Αγαπημένοι φόβοι και η γης να τρέμει - Της Μυρσίνης Δογάνη

 

 

Η γη τρέμει, η θάλασσα καταπίνει, η φωτιά καταστρέφει, ο αέρας ισοπεδώνει. Η φύση είναι ανεξέλεγκτη. Ο φόβος δεν είναι. Δεν είναι αν μάθουμε να τον αναγνωρίζουμε, να τον κοιτάζουμε κατάματα, να τον διαχειριζόμαστε. Δεν μπορούμε να μην φοβόμαστε. Τα βρέφη γεννιούνται με τρεις φόβους: Τον φόβο της μοναξιάς, τον φόβο του σκοταδιού, τον φόβο του δυνατού θορύβου. Και με τους τρείς αυτούς ενστικτώδεις φόβους έρχεται κανείς αντιμέτωπος σε έναν σεισμό και ξαναγίνεται ένα μωρό που φοβάται. Η γη τρέμει, ένας δυνατός κρότος ακολουθεί και βρίσκομαι μόνος μου μέσα στο σκοτάδι και στα συντρίμμια. Φοβάμαι. Τι θα κάνω;

 

Ο σεισμός που έπληξε το νησί της Λέσβου την περασμένη Δευτέρα, προκάλεσε και προκαλεί  φόβο στους κατοίκους του νησιού. Είναι παραπάνω από κατανοητό να τους προκαλεί φόβο. Φοβόμαστε. Τι να κάνουμε;

Η Λέσβος είναι ένα νησί στην περιφέρεια της  Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και αυτό σημαίνει πολλά για τους ακρίτες. Τα τελευταία χρόνια έζησε και ξεπέρασε και άλλες φυσικές καταστροφές (πλημμύρες, χιόνια, πυρκαγιές). Βιώνει στο τώρα και στο εδώ το προσφυγικό ζήτημα. Όλα τα παραπάνω έχουν δημιουργήσει γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια του φόβου. Γιατί ο φόβος έχει τα χαρακτηριστικά του σπόρου. Τείνει να ανθίζει ευκολότερα σε χώματα που έχει ξαναφυτρώσει, σε χώματα που είναι έτοιμα να τον δεχτούν γιατί έχουν νιώσει στο πετσί τους πόσο απροστάτευτα είναι. Το γονιμότερο έδαφος λοιπόν για τον φόβο είναι η φαντασία του ανθρώπου που έχει φοβηθεί συστηματικά, η φαντασία του ανθρώπου που έχει δοκιμάσει την φρίκη της αδυναμίας του απέναντι στην παντοδυναμία του «κακού, του εχθρού, του ξένου, του ανεξέλεγκτου». 

 

Υπάρχει ο παραγωγικός φόβος, εκείνος που φυλάει τα έρμα. Αυτόν τον φόβο τον χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε από την καταστροφή. Φοβάμαι, αναγνωρίζω την απειλή και ψάχνω πως θα την νικήσω. Στην περίπτωση ενός σεισμού, και γενικά μιας φυσικής καταστροφής, έχω δύο μάχες να δώσω: Μια με τον ίδιο τον σεισμό και άλλη μια με τον ενστικτώδη φόβο που με κυριεύει. Μια μάχη με την αγρία Φύση και μια μάχη με την άγρια μου φύση.  Μοναδικό μου όπλο το μυαλό μου το οποίο όμως μολύνεται από τον φόβο, γίνεται παράλογο και στρέφεται εναντίων μου.

 

 Και τότε ο φόβος παύει να είναι παραγωγικός. Γίνεται ένας φόβος που, στην καλύτερη περίπτωση μας ακινητοποιεί και περιμένουμε παγωμένοι την άθλια μοίρα μας, ή στην χειρότερη περίπτωση γίνεται ένας φόβος μολυσματικός που λειτουργεί καρκινικά και παράγει ακόμα περισσότερο φόβο. Το μυαλό κάποιων θολώνει και δημιουργεί φαντάσματα. Και σε μια ήδη φοβική κατάσταση όπως είναι ο σεισμός, τα φαντάσματα γίνονται φήμες, ιστορίες τρόμου, λαϊκή μυθοπλασία. Και είμαστε επιρρεπείς και στο λαϊκό και  στην μυθοπλασία. Ο σοφός λαός δεν έχει πάντα δίκιο. Όταν νομίζουμε ότι πέφτει η στάθμη της θάλασσας δεν θα ακολουθήσει απαραίτητα τσουνάμι… Οι σεισμοί και οι μετασεισμοί δεν έρχονται με ραντεβού, μεταξύ 2 και 5 το απόγευμα. Οι ειδικοί παρατηρούν πως ένας σεισμός την πρώτη μέρα ρίχνει σπίτια και τις επόμενες ρίχνει φήμες. Ο φόβος μετά από μια σεισμική δόνηση γίνεται μια πανίσχυρη κινδυνολογία που από στόμα σε στόμα γιγαντώνεται και εξουδετερώνει και τους πιο ψύχραιμούς από εμάς. Κανείς δεν ψάχνει να επιβεβαιώσει την φήμη, κανείς δεν δίνει στον εαυτό του δύο λεπτά ψύχραιμης σκέψης, κανείς δεν διερωτάται για την πηγή της φήμης. 

