Προστασία – Ανάδειξη της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς και Συλλογική Ευθύνη
Εξαιρετικά μεγάλη ήταν η επιτυχία της Ημερίδας «Η Αρχιτεκτονική Κληρονομιά ως παράμετρος βιώσιμης ανάπτυξης του τόπου. Η περίπτωση της Λέσβου: Ορθές μέθοδοι Διατήρησης και Διαχείρισής της», που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 6 Μαΐου στις 11 π.μ., στη Μυτιλήνη, στην αίθουσα της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου.
Η Ημερίδα διοργανώθηκε από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου-Αντιπεριφέρεια Πολιτισμού και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πλωμαρίου «Το Πόλιον» με την ευγενική στήριξη της Γεν. Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, του ΥΠ.ΠΟ.Α - Υπ. Νεωτέρων Μνημείων, του Ελληνικού ICOMOS, της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου, του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, του ΤΕΕ Β. ΑΙΓΑΙΟΥ, του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Λέσβου, και του Συλλόγου Πολιτικών Μηχανικών Λέσβου.
Στόχος της Ημερίδας ήταν η ευαισθητοποίηση και η ενεργοποίηση τόσο της πολιτείας και των τοπικών αρχών όσο και των κατοίκων, των μηχανικών και τεχνιτών προς την κατεύθυνση της ανάδειξης και της προστασίας της Αρχιτεκτονικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς - με τη βοήθεια των ειδικών επιστημόνων - από τη φθορά του χρόνου, τις ανθρώπινες παρεμβάσεις και τα φυσικά καταστροφικά φαινόμενα.
Χαρακτηριστικό της μεγάλης επιτυχίας της Ημερίδας ήταν ο σημαντικός αριθμός και το αμείωτο ενδιαφέρον όλων των συμμετεχόντων -Αρχιτέκτονες, Πολιτικοί μηχανικοί, ιδιοκτήτες σπιτιών και ενεργοί πολίτες- που παρακολούθησαν τις εργασίες της Ημερίδας.
Τίμησαν με την παρουσία τους και την παρακολούθησαν ο Περιφερειάρχης Β. Αιγαίου καθ. Κώστας Μουτζούρης, οι βουλευτές κ. Γιάννης Μπουρνούς, κ. Μαρία Κομνηνάκα, η Αντιπεριφέρειάρχης Πολιτισμού και Οικονομικών κ. Αναστασία Αντωνέλλη, ο Αντιδήμαρχος Τεχν. Έργων κ. Στρ. Τζιμής, οι Δημ. Σύμβουλοι κ Ν. Τσιριγώτη και Παν. Ανδριώτης, η υποψήφια βουλευτής κ. Βάσω Χόχλακα, ο υποψήφιος Δήμαρχος κ. Παν. Χριστόφας, ο εμβληματικός πολιτικός της Λέσβου, ΄κ. Δημήτρης Βουνάτσος τ. Δήμαρχος Λέσβου, τ. βουλευτής,τ. Νομάρχης, εκπρόσωποι φορέων.
Η Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου κ. Μυρσίνη Βαρτή- Ματαράγκα στο χαιρετισμό της, αφού καλωσόρισε και ευχαρίστησε για την παρουσία τους όλους τους παρευρισκομένους, αναφέρθηκε στο στόχο της Ημερίδας και στην πολιτιστική- αναπτυξιακή αξία της Προστασίας- Αποκατάστασης- Ανάδειξης της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς. Ευχαρίστησε θερμά, όλους όσοι συνέβαλαν στην πραγματοποίηση της Ημερίδας και ιδιαίτερα τους εκλεκτούς εισηγητές, που δέχτηκαν πρόθυμα να καταθέσουν τον καρπό της έρευνας και της εμπειρίας τους, τον Περιφερειάρχη καθ. Κ. Μουτζούρη και την Αντιπεριφερειάρχη κ. Αν. Αντωνέλλη για την πρόθυμη αρωγή τους, τη Γεν. Γραμ. Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής για τη φιλοξενία της, το ΥΠ.ΠΟ.Α., την ΕΛΛΕΤ και ιδιαίτερα την Πρόεδρο του Αρχιτεκτονικού Συμβουλίου της, την κ. Ελένη Μαΐστρου, τον Πρόεδρο του ΤΕΕ,, τους Προέδρους Αρχιτεκτόνων και Πολ. Μηχανικών Λέσβου, την Πρόεδρο του Αρχιτεκτονικού Συμβουλίου κ. Ευαγγελία Πελέκου και όλους τους συμμετέχοντες για την παρουσία τους και το ενδιαφέρον τους . 
