστικοί άνθρωποι παρουσιάζονται ως αδικημένοι, θύματα της ζωής και χτυπημένοι από τη μοίρα. Για παράδειγμα, αν έχεις μια συνάδελφο που κλαίγεται ότι το προηγούμενο βράδυ στο οικογενειακό τραπέζι μοίρασαν στα τέσσερα ένα ψωμάκι για να φάνε, ότι την κακοποίησαν όταν ήταν μικρή ή ότι είναι βαριά άρρωστη, θα επιβαρυνθείς και με δική της δουλειά για να τη βοηθήσεις, παρόλο που στην πραγματικότητα μπορεί να μην ισχύει τίποτα από αυτά που ισχυρίζεται, τουλάχιστο στον βαθμό που τα παρουσιάζει. Άλλη μορφή χειραγώγησης είναι όταν ο άλλος πιέζει χρονικά, όταν κάνει δηλώσεις του τύπου «ή τώρα ή ποτέ». Μάλιστα, αυτή είναι μια τεχνική που τη χρησιμοποιούν στη αστυνομία όταν δύο παραβάτες αλληλοστηρίζονται και δεν ομολογούν την ενοχή. Τους προτείνουν μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα να «δώσουν» τον άλλο, με αντάλλαγμα να γίνει πιο ελαφριά η ποινή τους.
Οι χειριστικοί άνθρωποι διαστρεβλώνουν τα λόγια μας και συνήθως λένε «αυτό εννοούσες» ενώ εμείς δεν εννοούσαμε καθόλου αυτό που λέει. Άλλοι χρησιμοποιούν τη γοητεία ή ακόμη και το σεξ για να επιτύχουν αυτό που θέλουν. Επιδιώκουν να έχουν τον απόλυτο έλεγχο γιατί έτσι αποκρύπτουν τη μεγάλη ανασφάλεια από την οποία διακατέχονται. Κάποιοι εμφανίζονται με μεγάλη αυτοπεποίθηση, ισχυροί και ανώτεροι. Ψάχνουν για ευάλωτα άτομα που σιγά σιγά εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες τους. Είναι σαν να κουβαλούν γύρω τους ένα μαύρο σύννεφο και απομυζούν την ενέργεια των ανθρώπων που συναναστρέφονται. Παρά τα ωραία λόγια, δείχνουν ελάχιστο σεβασμό στους άλλους και δεν νιώθουν καθόλου ενοχές, αντίθετα θεωρούν ότι είναι απόλυτα φυσιολογικό να φέρονται εγωιστικά και καταχρηστικά σε μια σχέση. Η ψυχική οργάνωση αυτών των ατόμων είναι ελλιπής, έχουν συνεχώς απαιτήσεις και δεν πρόκειται να είναι ποτέ ικανοποιημένοι από τον σύντροφό τους, τον οποίο εξαπατούν, τον μειώνουν, τον χρησιμοποιούν και του φέρονται ως υποδεέστερο.
Οι υγιείς σχέσεις βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό, στην εμπιστοσύνη, στην ειλικρίνεια, στην καλή επικοινωνία, στο αίσθημα της ασφάλειας και αναδεικνύουν την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη ενός ισχυρού δεσμού μεταξύ των συντρόφων είναι η αυταγάπη (self love), δηλαδή η αναγνώριση της φωτεινής μοναδικότητάς μας και ο εναγκαλισμός του σκοτεινού εαυτού μας. Η αυταγάπη ξεπροβάλει σαν ηλιαχτίδα που δίνει χρώμα και ζωή στις σχέσεις.
Καλά Χριστούγεννα!
