"Αρχαίοι Λέσβιοι" (πνευματική άνθηση)

Ίσσα-Μακαρία-Λέσβος

“πέρροχος ὠς ὄτ’ ἄοιδος ὀ Λέσβιος ἀλλοδάποισιν” 

(Ψάπφα)

(υπερέχει ο τραγουδιστής ο Λέσβιος ανάμεσα στους ξένους)

Γράφει ο Μίκος (Μιχαήλ) Ν. Πεσματζόγλου *

Πολλά έχουν λεχθεί και γραφεί για την καλλιτεχνική διαχρονικά φύση των κατοίκων της Λέσβου. Κάποια ονόματα έχουν μείνει στην παγκόσμια ιστορία (Σαπφώ ή Ψάπφα) κάποια έχουν αναφερθεί σε βιβλία και συγγράμματα, κάποια υπήρξαν μεν αλλά δεν έγιναν γνωστά, διότι, και το συνηθέστερο, δεν διασώθηκαν γραπτά κείμενά τους.

Η ιστορία ενός τόπου δεν είναι μόνο οι πολιτικές ή στρατιωτικές διαμάχες, επιτυχίες ή αποτυχίες, δολοπλοκίες ή ίντριγκες, αλλά είναι και ο πολιτισμός του, και μάλιστα ο πολιτισμός εκείνος που άφησε παρακαταθήκη στους αιώνες.

Η Λέσβος από την αρχαιότητα είχε μεγάλη συμμετοχή και στα πολιτικοστρατιωτικά δρώμενα του τότε γνωστού κόσμου, αλλά ταυτόχρονα και παράλληλα και στις επιστήμες και στις τέχνες.

Η φύση της, το κρασί της, η ανεμελιά του κόσμου της βοήθησαν στην κοσμοπολίτική αυτή παρουσία του νησιού.

Παρακάτω θα αναφέρω μερικά (και ας με «συγχωρήσουν» οι υπόλοιποι…) ονόματα που πρόσφεραν στον πολιτισμό και θα γράψω κι ένα δύο λίγα πολύ λίγα στοιχεία για κάποιους.

Η Λέσβος πρωτοκατοικήθηκε…

«Ξάνθος ὁ Τριόπου τῶν ἐξ Ἄργους Πελασγῶν βασιλεύων, καὶ κατασχὼν μέρος τι τῆς Λυκίας χώρας, τὸ μὲν πρῶτον ἐν αὐτῇ κατοικῶν ἐβασίλευε τῶν συνακολουθησάντων Πελασγῶν, ὕστερον δὲ περαιωθεὶς εἰς τὴν Λέσβον οὖσαν ἔρημον τὴν μὲν χώραν τοῖς λαοῖς ἐμέρισε, τὴν δὲ νῆσον ἀπὸ τῶν κατοικούντων αὐτὴν Πελασγίαν ὠνόμασε, τὸ πρὸ τοῦ καλουμένην Ἴσσαν.» όπως μας αναφέρει ο Διόδωρος Σικελιώτης

Στην συνέχεια, και μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα που σχεδόν ερήμωσε το νησί, ήλθαν άλλοι κι άλλοι όπως, πιθανότατα αρχικά  ο Μακαρεύς και άρχισε ή άνθηση του νησιού.

Οι πόλεις δημιουργήθηκαν, κοινωνίες σχηματίστηκαν, εμπόριο ξεκίνησε, νομίσματα κόπηκαν, αντιπαλότητες (Μυτιλήνη-Μήθυμνα) αναπτύχθηκαν, συμμαχίες είτε μέσα στο νησί είτε με άλλες πόλεις εντός νησιού συνήφθησαν. Η ζωή πήρε μπρός και σαν συνέπεια υπήρξε η σε οποιοδήποτε επίπεδο άνθηση στην καθημερινότητα των κατοίκων.

Η Λέσβος μάλιστα ήταν κι από τους αγαπημένους προορισμούς του Αριστοτέλη που την επισκέφθηκε κάμποσες φορές:

«Φησὶ δ' Ἀπολλόδωρος ἐν Χρονικοῖς γεννηθῆναι μὲν αὐτὸν τῷ πρώτῳ ἔτει τῆς ἐνάτης καὶ ἐνενηκοστῆς Ὀλυμπιάδος, παραβαλεῖν δὲ Πλάτωνι καὶ διατρῖψαι παρ' αὐτῷ εἴκοσιν ἔτη, ἑπτακαιδεκέτη συστάντα· καὶ εἴς [τε] Μυτιλήνην ἐλθεῖν ἐπ' ἄρχοντος Εὐβούλου τῷ τετάρτῳ ἔτει τῆς ὀγδόης καὶ ἑκατοστῆς Ὀλυμπιάδος»

Ίσως εδώ θα ήταν χρήσιμο να αναφέρουμε ενδεικτικά κάποια Λεσβιακά νομίσματα που κόπηκαν τους παλιούς εκείνους χρόνους ,απόρροια και της δοξασίας αλλά και της καθημερινότητας του κόσμου. Στις αναπαραστάσεις επάνω στα αρχαία νομίσματα απεικονιζόταν η φιλοσοφία, ο πολιτισμός, το περιβάλλον κάθε περιοχής.

Οι Ελληνικές πόλεις διέδωσαν μέσω του εμπορίου και των συναλλαγών την χρησιμότητα των νομισμάτων τους την Μεσόγειο και όχι μόνο, από την Ιβηρική χερσόνησο ίσαμε την Μαύρη Θάλασσα. Πρίν από τα νομίσματα οι συναλλαγές γινόντουσαν βασικά με ανταλλαγή ειδών.

