10ος χρόνος του προγράμματος «Παλαιολιθική Λέσβος» - Τα Ροδαφνίδια στο διάβα της ανθρώπινης παρουσίας

Μια ιστοσελίδα που...γράφει ιστορία...

Σήμερα 8 Μαρτίου τιμάται και αναζωπυρώνεται ο αγώνας για την ισότητα των φύλων σε ανάμνηση μιας μεγάλης εκδήλωσης διαμαρτυρίας που έγινε στη Νέα Υόρκη το 1857 από εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας , ζητώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας. Πριν 1600 χρόνια, το 416 μ.Χ. ο θρησκόληπτος όχλος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, δολοφονούσε την Υπατία, μια γυναίκα που δίδασκε φιλοσοφία και μαθηματικά, αποτελώντας πόλο έλξης των διανοούμενων και των επιστημόνων της εποχής και η οποία επηρέασε τη Γεωμετρία, την Άλγεβρα και την Αστρονομία γράφοντας τον Αστρονομικό Κανόνα, σχολιάζοντας την αριθμητική του Διόφαντου και τελειοποιώντας τον Κώνο του Απολλώνιου (την απαρχή της προβολικής Γεωμετρίας).

Η Ομοσπονδία Λεσβιακών Συλλόγων (ΟΛΣΑ), είναι περήφανη που πλέον η επιστήμη και η κοινωνία αναγνωρίζουν πάρα πολλά στο έργο και στο όραμα σημαντικών γυναικών, όπως της υπεύθυνης για την έρευνα στα Ροδαφνίδια, καθηγήτριας Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Νένας Γαλανίδου.

Κανείς δεν φαντάζονταν το μέγεθος των αποτελεσμάτων και τα μοναδικά ευρήματα που θα αποκαλύπτονταν στα Ροδαφνίδια (μία υπαίθρια θέση στον Κόλπο της Καλλονής στρατηγικά τοποθετημένη δίπλα στις θερμές πηγές του Λισβορίου), όταν στις 3 Νοεμβρίου του 2011, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο επέτρεπε και με υπουργική υπογραφή, να πραγματοποιηθεί συστηματική ανασκαφική έρευνα από το Πανεπιστήμιο Κρήτης υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Νένας Γαλανίδου.

Διανύοντας πια το δέκατο χρόνο αυτής της "περιπέτειας", ετοιμάστηκε με μεγάλη επιμέλεια και όρεξη από την ομάδα της κ. Γαλανίδου, μια ιστοσελίδα που εξηγεί αυτό το όμορφο "ταξίδι" για όλους τους συμμετέχοντες του (αρχαιολόγους, γεωαρχαιολόγους, αρχαιομέτρες, γεωεπιστήμονες, παλαιοκλιματολόγους, παλαιογεωγράφους, σεισμολόγους, μικροπαλαιοντολόγους και στρωματογράφους, ορυκτολόγους, φοιτητές, ερευνητές κλπ).

Η σελίδα www.palaeolithiclesbos.org ολοκληρωμένη και έχοντας περάσει από ενδελεχή έλεγχο, έκανε την εμφάνισή της σε όλους όσοι έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και η υπεύθυνη των ερευνών Νένα Γαλανίδου έκανε την τιμή στον Πολιτιστικό Σύλλογο Βρισαγωτών Λέσβου και στην Ομοσπονδία Λεσβιακών Συλλόγων Αττικής (ΟΛΣΑ) να τους ενημερώσει για τη δημιουργία της, να θυμίσει το χρονικό από το 2000 έως σήμερα και να τους πληροφορήσει για την πορεία του έργου, το οποίο εξετάζει τη δραστηριότητα των προϊστορικών ανθρώπων στη Λέσβο το τελευταίο μισό εκατομμύριο χρόνια.

Η ΑΡΧΗ 

Η ιστορία της έρευνας ξεκινά το 2000, όταν ο Χάρης Χαρίσης και ο Μάκης Αξιώτης, χαρισματικοί γιατροί με πολυσχιδή φυσιογνωστικά και αρχαιολογικά ενδιαφέροντα, επισκέφτηκαν τα Ροδαφνίδια για να αποτυπώσουν τον νερόμυλο του 19ου αιώνα. Η ανεμελιά της κυριακάτικης εκδρομής συνοδεύτηκε από την παρατήρηση ότι ο οργωμένος λιόφυτος αγρός νότια του μύλου ήταν διάστικτος από εργαλεία αποκρουσμένα σε κερατόλιθο, αφυελωμένο ηφαιστειακό γυαλί, ανδεσίτη και βασάλτη.

Την ίδια χρονιά, η δημοσίευση στο περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες της μελέτης τους «Ίχνη Παλαιολιθικής εγκατάστασης στη Λέσβο» αναγνώριζε τέσσερεις παραδόσεις στη συλλογή από τα Ροδαφνίδια: Αχελαία, πρωτο-Levallois, Levallois και λεπτολιθική, κατέγραφε την απουσία ιχνών στις επιφάνειες των εργαλείων που θα είχαν προέλθει από τη μεταφορά τους από το νερό και πρότεινε ότι τα αντικείμενα είχαν λαξευθεί επιτόπου (Χαρίσης κ.ά. 2000).

Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ

Τον Οκτώβριο του 2009, ο Μάκης Αξιώτης οδηγεί το μπλε Volkswagen του στα Ροδαφνίδια με συνεπιβάτες τη Νένα Γαλανίδου, όπου για πρώτη φορά επισκεπτόταν την περιοχή και τον Χρόνη Τζεδάκη. Σε όλη τη διαδρομή, το όχημα ξεχειλίζει από το αστείρευτο πάθος του οδηγού για τον γενέθλιο τόπο του. Περιγράφει με ακρίβεια το κάθε φυτό, το κάθε πέτρωμα.

Η πρώτη γνωριμία με τα Ροδαφνίδια δεν αφήνει την παραμικρή αμφιβολία ότι οι γιατροί διέγνωσαν σωστά. Κοντά στον νερόμυλο βρίσκεται λιθοτεχνία προετοιμασμένων πυρήνων, αλλά στο κεντρικό και ψηλότερο σημείο του λόφου κυριαρχούν τα χαρακτηριστικά της Κατώτερης Παλαιολιθικής Εποχής, δηλαδή τα Μεγάλα Κοπτικά Εργαλεία. Πολλά από αυτά είναι χτισμένα στις ξερολιθιές που ορίζουν τις ιδιοκτησίες ή γύρω από τις ρίζες των ελιών, βαριές πέτρες που συγκρατούν τα δίχτυα κατά την ελαιοκομική περίοδο. Κι ενώ στο «πήγαινε» ο μόνος ενθουσιώδης της παρέας ήταν ο οδηγός, στο «έλα» το αυτοκίνητο έχει μετατραπεί σε αερόστατο. Η παρέα πετά με καύσιμο το ευγενές αέριο της ευφορίας από μια σημαντική ανακάλυψη.

Το Νοέμβριο του 2010 ολιγομελής ομάδα εργασίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, πραγματοποιεί επιφανειακή σάρωση στα Ροδαφνίδια με προφορική άδεια της τότε εφόρου αρχαιοτήτων. Καθώς προετοιμάζεται το αίτημα προς το Υπουργείο Πολιτισμού για την αδειοδότηση συστηματικής έρευνας, πρέπει να οριοθετηθεί σε τοπογραφικό διάγραμμα η περιοχή ενδιαφέροντος. Οι φθινοπωρινές βροχές έχουν μετατρέψει τον ελαιώνα σε έναν υγρό και καταπράσινο τόπο και από το βάρος της λάσπης τα μποτάκια ζυγίζουν αρκετά κιλά το καθένα. Οι χρωματικές αντιθέσεις τής καλά ποτισμένης γης κάνουν πιο εύκολο τον εντοπισμό ευρημάτων στην επιφάνειά της. Η ομάδα θα μαζέψει χειροπελέκεις και κοπείς και θα επιβεβαιώσει τη σημαντική παρουσία της Αχελαίας παράδοσης στη λιθοτεχνία από τα Ροδαφνίδια. Το δεύτερο εξίσου ενδιαφέρον στοιχείο της ολιγοήμερης έρευνας ήταν η απουσία κεραμικών ευρημάτων. Ο Μιχάλης Σπυριδάκης θα χαρτογραφήσει τα όρια της επιφανειακής διασποράς. Είναι μόνο η αρχή.

Κατά τη διάρκεια της εργασίας στο πεδίο, ο Γιώργος Καρασταμάτης, που διατηρεί τη μοναδική φάρμα με ζώα στα Ροδαφνίδια, με χαρακτηριστική συστολή προσεγγίζει την ομάδα και ρωτά: «Κοπέλες, τι ψάχνετε εδώ;». «O σκύλος δαγγονη» γράφει ο τοίχος της φάρμας του, αλλά το φασαριόζικο τσομπανόσκυλο, η Μπλακ, ανταποκρίνεται στα τρυφερά κελεύσματα της ομάδας. Η μοναχική Μπλακ, θα γίνει ο άγρυπνος φύλακας του αρχαιολογικού χώρου μέχρι την άνοιξη του 2019.

Η "ΕΓΚΡΙΣΗ" ΣΤΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΤΟΥ ΛΙΣΒΟΡΙΟΥ

Τον Ιούλιο του 2011, στο καφενείο του κυρίου Παναγιώτη Χατζηπαναγιώτη στην αγορά του Λισβορίου, ο δήμαρχος Λέσβου, Δημήτρης Βουνάτσος έχει συγκαλέσει λαϊκή συγκέντρωση. Η Νένα Γαλανίδου, συνοδευόμενη από τον αντιδήμαρχο Νίκο Κατράνη, ξεδιπλώνει στους κατοίκους της κοινότητας το όραμά της για έρευνα με επίκεντρο τα Ροδαφνίδια. Η «αγορά», η πλατεία του χωριού, είναι κατεξοχήν ανδρική επικράτεια και η παρουσία μιας γυναίκας εκεί αξιοπερίεργο γεγονός.

