Χρονογράφημα : Η Μυτιλήνη του μπαουχάους

Χρονογράφημα

Η Μυτιλήνη του μπαουχάους

του Στρατή Μπαλάσκα *

Αρχιτέκτονας δεν είμαι αλλά μ’ αρέσουν οι ανθρώπινες δημιουργίες που φτιάχτηκαν για να στεγάσουν ανθρώπους και τις δραστηριότητες τους. Πρέπει να οφείλεται αυτό σε μια παιδική τραυματική μου εμπειρία, τότε που στο δρόμο για το παράρτημα του Α Γυμνασίου Αρρένων Μυτιλήνης εκεί στην οδό Ε. Βοστάνη, στο δρόμο για το σχολειό μου που στεγαζόταν εκεί τα μέσα της δεκαετίας του 1970 στο αρχοντικό Παραδέλλη, παρακολουθούσα την κατεδάφιση των αρχοντόσπιτων. Ένα ένα έπεφταν για να δώσουν τη θέση τους σε πολυκατοικίες με διαμερίσματα, μαγαζιά και γραφεία. Η Μυτιλήνη έφευγε κι εγώ παρακολουθούσα πιτσιρικάς την εξαφάνιση της… Μέχρι που στο τέλος έφυγε και το… σχολειό μου!

Τέλος πάντων… Λέω λοιπόν για ετούτο το παιδικό μου τραύμα που με έκανε να νοιάζομαι για την αρχιτεκτονική κληρονομιά του τόπου μας. Για τη μοναδική ετούτη κληρονομιά που θα μπορούσε από μόνη της να αποτελεί μοχλό ανάπτυξης, αλλά…. αλλά…. αλλά.

Κάπως έτσι έμαθα και για τα ιδιαίτερα ετούτα αρχιτεκτονήματα στην πόλη της Μυτιλήνης που χτίστηκαν εκεί στα χρόνια του μεσοπολέμου. Τα σχολειά που έχτισε ο Γεώργιος Παπανδρέου ως βουλευτής Λέσβου και υπουργός παιδείας σε εκείνη την κυβέρνηση του Βενιζέλου το 1930, με δάνειο που πάρθηκε από τη Σουηδία για να στεγαστούν οι ανάγκες σε μόρφωση των Ελληνόπουλων. Ίσως το μόνο δάνειο που έπιασε τόπο….

Τέλος πάντων, μιλάω για τα δημοτικά σχολεία της πόλης, το 2^ο, το 5^ο, το 6^ο, το 7^ο, το 8^ο. Και φτιάχτηκαν ετούτα τα σχολειά μαζί και η Ακαδημία και τα σχολεία που την συνόδευαν από αρχιτέκτονες που ήρθαν στο νησί μαζί με έναν… Ευάγγελο Παπανούτσο. Τον πρώτο διευθυντή της παιδαγωγικής ακαδημίας Μυτιλήνης για τον οποίο και το όνομα του δε χαραμίσαμε ούτε καν μια ταμπέλα σε ένα σοκάκι. Με τη μόρφωση πίστευαν όλοι ετούτοι μπορούσαν να αλλάξουν τη Μυτιλήνη, την Ελλάδα, τον κόσμο όλον. Όλα μπορούσαν να τα αλλάξουν ακόμα και μέσα από τις στάχτες ενός τόπου ρημαγμένου με την Καταστροφή της Μικρασίας παρούσα.

Και τούτα τα σχολειά φτιάχτηκαν με ένα σχεδιασμό μοναδικό. Επαναστατικό. Ήταν τα δημιουργήματα εδώ στη Μυτιλήνη του κινήματος του Μπαουχάους.

Ένα κίνημα που είχε ουσιαστικά στόχο να αλλάξει η κοινωνία μετά τον Α Παγκόσμιο πόλεμο και να αναζητήσει ένα νέο τρόπο ζωής.  Η βασική του αρχή,  ήταν το ανοιχτό πνεύμα μπροστά στις νέες προκλήσεις της εποχής, ειδικότερα η προσέγγισή σε όλα περισσότερο από μια πρακτική άποψη και λιγότερο θεωρητικά. ΄

Αυτό ξεπηδούσε και φαίνεται ακόμα, από τα σχολικά κτήρια που σώζονται στη Μυτιλήνη. Όσο κι αν κάποια από αυτά «βιάστηκαν» όπως από την ανακαίνιση στο 5^ο Δημοτικό σχολείο ή το βάψιμο «λουλακί» του 8^ου Δημοτικού Σχολείου.