1. Οβολός Μυτιλήνης 400-350π.Χ (Απόλλων και μοσχάρι)

2. Μισή δραχμή Μυτιλήνη 400-350 π.Χ (Απόλλων και πιθανόν Αφροδίτη)

3. και πάλι Μυτιλήνης 250-200πΧ (Απόλλων και λύρα)

4.  117-192 μ.Χ Σαπφω και λύρα

5.  έκτη, περίπου 521 π.Χ (ταύρος και λιοντάρι)

6. ένα εκτο του στατήρα, 521-478 π.Χ (λιοντάρι και μοσχάρι)

7. στατήρας 350-250 π.Χ (Απόλλων και λύρα)

8. ημιοβολός 377-326 π.Χ. (δύο αγριόχοιροι που μαλώνουν και η θεά Αθηνά)

9. Εκτη 370-360 π.Χ (η αμαζόνα (ή νύμφη) Μυτιλήνη και μια γυναικεία μορφή)

(Πηγή: wildwinds coins)

Τα νομίσματα βοήθησαν στην ανάπτυξη και του εμπορίου, αλλά και των τεχνών.

Όπως προανέφερα ο περιβάλλον χώρος του νησιού και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα έδωσαν αφορμή και βοήθησαν στην άνθηση του πολιτισμού και των επιστημών.

Επιγραμματικά αναφέρω παρακάτω κάποια ονόματα και τους χώρους που δραστηριοποιήθηκαν και θεράπευσαν την τέχνη τους:

Ποιητές/ποιήτριες: Ατθίδα, Γογγύλα, Κριναγόρας, Γύριννα, Αμυθώνη, Μεγάρα, Ξενοφάνης, Μνησιδίκη, Ανδρομέδα, Αλκαίος, Αισκρίων, Ανακτορία, Ήριννα, Αλφαίος, Διονύσιος ο Σκυτοβραχίων, Σαπφώ, Κυδνώ, Δημοφίλη, Παμφίλη, Αναγόρη,Τελεσσίπη

Αρίωνας ποιητής και μουσικός, Τέρπανδρος, Λέσχης ο Μυτιληναίος, Αγήνωρ (θεωρητικός της μουσικής), Αριστοκλείδης (ποιητής και μουσικός), Αρχύτας (μουσικός), Κηπίων (κιθαρωδός), Κρατίνος (μουσικός), Περίκλειτος (μουσικός), Φρύνης (μουσικός),

Φιλόστρατος και ο νεώτερος Φιλόστρατος (ρήτορες), Λεύκιππος (φιλόσοφος), Ματρικέτας (αστρονόμος και μαθηματικός, με το παρατηρητήριό του στον Λεπέτυμνο), Φερεκύδης (ιστορικός), Έρμαχος (φιλόσοφος), Ερμείας (ιστορικός), Ποτάμων (σοφιστής), Λεσβώναξ (φιλόσοφος), Θεόφραστος (φιλόσοφος), Κράτιππος (φιλόσοφος), Χάρης ο Μυτιληναίος (ιστορικός ιδιαίτερα του Μεγάλου Αλεξάνδρου), Φανίας (φυσικός), Καλλίας (στοχαστής), Ελλάνικος (ιστορικός), Μύρτιλλος (ιστορικός), Ηράκλειτος ο Λέσβιος (φιλόσοφος), Ευαινητίδης (φιλόσοφος), Κινησίας (φιλόσοφος), Θεοφάνης (φιλόσοφος), Αριστοτέλης ο Λέσβιος (φιλόσοφος), Διοφάνης (φιλόσοφος), Πραξιφάνης (φιλόσοφος), Πρημιγένης (φιλόσοφοας), Θεόλυτος (φιλόσοφος), Εχεκρατίδης (περιπατητικός φιλόσοφος), Ηράκλειτος ο Λέσβιος (ιστορικός), Σκάμνων (συγγραφέας), Αδαίος (συγγραφέας σχετικά με την τέχνη).

Περίφημος ανά την Ελλάδα έχει μείνει ο Σκαμάνδριος ο Μυτιληναίος, ο οποίος στέφθηκε ολυμπιονίκης στην 76η Ολυμπιάδα στο άθλημα του «σταδίου».

Θα έπαιρνε ένα πολυσέλιδο βιβλίο να αναπτύξει κάποιος αναλυτικά ότι αφορά στα παραπάνω ονόματα και στην προσφορά τους.

Επιλεκτικά διάλεξα μερικά, και τελείως συνοπτικά γράφω δύο αράδες για το καθένα.

Πιττακός ο Μυτιληναίος (650-570 π.Χ). 

Ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητος.

Από το βιβλίο του Διογένη του Λαέρτιου που αφορά τους βίους των φιλοσόφων, διαλέγω δυό-τρία αποσπάσματα ενδεικτικά):

Νόμους δὲ ἔθηκε· τῷ μεθύοντι, ἐὰν ἁμάρτῃ, διπλῆν εἶναι τὴν ζημίαν· ἵνα μὴ μεθύωσι, πολλοῦ κατὰ τὴν νῆσον οἴνου γινομένου. εἶπέ τε χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι· οὗ καὶ Σιμωνίδης μέμνηται λέγων· «ἄνδρ᾽ ἀγαθὸν ἀλαθέως γενέσθαι χαλεπόν, τὸ Πιττάκειον.

(Θέσπισε νόμους: Αν διαπράξει κανείς αδίκημα μεθυσμένος, η τιμωρία του να είναι διπλάσια — φυσικά, για να μη μεθούν οι άνθρωποι, σε ένα νησί που είχε τόσο πολύ κρασί. Είπε επίσης ότι είναι δύσκολο πράγμα να είναι κανείς καλός· τον λόγο του αυτόν τον αναφέρει και ο Σιμωνίδης ως εξής: «του Πιττακού τον λόγο: “Δύσκολο κανείς να ᾿ναι πραγματικά καλός”»)

Παμφίλη δέ φησιν ἐν τῷ δευτέρῳ τῶν Ὑπομνημάτων, ὡς τὸν υἱὸν αὐτοῦ Τυρραῖον καθήμενον ἐπὶ κουρείου ἐν Κύμῃ χαλκεύς τις πέλεκυν ἐμβαλὼν ἀνέλοι. τῶν δὲ Κυμαίων πεμψάντων τὸν φονέα τῷ Πιττακῷ, μαθόντα καὶ ἀπολύσαντα εἰπεῖν, «συγγνώμη μετανοίας κρείσσων.»