Την αρχική δυσπιστία απέναντι στην αρχαιολόγο ακολουθεί η έκπληξη και η απορία. Μπορεί πραγματικά η γη εκείνη να κρύβει τέτοια μυστικά; «Αυτό που σας ζητώ είναι να με αφήνετε να σκάβω τη γη σας για λίγους μήνες το χρόνο. Σας υπόσχομαι να την επιστρέφω όπως ακριβώς τη βρήκα. Βοηθήστε με να αποκαλύψω τι κρύβει το υπέδαφός της και ίσως κάποτε να μπορούμε να ονειρευτούμε μαζί ένα διαφορετικό αύριο». Η συνάντηση ολοκληρώνεται με χαμόγελα ελπίδας.

Την ίδια χρονιά, ο τότε αρμόδιος για τη Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, υφυπουργός Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, Νίκος Σηφουνάκης, ενέταξε τη μελέτη σε πρόγραμμα χρηματοδότησης από τη Γενική Γραμματεία.

Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑ

Στις 3 Νοεμβρίου 2011 ο υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού Παύλος Γερουλάνος υπογράφει την απόφαση, που ήδη είχε ληφθεί ομόφωνα μήνες πριν από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο για την πραγματοποίηση συστηματικής ανασκαφικής έρευνας από το Πανεπιστήμιο Κρήτης υπό τη διεύθυνση της Νένας Γαλανίδου.

Τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2012, το Πανεπιστήμιο Κρήτης πραγματοποιεί την πρώτη ερευνητική αποστολή. Θα ακολουθήσουν αρχαιολογικές αποστολές τον Μάιο του 2013, τον Ιούλιο του 2013, τον Ιούλιο-Αύγουστο του 2014, τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2015, τον Ιούνιο 2015, τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2015, τον Μάρτιο-Απρίλιο 2016 και τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2016 οπότε και ολοκληρώθηκε το πρώτο πενταετές πρόγραμμα έρευνας πεδίου.

Το 2017 ανανεώθηκε η αδειοδότηση για τη δεύτερη πενταετία (2017-2021) συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας. Η πρώτη αποστολή στο πεδίο πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2017, και οι επόμενες τον Ιούλιο-Αύγουστο του 2018, τον Οκτώβριο του 2018, τον Απρίλιο του 2019, τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2019, τον Ιούλιο του 2020 και τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 2020.

Υπάρχει και είναι μόνιμα ζητούμενο η ενεργός εμπλοκή της τοπικής κοινότητας και όλων των ενδιαφερομένων στην ερευνητική διαδικασία καθώς είναι στοιχείο του γονιδιώματος της «Παλαιολιθικής Λέσβου».

Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, τα σκάμματα και το εργαστήριο είναι ανοιχτά στους επισκέπτες και εθελοντές ανασκαφείς σε ένα πρωτότυπο πείραμα αρχαιολογικής εξωστρέφειας. Μέσα από εκδηλώσεις, η αρχαιολογική ομάδα συνομιλεί και λογοδοτεί στο ευρύ κοινό, του χωριού, του νησιού και της Ελλάδας, για την πορεία της έρευνας και τα ευρήματα.

ΤΟ "ΤΑΞΙΔΙ" ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...

Διανύοντας τον δέκατο χρόνο μετά την ιστορική απόφαση του 2011 και τον δωδέκατο, από την πρώτη επίσκεψη της Νένας Γαλανίδου στην περιοχή, οδηγημένη από την ανακοίνωση των ερευνητών, το "ταξίδι" συνεχίζει να μας "αποκαλύπτει" την παλαιολιθική Λέσβο, τροφοδοτεί τη συζήτηση για τον πρώιμο αποικισμό της Ευρώπης και τις μεταναστεύσεις στην Ευρασία με αρχαιολογικό υλικό, στρωματογραφημένο και χρονολογημένο με απόλυτες και σχετικές μεθόδους, συμπληρώνει έναν κρίκο στην αλυσίδα της Παλαιολιθική Ελλάδας και αναδεικνύει το σημερινό Αιγαίο ως έναν χώρο που συνέδεε τη νότια Βαλκανική Χερσόνησο με την Ανατολία.

Η Ομοσπονδία Λεσβιακών Συλλόγων Αττικής (ΟΛΣΑ), ευχαριστεί την καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Νένα Γαλανίδου για την επικοινωνία, τις πληροφορίες και την επί χρόνια συνεργασία με σκοπό τη μεγαλύτερη διάδοση των σημαντικών ανακαλύψεων στο πεδίο, την προσπάθεια υλοποίησης του κοινού οράματος για ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου στα Ροδαφνίδια, αλλά και για τη συμμετοχή όσων το δυνατόν περισσότερων, στο διαρκή διάλογο για την αξιοποίηση, κατά το δυνατόν καλύτερο τρόπο, αυτής της ανθρωπολογικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της Λέσβου.

Επιμέλεια δημοσίευσης: Νεκτάριος Βακάλης