Ετούτοι όμως οι μάστορες κι οι αρχιτέκτονες που ήρθαν στη Μυτιλήνη για να χτίσουν τα σχολειά έκαναν και «κτσουδούλια». Έχτισαν σπίτια και επιχειρήσεις δημιουργώντας στην πόλη έναν ιστό «μπαουχάους». Το σπίτι του Βιτούλια απέναντι από το Υπουργείο Αιγαίου στο Κιόσκι, η πολυκατοικία στο πάνω μέρος της οδού Βερναρδάκη στην Κουλμπάρα που ρημάζει, τα γραφεία της βιομηχανίας Σουρλάγκα στην οδό Αρίωνος. Θυμάμαι και το συγκρότημα κατοικιών στην οδό Καβέτσου λίγο μετά τη οδό Σμύρνης που έχει σωθεί φωτογραφικά στο λεύκωμα του Χουτζαίου ως έδρα του 22^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ στα τέλη του 1944!!! Μια άθλια πολυκατοικία είναι πια στη θέση του μοναδικού αυτού κτηρίου.

Γιατί τα λέω τώρα όλα αυτά…. Γιατί η πόλη της Μυτιλήνης έχει έντονο το αποτύπωμα του μοναδικού αυτού αρχιτεκτονικού, καλλιτεχνικού και τελικά πολιτικού ρεύματος. Κι υπάρχουν άπειροι άνθρωποι που τους ενδιαφέρει να δουν, να μελετήσουν, να μάθουν για το πώς εκφράστηκε ετούτο στην πόλη.

Κανείς ποτέ δε νοιάστηκε για την ανάδειξη τους. κανείς δεν έγραψε σε κάποιον οδηγό για αυτά. Κανείς δεν τα προστάτευσε. Ο σύγχρονος με παρούσες τις αρχιτεκτονικές επιτροπές και τις μελέτες και τις κηρύξεις, «βιασμός» του 5^ου Δημοτικού σχολείου και του 8^ου Δημοτικού σχολείου λέει πως κανείς δε νοιάζεται για ετούτον τον πλούτο.

Ζητάω πολλά θα μου πείτε σε ετούτο το χαλασμό. Όχι ζητάω η ελπίδα να μείνει ζωντανή. Το μπαουχάους ήταν το κίνημα της ελπίδας μέσα στη Βαϊμάρη, της ελπίδας μιας Δημοκρατίας που καταλύθηκε από τους Ναζί.

Καλημέρα…

ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ

* Από τη στήλη «Επί τον τύπον των ήλων…» στη σημερινή Δευτέρα 11.12.2017, έκδοση της εφημερίδας «τα Νέα της Λέσβου»

φωτογραφία:

Στην αρχαία Αθήνα έξι στρατηγοί του αθηναϊκού στόλου εκτελέστηκαν αν και νικητές στη ναυμαχία των Αργινουσών, εδώ καρσί από τη Μυτιλήνη, γιατί δεν περισυνέλεξαν τους ναυαγούς και τους νεκρούς. Θεωρήθηκε τούτο εγκληματική παράλειψη. 2.500 χρόνια μετά για το βανδαλισμό στο μνημείο μιας χούφτας ανθρώπων που πνίγηκαν στο ταξίδι τους προς τη Λέσβο τη γη της επαγγελίας δεν ίδρωσε το αυτί κανενός. Δε ξέρω γιατί, αλλά τούτες τις μέρες σκέφτομαι συνέχεια το Γεώργιο Αλέξανδρο Μαγκάκη που λίγο πριν πεθάνει το 2011 έγραψε με το χέρι του σε ένα του σημείωμα: «Σαλπάρω ήρεμος για τον άλλο κόσμο. Αυτός που αφήνω πίσω μου σίγουρα δεν είναι πια η Ελλάδα μου. Αυτός είναι άλλος τόπος με ανθρώπους άλλης φυλής. Δεν με αφορούν. Τι θέλω εγώ ανάμεσά τους; Να ‘στε όλοι καλά»…