(Η Παμφίλη στο δεύτερο βιβλίο των Υπομνημάτων της λέει ότι, όταν κάποτε ο γιος του Τυρραίος βρισκόταν σε ένα κουρείο στην Κύμη, τον χτύπησε με τσεκούρι ένας χαλκιάς και τον σκότωσε, και όταν οι Κυμαίοι έστειλαν το φονιά στον Πιττακό, αυτός άκουσε την ιστορία και τον άφησε ελεύθερο λέγοντας: «Η συγχώρεση είναι ανώτερη από τη μετάνοια»)

Κάτι που αναφέρει κι ο Ηράκλειτος σε άλλη περίπτωση: « Ἡράκλειτος δέ φησιν, Ἀλκαῖον ὑποχείριον λαβόντα καὶ ἀπολύσαντα φάναι, «συγγνώμη τιμωρίας κρείσσων»

Έχουν μείνει και θα έπρεπε να διδάσκονται οι φράσεις του:  «φίλον μὴ λέγειν κακῶς, ἀλλὰ μηδὲ ἐχθρόν. εὐσέβειαν ἀσκεῖν. σωφροσύνην φιλεῖν. ἀλήθειαν ἔχειν, πίστιν, ἐμπειρίαν, ἐπιδεξιότητα, ἑταιρίαν, ἐπιμέλειαν.»

Μπορούμε να δούμε αμέσως κι ένα από τα ποιήματά του:

«Τῶν δὲ ᾀδομένων αὐτοῦ μάλιστα εὐδοκίμησε τάδε·
ἔχοντα χρὴ τόξα καὶ ἰοδόκον φαρέτραν
στείχειν ποτὶ φῶτα κακόν.
πιστὸν γὰρ οὐδὲν γλῶσσα διὰ στόματος
λαλεῖ διχόμυθον ἔχουσα
καρδίῃ νόημα.»

(Με τόξα και γεμάτη με βέλη φαρέτρα
πρέπει κανείς τον κακό να πλησιάζει:
πώς να πιστέψεις εκείνα τα οποία η γλώσσα του
λέει, όταν αυτός είναι όλο απάτη
μες στην καρδιά του η σκέψη;)

Φανίας ο Λέσβιος (φιλόσοφος, φυσικός και ιστορικός) (4^ος-3^ος αιώνας π.Χ.):

Στις αναφορές του μας δίνει (εκτός των άλλων γενικών θεμάτων) και στοιχεία ανθρωποθυσιών που γινόντουσαν (σε μικρή κλίμακα μάλλον), και στην αρχαία Ελλάδα, κάτι που είναι απορίας άξιον με βάση την Ελληνική πνευματική και φιλοσοφική σκέψη.

Από τον Πλούταρχο  (Θεμιστοκλής, -13-) διαβάζουμε:

«Θεμιστοκλεῖ δὲ παρὰ τὴν ναυαρχίδα τριήρη σφαγιαζομένῳ τρεῖς προσήχθησαν αἰχμάλωτοι, κάλλιστοι μὲν ἰδέσθαι τὴν ὄψιν, ἐσθῆτι δὲ καὶ χρυσῷ κεκοσμημένοι διαπρεπῶς. ἐλέγοντο δὲ Σανδάκης παῖδες εἶναι τῆς βασιλέως ἀδελφῆς καὶ Ἀρταΰκτου. τούτους ἰδὼν Εὐφραντίδης ὁ μάντις, ὡς ἅμα μὲν ἀνέλαμψεν ἐκ τῶν ἱερῶν μέγα καὶ περιφανὲς πῦρ, ἅμα δὲ πταρμὸς ἐκ δεξιῶν ἐσήμηνε, τὸν Θεμιστοκλέα δεξιωσάμενος ἐκέλευσε τῶν νεανίσκων κατάρξασθαι καὶ καθιερεῦσαι πάντας ὠμηστῇ Διονύσῳ προσευξάμενον· οὕτω γὰρ ἅμα σωτηρίαν καὶ νίκην ἔσεσθαι τοῖς Ἕλλησιν.  ἐκπλαγέντος δὲ τοῦ Θεμιστοκλέους ὡς μέγα τὸ μάντευμα καὶ δεινόν, οἷον εἴωθεν ἐν μεγάλοις ἀγῶσι καὶ πράγμασι χαλεποῖς, μᾶλλον ἐκ τῶν παραλόγων ἢ τῶν εὐλόγων τὴν σωτηρίαν ἐλπίζοντες οἱ πολλοὶ τὸν θεὸν ἅμα κοινῇ κατεκαλοῦντο φωνῇ, καὶ τοὺς αἰχμαλώτους τῷ βωμῷ προσαγαγόντες ἠνάγκασαν, ὡς ὁ μάντις ἐκέλευσε, τὴν θυσίαν συντελεσθῆναι.  ταῦτα μὲν οὖν ἀνὴρ φιλόσοφος καὶ γραμμάτων οὐκ ἄπειρος ἱστορικῶν Φανίας ὁ Λέσβιος εἴρηκε.»

