Εκδόσεις Ιωλκός
«Les parfums, les couleurs et les sons se respondent» Ch. Baudelaire
Ο μέγας Μποντλέρ μιλάει για ανταποκρίσεις- correspondences, αρωμάτων, χρωμάτων και ήχων. Η Μυτιληνιά, Μαρία Κοτοπούλη μιλάει απλώς για Variation. Τελικά ό,τι συμβαίνει στη φύση του Γάλλου ποιητή, το αυτό, αλλά εμπλουτισμένο, συμβαίνει και στο μυθιστόρημα της Ελληνίδας συγγραφέως. Και έκανα αυτόν τον συσχετισμό, επειδή και οι δύο κάνουν λόγο για πολύ αδρές συγκινήσεις, τέτοιες που μόνο σε πολύ ευαίσθητες και παντοιοτρόπως καλλιεργημένες ψυχές ευδοκιμούν. Η ποικιλία των ανταποκρίσεων έχει μια μεγάλη γκάμα διαβαθμίσεων. Παράλληλα είναι ευδιάκριτος και ένας ιδεαλισμός που μόνο στου Γκαίτε τα μυθιστορήματα θα συναντούσε κανείς.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, όπου έχουμε μια τυχαία συνάντηση και μια ενδιαφέρουσα ένθεν και ένθεν γνωριμία. Η Δανάη η αρχαιολόγος, κορυφαία· ο Αρίσταρχος ο γεωλόγος ή «Νέστορας», επειδή είναι μεγάλος, ο Παύλος ο συντηρητής και το συνεργείο τους, χορός, μιας ομάδας παντοιοτρόπως καλλιτεχνικής. Η ομάδα συναντά τον Ιάσονα, αφέντη ενός πύργου, διανοούμενο που ήθελε να γίνει βοτανολόγος, αλλά έγινε γιατρός και είναι ιδιοκτήτης του χώρου της ανασκαφής. Πρωταγωνιστής.
Η συνάντηση γεννά ένα έρωτα, coup de foudre, κεραυνοβόλο και με την πρώτη ματιά. Άλλωστε, η Δανάη συγκεντρώνει πάνω της το ερωτικό ενδιαφέρον όλων των ανδρών της παρέας, εφόσον πλην των αντικειμενικών προσόντων που την καθιστούν αξιέραστη, είναι μία και μόνη και αδιαφιλονίκητη και παμφώεσσα στην ανασκαφή.
Ο χώρος, λοιπόν, έχει επίκεντρο την ανασκαφή, αλλά εξίσου σημαντικός αποκαλύπτεται και ο πύργος μαζί με τον περιβάλλοντα εξωτικό κήπο, τα γλυπτά, τις κρήνες, τις ολάνθιστες αλέες, τα αρώματα, απέξω. Σ’ αυτόν τον παράδεισο ανταποκρίνεται ο πύργος από μέσα: τραπεζαρίες, σαλόνια, βιβλιοθήκη, λαβύρινθος, μικρό αμφιθέατρο σαν κονσερβατουάρ και αίθουσα συναυλιών, πίνακες, κρύσταλλα και πορσελάνες. Δεν θα τολμούσα να μιλήσω για ντεκόρ χολιγουντιανό, γιατί θα το υποβίβαζα. Βικτωριανό ίσως, αλλά και πάλι όχι. Κάτι, ανάλογο όμως και στον υπερθετικό βαθμό οπωσδήποτε.
Η Δανάη στη θέα του κήπου ανακαλεί στη μνήμη της παλιές φιλοσοφικές σχολές και ο Ιάσονας στη θέα της Δανάης ανακαλεί την Ιουλιέτα στο Coven Garden. Εκείνη σκύβει να μυρίσει ένα σπάνιο λουλούδι, «όπως το περιγράφει ο Αθήναιος», κι εκείνος σκύβει να το κόψει. Εκείνη τον σταματά και εκείνου σταματά η ανάσα. Με λίγα λόγια, σ’ έναν κήπο που δεν είναι του κόσμου τούτου, με ανθρώπους που έχουν όλα τα καλά της μοίρας, η μοίρα παίζει το δικό της καλλιτεχνικό παιχνίδι και εδώ επισημαίνεται άλλη μια ανταπόκριση- ο έρωτας- η σπουδαιότερη από όλες τις άλλες που η φύση ζείδωρη έχει συγκεντρώσει εκεί.