 

Αν προσθέσουμε σε όλα αυτά και την ισχύ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και την αδυναμία που έχουμε να τα «διαβάζουμε» σωστά, η κατάσταση γίνεται ανεξέλεγκτη. Ας παραδεχτούμε κάτι: Είμαστε κατά πλειοψηφία αγράμματοι όσο αφορά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ότι γράφεται δεν είναι σωστό, δεν είναι τεκμηριωμένο, δεν είναι επίσημα και επιστημονικά κατοχυρωμένο. Είναι λυπηρό, γιατί ψάχνουμε εκεί μια σανίδα σωτήριας ενημέρωσης, αλλά δυστυχώς είναι αλήθεια. Έχουμε προσωπική ευθύνη όταν διαβάζουμε κάτι να μην το αναπαράγουμε αβίαστα. Ο σοφός λαός δεν έχει πάντα δίκιο.

Ποιόν όμως να πιστέψω τελικά;

 

«Ας μας πει κάποιος επίσημα τι να κάνουμε!»Αυτό το αίτημα επαναλαμβάνεται συνεχώς από στόμα σε στόμα και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και είναι σπαρακτικό. Γιατί όταν φοβάσαι τόσο πολύ ώστε να μην μπορείς να ακούσεις κανένα λογικό σενάριο αλλά είσαι έτοιμος να πιστέψεις στην στιγμή φήμες κοινού πανικού, η ουσία της κοινωνίας διαρρηγνύεται. Είναι ένα αίτημα που πρέπει να προβληματίζει τους θεσμούς για την χαμένη τους αξιοπιστία που δεν τους επιτρέπει να γίνονται πιστευτοί, αλλά και τους ειδικούς που στο όνομα κάποιας ακαδημαϊκής κόντρας συμβάλουν στην αβεβαιότητα που ήδη υπάρχει.

Πρέπει όμως να προβληματίζει και όλους εμάς. Γιατί η αντίσταση στον φόβο, όπως και κάθε μορφής αντίσταση, ξεκινάει από μια προσωπική μάχη. Την προσωπική μάχη με τα άγρια ένστικτά, την ατομική μάχη μεταξύ λογικού και παράλογου μέσα στο κεφάλι μας, την δική μας μάχη με τον σπόρο του φόβου. 

 

Η φύση δεν νικιέται. Ο φόβος μπορεί και να νικηθεί. Στη Λέσβο αυτή τη στιγμή η μάχη με τον σεισμό πάει καλύτερα από τη μάχη με το φόβο του σεισμού. Πως θα τα καταφέρουμε; Διασταυρώνοντας πληροφορίες, ακολουθώντας τις επίσημες οδηγίες, διαβάζοντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με ψυχραιμία και αν κρίνουμε πως δεν έχουμε πια ψυχραιμία καλύτερα, να μην τα διαβάζουμε καθόλου. Όποιος από εμάς έχει περάσει κάποια άσχημη αρρώστια γνωρίζει ότι ο χειρότερος γιατρός είναι το διαδίκτυο και οι ιστορίες που ακούμε στα καφενεία. Κάντε την απαραίτητη αναλογία και διαπιστώστε και μόνοι σας , πως ο φόβος είναι μια άσχημη αρρώστια..

 

*Η Μυρσίνη Δογάνη είναι υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και μέλος του Εργαστηρίου Στρατηγικής Επικοινωνίας και Μέσων Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Πειραιά. Η διδακτορική της μελέτη και το ευρύτερο ερευνητικό της ενδιαφέρον σχετίζονται με το φαινόμενο του φόβου. Έχει σπουδάσει Μετάφραση και Διεθνείς Σχέσεις.