(Ενώ ο Θεμιστοκλής πρόσφερε θυσίες –στους Θεούς-  κοντά στη ναυαρχίδα, του έφεραν τρεις αιχμάλωτους, που ήταν πολύ όμορφοι και στολισμένοι με λαμπρά και πλούσια ρούχα και με χρυσά κοσμήματα. Λέγετο μάλιστα  γι᾽ αυτούς ότι ήταν παιδιά της Σανδάκης, της αδελφής του βασιλιά, και του Αρταΰκτη.  Όταν τους είδε ο μάντης Ευφραντίδης, και με αφορμή που συνέπεσε  την ίδια στιγμή να αναπηδήση μια μεγάλη και λαμπρή φλόγα από το σφάγιο της θυσίας και συγχρόνως ένα φτάρνισμα ακούστηκε από τα δεξιά ως καλό σημάδι, έπιασε από τα δεξιά τον Θεμιστοκλή και τον παρακίνησε να αφιερώσει τους νεαρούς στον Ωμηστή Διόνυσο και να τους θυσιάσει όλους με ικεσίες προς τον θεό· γιατί έτσι, έλεγε, οι Έλληνες θα εξασφαλίσουν τη σωτηρία και τη νίκη.  Ο Θεμιστοκλής σάστισε, γιατί σκέφτηκε ότι ο λόγος του μάντη ήταν πολύ υπερβολικός και τρομερός στην σκέψη· όπως συμβαίνει συνήθως στους μεγάλους αγώνες και στις δύσκολες καταστάσεις οι περισσότεροι ήλπιζαν  να πετύχουν τη σωτηρία τους με παράλογα μάλλον παρά με λογικά μέσα, επικαλούμενοι τον θεό με μια φωνή και σέρνοντας  τους αιχμάλωτους στον βωμό επέβαλαν να τελεστεί η (ανθρωπο)θυσία, όπως είπε ο μάντης.  Αυτά τα διηγήθηκε ο Φανίας ο Λέσβιος, που ήταν φιλόσοφος και καλός γνώστης της ιστορικής γραμματείας)

Θεόφραστος (371-287 π.Χ)

Αξίζει να αναφερθεί η περί κόλακα προσέγγισή του.

«καὶ τὸ κεφάλαιον τὸν κόλακα ἔστι θεάσασθαι πάντα καὶ λέγοντα καὶ πράττοντα ᾧ χαριεῖσθαι ὑπολαμβάνει.» (τον κόλακα μπορείς να τον δεις να λέει και να πράττει οτιδήποτε θεωρεί ότι τον κάνει ευχάριστο.)

«τὴν δὲ κολακείαν ὑπολάβοι ἄν τις ὁμιλίαν αἰσχρὰν εἶναι, συμφέρουσαν δὲ τῷ κολακεύοντι,} τὸν δὲ κόλακα τοιοῦτόν τινα, ὥστε ἅμα πορευόμενον εἰπεῖν· «ἐνθυμῇ, ὡς ἀποβλέπουσι πρὸς σὲ οἱ ἄνθρωποι; τοῦτο δὲ οὐθενὶ τῶν ἐν τῇ πόλει γίνεται πλὴν σοί·» «ηὐδοκίμεις χθὲς ἐν τῇ στοᾷ·» πλειόνων γὰρ ἢ τριάκοντα ἀνθρώπων καθημένων καὶ ἐμπεσόντος λόγου, τίς εἴη βέλτιστος, ἀφ᾽ αὑτοῦ ἀρξαμένους πάντας ἐπὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ κατενεχθῆναι.

καὶ ἅμα τοιαῦτα λέγων ἀπὸ τοῦ ἱματίου ἀφελεῖν κροκύδα, καὶ ἐάν τι πρὸς τὸ τρίχωμα τῆς κεφαλῆς ὑπὸ πνεύματος προσενεχθῇ ἄχυρον, καρφολογῆσαι. καὶ ἐπιγελάσας δὲ εἰπεῖν· «ὁρᾷς; ὅτι δυοῖν σοι ἡμερῶν οὐκ ἐντετύχηκα, πολιῶν ἔσχηκας τὸν πώγωνα μεστόν, καίπερ εἴ τις καὶ ἄλλος πρὸς τὰ ἔτη ἔχεις μέλαιναν τὴν τρίχα.» καὶ λέγοντος δὲ αὐτοῦ τι τοὺς ἄλλους σιωπᾶν κελεῦσαι καὶ ἐπαινέσαι δὲ ἀκούοντος, καὶ ἐπισημήνασθαι δέ, εἰ παύεται, «ὀρθῶς», καὶ σκώψαντι ψυχρῶς ἐπιγελάσαι τό τε ἱμάτιον ὦσαι εἰς τὸ στόμα ὡς δὴ οὐ δυνάμενος κατασχεῖν τὸν γέλωτα.  καὶ τοὺς ἀπαντῶντας ἐπιστῆναι κελεῦσαι, ἕως ἂν αὐτὸς παρέλθῃ.»

({Την κολακεία θα μπορούσε να τη θεωρήσει κανείς επονείδιστη φράση, αλλ’ όμως συμφέρουσα για τον κόλακα.} Να λοιπόν τι άνθρωπος είναι ο κόλακας· εκεί που προχωράνε μαζί με εκείνον που θέλει να κολακεύσει γυρίζει και του λέει: «Πρόσεξες πώς σε βλέπει ο κόσμος; Αυτό δεν συμβαίνει με κανέναν άλλον στην πόλη, παρά μόνο με σένα.» «Εθριάμβευσες χθες στη στοά·»¹ εκάθονταν εκεί περισσότεροι από τριάντα άνθρωποι και, όταν ανέκυψε το θέμα ποιος είναι ο καλύτερος, όλοι τους, με πρώτο τον ίδιο, κατέληξαν, λέει, στο όνομά σου.

Και την ώρα που τα λέει αυτά, του βγάζει από το ιμάτιο ένα σκουπιδάκι και, αν τύχει κι ο άνεμος φέρει κάποιο άχυρο στα μαλλιά εκείνου, του το απομακρύνει και λέει γελώντας: «Βλέπεις; Δυο μέρες δεν σε συνά­ντησα και τα γένια σου γκριζάρισαν, αν και, για τα χρόνια σου, το μαλλί σου είναι μαύρο όσο κανενός άλλου.»

Όταν εκείνος λέει κάτι, αυτός προτρέπει στους άλλους να σιωπήσουν και τον επαινεί. Όταν εκείνος σταματήσει, συμπληρώνει επιδοκιμαστικά «ορθά!» και, αν πει κανένα σαχλοαστείο, γελάει μ᾽ αυτό και τραβάει το ρούχο του στο στόμα, μη μπορώντας δήθεν να συγκρατήσει τα γέλια του.  Από τους ανθρώπους που συναντούν στον δρόμο ζητάει να περιμένουν, ώσπου να περάσει ο εν λόγω άνθρωπος.)