Η αποθέωση είναι η μουσική του κήπου. Τα γεράνια ηχούν σε λα δίεση. Οι μενεξέδες και ο νάρκισσος σε σι ντο σι· φα, φα οι γαρδένιες και οι καμέλιες· φούλια, γαρύφαλλα και τριαντάφυλλα σε μι, σολ, σολ, ντο και στο ίδιο τέμπο υάκινθοι, βιόλες, κυκλάμινα και κρίνα. Ακόμα και η οικονόμος είναι προικισμένη με φωνή contralto. Παράλληλα με τους ήχους τρέχουν, κυλούν τα χρώματα: γαλάζια, κόκκινα, κίτρινα, χρυσαφένια, βιολετιά.
Και η Δανάη, παρά το ότι η δουλειά της αρχαιολόγου την εκθέτει στα «σκυλόδοντα του καλοκαιριού» που λέει ο Σεφέρης ή στα κυνικά καύματα που λέει ο λαός, εδώ «δεν εμάρανε τα σμάραγδά» της ο «θερμός Κύων» που θα ’λεγε κι ο Κάλβος, είναι λευκή, απαλή, πουπουλένια, έτοιμη για να την ερωτευτεί ένας τέλειος και διαθέσιμος Ιάσονας.
Στην πορεία θα μπουν κι άλλα πρόσωπα στην ιστορία, κι άλλα ονόματα, όπως ο Ραφαήλ ο φωτογράφος, η Αταλάντη η βοηθός του… Κάθε όνομα ανασύρει το μύθο του. Κανείς δεν έχει τετριμμένο και καθημερινό όνομα· κανένα δεν φαίνεται να είναι του κόσμου τούτου. Όλα προέρχονται είτε από τη μυθολογία, είτε από κάποια λογοτεχνική σελίδα. Κι ακόμα, όλοι οι ήρωες σχεδόν, έχουν πλούσια και πλατειά μόρφωση (πλατύτερη των ηρώων της Λέσχης του Τσίρκα), τους οποίους όμως ξεπερνά σε όλα τα επίπεδα ο κεντρικός πάνσοφος, γιατρός, διανοούμενος, ποιητής, φιλάνθρωπος, φιλότεχνος, φιλεύσπλαχνος, δίκαιος, που συγκεντρώνει δηλαδή όλα τα χαρακτηριστικά του ανθρωπιστή κι επιπλέον είναι όμορφος, πλούσιος, νέος, αθλητικός, ρομαντικός και έτοιμος για έρωτα, αν και τον βαραίνει κάποιος παλιός σαν ειρκτή, από την οποία πρέπει να βγει.
Οι υπηρέτες καλοπροαίρετοι, πρόθυμοι, εργατικοί, οι χωρικοί είναι και αυτοί εγγράμματοι, καλλιεργημένοι και θεράποντες των καλών τεχνών. Οι πάντες επίλεκτα μέλη μιας Ακαδημίας της Αρκαδίας. Και πού είναι αυτός ο τόπος; Στην Ουτοπία, φυσικά.
Εκείνο που εντυπωσιάζει είναι η ταχύτατη σαν την Ίριδα πτήση του πνεύματος ή της σκέψης από τον ένα τομέα της αισθητικής στον άλλο. Γιατί η πάνσοφη συγγραφέας εξαπλώνεται σαν περιπλοκάδα και, όπου ακουμπά, ρίχνει ρίζες και στεριώνει και πλαταίνει και βαθαίνει και πάει πιο πέρα για να αγκαλιάσει όλη την τέχνη, όλη την επιστήμη, όλα τα συναισθήματα και όλη την ομορφιά της ζωής· αυτήν που φαίνεται, αυτήν που είναι κρυμμένη, αυτήν που αποκαλύπτεται και αυτήν που το συνεργείο των αρχαιολόγων ψάχνει και ο ιδιοκτήτης κρύβει.
Κι όσο η αφήγηση προχωρεί, τόσο οι εκπλήξεις διαδέχονται η μία την άλλη. Από το σκάμμα της δουλειάς στα ενδότερα του κήπου, η ηρωίδα θα ανοίξει διάπλατα τα μάτια, τη μύτη, τα αυτιά, για να δει όλα τα ωραία, να οσφρανθεί όλα τα αρώματα, να ακούσει όλους τους ήχους και να νιώσει τη συγκίνηση από όλα τα διανοητικά κεντρίσματα του νου. Κάθε λεπτομέρεια γίνεται αφορμή για ένα πνευματικό άλμα υψίστης αισθητικής. Βιβλία στα ράφια της βιβλιοθήκης και ο νους τρέχει στη Βενετία, στον Άλδο Μανούτιο, κι από κει στο Τολέδο, στους Κρήτες ζωγράφους, στη βιβλιοθήκη του Γκρέκο. Οι πίνακες στους τοίχους και ο Μπετόβεν που συνέθεσε την«Ωδή στη Χαρά» μας παραπέμπει στον Κλιμτ που ακούγοντάς την ζωγράφισε τη «Ζωφόρο του Μπετόβεν». Ο νεαρός που έμοιαζε να το έχει σκάσει από τον πίνακα του Φρανς Χαλς «Τα παιδιά που τραγουδούν», κάπως σαν την Παιδική συναυλία του δικού μας Ιακωβίδη. Κάθε σελίδα και μια καλλιτεχνική αναφορά, άλλοτε λογοτεχνική, άλλοτε μουσική, άλλοτε εικαστική.