Τέρπανδρος (712-645 π.Χ):

Κατά πολλούς «ο πατέρας  της Ελληνικής μουσικής».

Ο Τέρπανδρος αύξησε τις χορδές της λύρας σε επτά και συνέθεσε «κιθαρωδικούς νόμους», δηλ. τραγούδια που ερμηνεύονταν με συνοδεία κιθάρας

Ιστορικό έχει παραμείνει το παρακάτω συμβάν:

Στην αρχαία Σπάρτη κατά καιρούς δραστηριοποιήθηκαν διάσημοι μουσικοί απ’ όλη την Ελλάδα, κι ένας από αυτούς ήταν κι Τέρπανδρος από τη Λέσβο. Τον 7^ο π.Χ αιώνα όταν η Σπάρτη αντιμετώπιζε κάποιο λοιμό ή θεομηνία (ή κατ’ άλλους εσωτερικές διαμάχες), ο δελφικός χρησμός που δόθηκε για να ομαλυνθεί η κατάσταση ανέφερε ότι η ειρήνη και η υγεία στην πόλη θα αποκατασταθούν, όταν οι Σπαρτιάτες θα άκουγαν τον λυρωδό από τη Λέσβο. Έτσι κι έγινε αφού οι Σπαρτιάτες  προσκάλεσαν τον Τέρπανδρο κι ακούγοντας την μουσική του ομαλοποιήθηκε η κατάσταση!

O Διονύσιος ο Σκυτεύς ή Σκυτοβραχίων ο Μυτιληναίος (2ος-1ος αιώνας π.Χ)

Λέσβιος στην καταγωγή ποιητής (εποποιός), ρήτορας και μυθογράφος που έζησε στην Αλεξάνδρεια. Ανάμεσα σε άλλα έγραψε μυθιστορηματικές εκδοχές περί των Αργοναυτών, των Αμαζόνων και των πολέμων που αναφέρονται στην Ιλιάδα.

Ο Χάρης ο Μυτιληναίος ,

ο αποκαλούμενος και εἰσαγγελεὺς (τελετάρχης της αυλής) του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Έγραψε «Περὶ Ἀλέξανδρον ἱστορίας» σε τουλάχιστον 10 βιβλία, που δημοσιεύθηκαν αρκετό χρονικό διάστημα μετά τον θάνατο του βασιλιά και τα οποία κυρίως ασχολούνταν με την καθημερινή ζωή και τα πρόσωπα της αυλής.

(Δύο ομάδες ιστορικών αναφέρονται κυρίως για τα περί Μεγάλου Αλεξάνδρου.  Εκείνοι στους οποίους ο Μακεδόνας βασιλιάς ανέθεσε την εξιστόρηση της εκστρατείας του (όπως για παράδειγμα οι Καλλισθένης, Αναξιμένης, κά) και εκείνοι που αφού συμμετείχον με διάφορες ιδιότητες στις εκστρατείες  απεφάσισαν να συντάξουν έργα γι‘ αυτόν (όπως λόγου χάριν ο Χάρης ο Μυτιληναίος, ο Νέαρχος, ο Ονησίκριτος, ο Πτολεμαίος, ο Αριστόβουλος κ.ά.)

Αλκαίος (περίπου 620- π.Χ)

πώνωμεν· τί τὰ λύχν᾽ ὀμμένομεν; δάκτυλος ἀμέρα·
κὰδ δἄερρε κυλίχναις μεγάλαις, ἄϊτα, ποικίλλαις·

οἶνον γὰρ Σεμέλας καὶ Δίος υἶος λαθικάδεα
ἀνθρώποισιν ἔδωκ᾽. ἔγχεε κέρναις ἕνα καὶ δύο

πλήαις κὰκ κεφάλας, ‹ἀ› δ᾽ ἀτέρα τὰν ἀτέραν κύλιξ
ὠθήτω.

Ας αρχίσουμε να λοιπόν. Γιατί να περιμένουμε να ανάψουν τα λυχνάρια; Να τόσο δα, ένα δάκτυλο ημέρας έχει πλέον απομείνει. Φέρε σε μας, φίλε μου, τις μεγάλες κύλικες, αυτές που για να ξεχνούν τις συμφορές χάρισε τον οίνο στους ανθρώπους ο γιος της Σεμέλης και του Δία. Κέρνα λοιπόν συνεχώς και μια και δύο. Ξέχειλα τα ποτήρια, και η μια κύλικα την άλλη να ωθεί.

Ελλάνικος (490-405 π.Χ.) (χρονικογράφος που επηρέασε τον Θουκυδίδη)

(από δημοσίευμα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού αντλούμε αρκετά στοιχεία για τον Ελλάνικο)

Από πολύ παλιά οι Έλληνες φημίζονταν για το ενδιαφέρον τους στις αλληγορικές ερμηνείες που σχεδόν αρχίζουν με το Θεαγένη από το Ρήγιο και συνεχίζονται με το Στησίμβροτο από τη Θάσο, ο οποίος έγραψε για τον Όμηρο, ένα σύγγραμμα «Περί Τελετών»,  και το πόνημα «Περί Θεμιστοκλέους, Θουκυδίδου και Περικλέους», στο οποίο έκανε δριμεία κριτική στην τότε πολιτική της Αθήνας. Επίσης ο Αναξίμανδρος ο νεότερος από τη Μίλητο έγραψε την Ηρωολογία, με αλληγορικές ερμηνείες, και τη Συμβόλων Πυθαγορείων Εξήγησιν, σχετική με τα αποφθέγματα αυτού του κύκλου.

Το δρόμο του ορθολογισμού, στην συνέχεια, ακολουθούν ο Ηρόδωρος από την Ηράκλεια του Πόντου, του οποίου από τα γνωστά του έργα είναι «η Ιστορία του Ηρακλή», «τα Αργοναυτικά», κι ο Σιμωνίδης από την Κω, που έγραψε μια «Γενεαλογία» και τα «Ευρήματα», και ο κυριότερος εκπρόσωπος αυτής της τάσης, από πολλούς θεωρείται, ο Ελλάνικος από τη Μυτιλήνη.

Οι πληροφορίες που έχουμε για τον Ελλάνικο μας ομιλούν για 23 έργα, στα οποία για πρώτη φορά η συγκέντρωση του υλικού έγινε από βιβλία και δεν είναι αποτέλεσμα προσωπικής εμπειρίας από ταξίδια. Δημιουργείται έτσι γραμματεία, πραγματικά δεμένη με τα γραπτά κείμενα.

Ο Ελλάνικος προσπαθεί να δαμάσει το μύθο και να περιγράψει τα γεγονότα μέσω των γενεαλογιών. Υπολόγιζε ότι στα 100 χρόνια διαμορφώνονταν 3 γενεές, άποψη που τελικά επικράτησε. Εκτός των γενεαλογιών αφιέρωσε συγγράμματα σε ξένους λαούς (Κυπριακά, Λυδιακά, Περσικά, Σκυθικά), αλλά και έργα που αναφέρονται σε λαούς ελληνικών χωρών (Αιολικά, Λεσβιακά, Αργολικά, Βοιωτικά, Θεσσαλικά). Στα βιβλία αυτά, στα οποία συγκαταλεγόταν και ο μύθος, περιέγραφε τα ήθη, τα έθιμα και τα ιστορικά γεγονότα.
Σ' αυτή τη σειρά ανήκουν και τα δύο βιβλία της Ατθίδας, με τα οποία ο Ελλάνικος δημιούργησε μια ιδιαίτερη παράδοση αττικής συγγραφικής δραστηριότητας, οι εκπρόσωποι της οποίας ονομάζονται ατθιδογράφοι. Πρόκειται για χρονικογράφους της αθηναϊκής ιστορίας, που έγραψαν κατά τον 4ο και 3ο αιώνα π.Χ. Πηγές της Ατθίδας θεωρούνται κυρίως οι νόμοι που σώζονταν, οι κατάλογοι των αρχόντων και η προφορική παράδοση. Ένα σημαντικό βήμα προς την επιστημονική ιστοριογραφία επιχείρησε ο Ελλάνικος με τη συγκέντρωση των νικητών των Καρνείων και των ιερειών της Ήρας, έργα με τα οποία προσπάθησε να δημιουργήσει ένα σταθερό χρονολογικό σκελετό.

Κριναγόρας  (διάσημος ποιητής 70- π.Χ.)

Από σωζόμενα ποιήματά του διαβάζουμε δύο ενδεικτικά κομμάτια:

«αἰετοῦ ἀγκυλοχείλου ἀκρόπτερον ὀξὺ σιδήρῳ
γλυφθέν, καὶ βαπτῇ πορφύρεον κυάνῳ,
ἤν τι λάθῃ μίμνον μεταδόρπιον ἐντὸς ὀδόντων,
κινῆσαι πρηεῖ κέντρῳ ἐπιστάμενον, βαιὸν ἀπ᾽ οὐκ ὀλίγης πέμπει φρενός, οἷα δὲ δαιτὸς
δῶρον, ὁ πᾶς ἐπὶ σοί, Λεύκιε, Κριναγόρης.»

(Αυτή την πένα ενός αετού με στραβό ράμφος, ακονισμένη μέχρι ένα σημείο από το ατσάλι και βαμμένη με μωβ λάκα, η οποία αφαιρεί επιδέξια με το απαλό της κόψιμο τυχόν θραύσματα που μπορεί να είναι κρυμμένα στα δόντια μετά το δείπνο, ο Κριναγόρας, ο αφοσιωμένος σου φίλος, σου στέλνει, Λούκιε, ένα μικρό δείγμα όχι μικρής στοργής, ένα απλό ευχάριστο δώρο.)

Και

«χάλκεον ἀργυρέῳ με πανείκελον, Ἰνδικὸν ἔργον,
ὄλπην, ἡδίστου ξείνιον εἰς ἑτάρου, ἦμαρ ἐπεὶ τόδε σεῖο γενέθλιον, υἱὲ Σίμωνος,
πέμπει γηθομένῃ σὺν φρενὶ Κριναγόρης,»

(Αυτό το χάλκινο αγγείο, Ινδικόν έργο, ακριβώς όπως μια ασημένια φιάλη, είναι το δώρο που, στους πιο αγαπημένους του φίλους, σε αυτή την επέτειο της γέννησής σου, γιε του Σίμωνα, σου στέλνει ο Κριναγόρας με χαρούμενη καρδιά.)

Λέσχης ο Μυτιληναίος (7^ος αιώνας π.Χ)

Είναι στους περισσότερους γνωστά τα Ομηρικά έπη της Ιλιάδος και της Οδύσσειας. Αλλά πόσοι έχουμε αναρωτηθεί τι έγινε μετά το τέλος της Ιλιάδος (όπως περιγράφεται από τον Όμηρο, που τελειώνει με τον θάνατο του Έκτορα) και πρίν την αρχή της Οδύσσειας (όπως και πάλι περιγράφεται από τον Όμηρο). Κάποιοι θα πίστευαν ότι τα ενδιάμεσα γεγονότα είναι κατασκευασμένα από μεταγενέστερους συγγραφείς, κάτι που όμως δεν είναι αληθές.

Βιβλία περιγράφουν την σύλληψη του Τρώα μάντη Έλενου από τον Οδυσσέα όπου του αποκάλυψε ότι η Τροία θα έπεφτε μόνο αν ο Νεοπτόλεμος (γιός του Αχιλλέα) οπλιζόταν με τα οστά του Πέλοπα κι αν οι Έλληνες έκλεβαν το Παλλάδιον από τους Τρώες (κάτι που τελικά έγινε από τον Διομήδη και τον Οδυσσέα). Ο Νεοπτόλεμος ντυμένος με τα άρματα/πανοπλία του Αχιλλέα (που είχε κερδίσει από τον Αίαντα ο Οδυσσέας)  μπήκε στον δούρειο ίππο και η συνέχεια γνωστή.