Όμως, όπως κάθε παράδεισος έχει τα λουλούδια τους, έτσι έχει και τον όφι του. Και ο όφις ζει κρυμμένος στα ενδότερα του πύργου και του χρόνου, σε σοβαρά και οδυνηρά μυστικά, και ψυχολογικά αδιέξοδα, και αδιέξοδους έρωτες, και βαριές αμαρτίες, και παλιές ιστορίες, και μυστήρια που αναζητούν τη διαλεύκανσή τους.
Αλλά τον αναγνώστη κερδίζει η μυθοπλασία, σαν να μεταφέρει κάτι από Σαρλότ Μπροντέ (Τζέην Έυρ), και Ουμπέρτο Έκο (Όνομα του Ρόδου), και Νταν Μπράουν (Κώδικας Ντα Βίντσι), με το ντεκόρ και τις συγκλονιστικές αποκαλύψεις … Η σημαντικότερη όπως αποκάλυψη-ανακάλυψη είναι αυτή που αναδύεται από τα άδυτα του πύργου συγκεκριμένα σαν την Roma του Φελίνι, στην ομώνυμη ταινία.
Οι τελευταίες σελίδες είναι υπεράνω πάσης περιγραφής. Το θέαμα ξεπερνά κατά πολύ την αφήγηση. Η όποια αποκάλυψη όμως θα διέλυε τη μαγεία. Ο αναγνώστης, που θα ταξιδέψει στις Variation της Μαρίας Κοτοπούλη, θα πρέπει να καταπιεί τις σελίδες αυτές σιγά σιγά, και γυρνώντας και την τελευταία, να ξανακλείσει το μαγικό κουτί της αφήγησης, σαν αυλαία μια πλούσιας παράστασης.
Αφήνοντας κατά μέρος το στόρι, το βιβλίο αυτό φαίνεται σαν να γράφτηκε μόνο και μόνο για να επιδαψιλεύσει τιμή στο πνεύμα, στις τέχνες, στην ομορφιά και στον έρωτα. Κι ακόμα, σαν να ήθελε να μας πει πως μπορεί η καθημερινή ζωή να κινείται στην επιφάνεια των καθημερινών συνάψεων, η αληθινή όμως είναι θησαυρός κρυμμένος και στο χέρι μας είναι να τον ανακαλύψουμε και να τον απολαύσουμε σε όλες τις ποικιλίες –παραλλαγές – variation ομορφιάς που έτσι κι αλλιώς ερήμην μας υπάρχουν και μας προκαλούν.
Ανθούλα Δανιήλ
Δρ Νεοελληνικής Φιλολογίας
Η Μαρία Κοτοπούλη γεννήθηκε στη Μυτιλήνη.
Σπούδασε θέατρο στη σχολή Πέλου Κατσέλη και στο Ινστιτούτο Θεάτρου της Σορβόννης. Παρακολούθησε τα μαθήματα του Θεάτρου των Εθνών και την τάξη υποκριτικής στο Κονσερβατουάρ του Παρισιού. Έχει συνεργαστεί με τα λογοτεχνικά περιοδικά Νέα Πορεία, Εντευκτήριο, Φηγός, Ρασίν (ελληνο-γαλλικό), Πόρφυρας, Φιλολογική Πρωτοχρονιά, Λέξη, Ελί-τροχος, καθώς και με το Γ΄ Πρόγραμμα και το Φεστιβάλ Αθηνών το 1998 στο αφιέρωμα για το Διονύσιο Σολωμό και το Ρήγα Φεραίο. Από το 2000 κρατά τη στήλη «Με την αίσθηση του ακροατή» στο μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό «Έρευνα» των εκδόσεων Ιωλκός.
Συνεργάζεται επίσης με το Μουσικό Τόνο του Ωδείου Φίλιππος Νάκας και με τις ιστοσελίδες www.lexima.gr (στο Βήμα του Λογοτέχνη) και www.koitamama.gr.
Το μυθιστόρημα «Variation» είναι το πέμπτο της βιβλίο.