Ο Λέσχης, εποποιός του 7ου π. Χ. αιώνα από την  Λέσβου (από την Πύρρα), θεωρείται ο ποιητής της «Μικράς Ιλιάδος», η οποία διηγείται τα γεγονότα στον τρωικό πόλεμο μετά τον θάνατο του Έκτορα μέχρι και την άλωση και καταστροφή της Τροίας.

«Μοῦσά μοι ἔννεπε ἔργα͵ τὰ μήτ΄ ἐγένοντο πάροιθε μήτ΄ ἔσται μετόπισθεν.»

(να ψάλω, Μούσα, δίδαξε όσα προτού δεν έγιναν, μηδέ θα γίνουν πίσω·)

«Αἴας μὲν γὰρ ἄειρε καὶ ἔκφερε δηϊοτῆτος

ἥρω Πηλεΐδην͵ οὐδ΄ ἤθελε δῖος Ὀδυσσεύς.»

(Ο Αίας μάζεψε και μετέφερε τον νεκρό ήρωα, γιό του Πηλαία, έξω από την μάχη, αλλά ο

Οδυσσέας δεν ήθελε να συμμετέχει.)

Το γεγονός αυτό έκανε τις γυναίκες της Τροίας να θεωρούν τον Αίαντα περισσότερο

ανδρειωμένο από τον Οδυσσέα μιάς και κατάφερε να περιμαζέψει τον νεκρό Αχιλλέα

κάτι που δεν ήθελε να κάνει ο Οδυσσέας,

«πῶς ἐπεφωνήσω; πῶς οὐ κατὰ κόσμον ἔειπες;»

Αριστοκλείδης (5ος αιώνας π.Χ)

διακεκριμένος Λέσβιος κιθαρωδός δάσκαλος της εποχής των Περσικών Πολέμων.

«Αριστοκλείδης Φρύνιν αυλωδούντα, κιθαρίζειν εδίδαξεν»

-*-

Ο Λεσβώναξ (1^ος-2^ος μ.Χ αιώνα)

Ήταν αρχαίος Έλληνας ρήτορας, σοφιστής και γραμματικός από τη Μυτιλήνη.  Ο Λεσβώναξ υπήρξε ένας πολύ αξιόλογος συγγραφέας, που έγραφε σε αυστηρά αττικιστικό ύφος.

Εκτός από τα έργα του «Μελέται ρητορικαί» και Ερωτικαί επιστολαί» (και άλλα) διασώθηκαν δύο «Προτρεπτικοί» λόγοι, όπου ο μέν ένας είναι προς πολεμιστές πρίν από την μάχη και ο έτερος ειδικά για του Αθηναίους πριν πολεμήσουν εναντίων των Σπαρτιατών.

Από τον δεύτερο προτρεπτικό απλά αναφέρω μια πρόταση: «… Ὑμῶν γὰρ οἵ τε παλαιοὶ πατέρες ἐν τοῖς Ἕλληςει μέγα ἀξίωμα ἀρετῆς εἶχον καὶ λόγον ἀγαθόν…»

-*-*-

Φρύνις,  ο Μυτιληναίος (5ος αι. π.Χ.).

Φημισμένος κιθαριστής, ο οποίος ξεκίνησε την καριέρα του ως αυλωδός.

Το 446 π.Χ. έλαβε μέρος στα Παναθήναια, στην κιθαρωδία, και κέρδισε το πρώτο βραβείο. Ο Φρύνις θεωρείται ο αρχηγός της σχολής των καινοτόμων του 5ου-4ου αι. π.Χ. στην Ελλάδα. Δημιούργησε πρώτος την εννεάχορδη κιθάρα.

Όταν όμως κάποτε πήγε στη Σπάρτη, ένας από τους εφόρους εκεί έκοψε δύο χορδές, εκνευρισμένος, από την εννεάχορδη κιθάρα του, διότι ξεπερνούσαν τις παραδοσιακές επτά, λέγοντας ότι δε θα του επιτρεπόταν να διαφθείρει τη μουσική αλλάζοντας τις κιθάρες…

Οι κωμικοί ποιητές της εποχής τον επέκριναν αρκετά εξ αιτίας των καινοτομιών του στις κιθάρες, είχε όμως μεγάλη εκτίμηση από άλλους. Ο Αριστοτέλης, στα Μεταφυσικά του γράφει: "αν δεν υπήρχε ο Τιμόθεος δε θα είχαμε τόσες πολλές μελωδικές συνθέσεις, και αν δεν υπήρχε ο Φρύνις δε θα είχε υπάρξει και ο Τιμόθεος". 

«εἰ μὲν γὰρ Τιμόθεος μὴ ἐγένετο, πολλὴν ἂν μελοποιίαν οὐκ
εἴχομεν· εἰ δὲ μὴ Φρῦνις, Τιμόθεος οὐκ ἂν ἐγένετο.»

Απο τα έργα του παρ’ όλα αυτά δεν έχει διασωθεί τίποτε.

Σαπφώ (630-570π.Χ):

Η δέκατη μούσα, κατά τον Πλάτωνα

Η παράδοση θέλει την Σαπφώ αναθρεμμένη από την Κύπριδα, την Πειθώ και τον Ερωτα.

Διίστανται οι απόψεις κάποιων ιστορικών κι ερευνητών ως προς το αν γεννήθηκε στην Ερεσό ή στην Μυτιλήνη. Δεδομένο είναι ότι έζησε κι έδρασε και στις δύο πόλεις για πολλά χρόνια. Στο βιβλίο του ο Σταυράκης Αναγνώστου το 1849 ανέφερε πάντως δύο Σαπφώ εκείνη της Ερεσού κι εκείνη της Μυτιλήνης.

Η Σαπφώ, τα ποιήματα και οι δραστηριότητές της, έδωσε πηγή σκωπτικών ή και όχι αναφορών σε αρχαία θεατρικά έργα, ιδιαίτερα δε στα  Ειρήνη, Όρνιθες, Αχαρνείς, Θεσμοφοριάζουσες, Ιππεις,  κωμωδίες του Αριστοφάνη όπου σε πολλά σημεία έμμεσα «αναφέρονται»  την Σαπφώ).

Υπήρξε μάλιστα και η κωμωδία του Αμειψία «Σαπφώ», καθώς κι εκείνη του Έφιππου.

Πόσο υπέροχη η σειρά λέξεων και εννοιών στα ποιήματά της. Εξαιρετικά όμως δύσκολη, και με το σχετικό «ρίσκο», η ακριβής μετάφραση στην σημερινή μας γλώσσα.

…

«… ἐν δ᾽ ὔδωρ ψῦχρον κελάδει δι᾽ ὔσδων
μαλίνων, βρόδοισι δὲ παῖς ὀ χῶρος
ἐσκίαστ᾽, αἰθυσσομένων δὲ φύλλων
κῶμα κατέρρει,
ἐν δὲ λείμων ἰππόβοτος τέθαλε
ἠρίνοισιν ἄνθεσιν, αἰ δ᾽ ἄηται
μέλλιχα πνέοισιν …»

(Δροσερό το νερό κελαρύζει
απ’ τους κλώνους των δέντρων ανάμεσα
και τον ίσκιο τους ρίχνουν τα ρόδα παντού
κι όπως σειούνται τα φύλλα,
γλυκός λήθαργος κλείνει τα βλέφαρα.
Κι ο λειμώνας που τα άλογα τρέφει
θάλλει ως πέρα γεμάτος λουλούδια της Άνοιξης
και η αύρα φυσάει γλυκά.)

(Μετάφραση: Τασούλα Καραγεωργίου)

Ανάμεσε σε άλλες, μαθήτριες της Σαπφούς ήταν η Αναγόρα, η Γογγύλα, η Δαμοφύλη, η Κυδνώ.

Έρμαχος

Επικούριος φιλόσοφος.

Ήταν μαθητής του Επίκουρου, και μάλιστα ο αγαπημένος του. Ήταν πολέμιος του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και του Εμπεδοκλέους. Λέγεται ότι ο ίδιος ο Επίκουρος είπε ότι όταν έφευγε από την ζωή όλα του τα βιβλία να δοθούν στον Έρμαχο.

Κι επειδή η πνευματική τέχνη δεν έχει τέλος…

«Πουθενά σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου, ο Ήλιος και η Σελήνη δεν συμβασιλεύουν τόσο αρμονικά, δεν μοιράζονται τόσο ακριβοδίκαια την ισχύ τους, όσο επάνω σε αυτό το κομμάτι γης που κάποτε, ποιος ξέρει σε τι καιρούς απίθανους, ποιος θεός, για να κάνει το κέφι του, έκοψε και φύσηξε μακριά, ίδιο πλατανόφυλλο καταμεσής του πελάγους.» (Ελύτης)

Μίκος (Μιχαήλ) Ν. Πεσματζόγλου,  Μάϊος 2025

*Ο Μίκος (Μιχάλης) Ν. Πεσματζόγλου γεννήθηκε στη Μυτιλήνη τον Δεκέμβριο του 1954 από γονείς τον Νίκο και τη Νέλλη. Φοίτησε στο 6ο Δημοτικό Σχολείο Μυτιλήνης, ενώ ολοκλήρωσε τις τρεις πρώτες τάξεις του γυμνασίου στο 1ο Γυμνάσιο Αρρένων Μυτιλήνης και τις τρεις τελευταίες στο 10ο Γυμνάσιο Αθηνών. Σπούδασε Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές σε Cybernetics και Industrial Mathematics στο Aston University του Birmingham στην Αγγλία.

Στην Ελλάδα, εργάστηκε αρχικά ως υπεύθυνος προγραμματισμού και κοστολογίου στο εργοστάσιο πυριμάχων της εταιρείας Σκαλιστήρη στο Μαντούδι Ευβοίας. Ακολούθως, απασχολήθηκε για πολλά χρόνια στην Bristol-Myers Squibb, όπου ανέλαβε τη θέση του Director Supply Chain and Logistics, συμμετέχοντας παράλληλα σε πανευρωπαϊκές ομάδες της εταιρείας. Αργότερα, διετέλεσε διευθύνων σύμβουλος σε εταιρεία προηγμένης τεχνολογίας, υλοποιώντας πρωτοποριακές εφαρμογές RFID και GPS στην Ελλάδα. Επιπλέον, ως συνεργάτης και σύμβουλος διαφόρων εταιρειών, καθώς και ως διαπιστευμένος καθηγητής του Derby University, δίδαξε σε σεμινάρια και προγράμματα ιδιωτικών και κρατικών πανεπιστημίων στους τομείς operations και business intelligence.

Συμμετείχε σε διοικητικά συμβούλια ελληνικών και πολυεθνικών εταιρειών (φαρμακευτικές, καλλυντικά, μεταλλευτικές, τεχνολογία) και υπήρξε ομιλητής σε συνέδρια και ημερίδες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με θέματα όπως RFID, προγραμματισμός και διοίκηση. Παράλληλα, ασχολήθηκε ερευνητικά με την ιστορία της Μυτιλήνης, της Σμύρνης (λόγω καταγωγής του πατέρα του) και την Επανάσταση του 1821, δημοσιεύοντας πονήματα και άρθρα. Στην επετειακή έκδοση της Ένωσης Σμυρναίων τον Δεκέμβριο του 2024 συνεισέφερε με δύο κείμενα. Επίσης, έχει έντονο ενδιαφέρον για την αστρονομία, ιδιαίτερα τον ήλιο, και υπήρξε ερευνητής στο Κέντρο Ερευνών Αστρονομίας της Ακαδημίας Αθηνών.

Ο Μίκος Πεσματζόγλου είναι παντρεμένος, με δύο γιους, δύο νύφες και τέσσερα εγγόνια