Χαιρετισμό απηύθυνε, ο Περιφερειάρχης καθ. Κώστας Μουτζούρης αναφερόμενος πρώτα απ όλα στο θλιβερό γεγονός της απώλειας της εμβληματικής αρχαιολόγου Αγλαΐας Αρχοντίδου και στην τεράστια προσφορά της στον Πολιτισμό. Ακολούθησε, ενός λεπτού σιγή τιμώντας την προσωπικότητα και το σημαντικό έργο της εκλιπούσης που τόσα ακόμη είχε να προσφέρει. Στη συνέχεια, τόνισε την αξία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Λέσβου και την καταγεγραμμένη ερευνητική προσφορά του ΕΜΠ γι αυτήν.
Επίσης, η κ. Μυρσίνη Γιαννέλη, Προϊστ. Δ/νσης Περιβάλλοντος της Γεν. Γραμ. Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, στο χαιρετισμό της παρουσίασε συνοπτικά τις αρμοδιότητες της Δ/νσης Περιβάλλοντος της ΓΓΑΙ&ΝΠ, τόνισε ότι η διατήρηση και ανάδειξη των παραδοσιακών οικισμών και διατηρητέων κτιρίων δίνουν προστιθέμενη αξία στην περιοχή για την προστασία τους σημαντικό ρόλο παίζουν το θεσμικό πλαίσιο και η ευαισθητοποίηση των πολιτών.
Η κ. Μερόπη Φράγκου Προϊστ. Υπηρ. Νεωτέρων Μνημείων στο χαιρετισμός της, αναφέρθηκε στο σημαντικό έργο που επιτελεί η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και στις πολλές δυσκολίες διεκπεραίωσης του.
Η κ. Σταυρινού Στέλλα, Πρόεδρος Συλλόγου των Πολιτικών Μηχανικών Λέσβου, παρουσίασε πολύ συνοπτικά τις θέσεις – απόψεις του Συλλόγου για την Αρχιτεκτονική Κληρονομιά και συγκεκριμένα: Περιμένουμε από την πολιτεία να στηρίξει τη διατήρηση της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς με χρηματοδοτούμενα προγράμματα όπως το πολυδιαφημιζόμενο “Διατηρώ”το οποίο συζητιέται αλλά ακόμα δεν έχει φτάσει σε φάση υλοποίησης. Η διατήρηση του αρχιτεκτονικού πλούτου ξεκινάει από την διασφάλιση της στατικής τους επάρκειας και της ενίσχυσης τους στις περιπτώσεις που απαιτείται. Προϋπόθεση της οποιαδήποτε οικονομικής επένδυσης στα κτίρια είναι η ασφάλεια τους . Υποστηρίζουμε και ζητάμε από την πολιτεία να επιμορφώσει τους μηχανικούς
Η πρώτη ομιλήτρια, Κα Ανδρουλιδάκη Αμαλία, Προϊστ. Γεν. Δ/νσης Αναστήλωσης, Μουσείων & Τεχνικών Έργων ΥΠΠΟΑ, στην εισήγηση της "Πολιτιστική Κληρονομιά και διαχείριση της", παρουσίασε το θεσμικό πλαίσιο της αυξημένης προστασίας του Πολιτιστικού Περιβάλλοντος όπως αυτό ορίζεται από το Ελληνικό Σύνταγμα και τη Νομοθεσία, εξειδικεύοντας στη Νομοθεσία του ΥΠΠΟΑ και αναλύοντας τις διαδικασίες εγκρίσεων που προβλέπονται από το Ν. 4858/2021.
Αναφέρθηκε επίσης στις παρεμβάσεις και τα έργα που εκτελούν οι Υπηρεσίες του ΥΠ.ΠΟ.Α στο ιστορικό αλλά και σύγχρονο ανθρωπογενές περιβάλλον με σεβασμό στις διεθνώς αποδεκτές αρχές και συμβάσεις, τις ιδιαιτερότητες και ανάγκες του τόπου και της ανθρώπινης κοινότητας συμβάλλοντας αποφασιστικά στην οικονομική ανάπτυξη.
Τέλος, παρουσίασε την έκθεση τεκμηρίωσης που συνέταξε η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Βορείου Αιγαίου για τον χαρακτηρισμό του Πλωμαρίου ως ιστορικού τόπου.
Η Κα Μαΐστρου Ελένη, Αρχιτέκτων, Ομότιμη Καθηγήτρια ΕΜΠ, στην εισήγηση της "Προστασία της Αρχιτεκτονικης Κληρονομιάς και Αειφόρος Ανάπτυξη. Μια νέα πρόκληση η κλιματική αλλαγή" , παρουσίασε τους κοινούς στόχους της προστασίας του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος με την αειφόρο ανάπτυξη και την ανάγκη συμμετοχής των πολιτών για τη διατήρηση της φυσιογνωμίας του τόπου τους
Επίσης, αναφέρθηκε στις νέες προκλήσεις που εισάγει η κλιματική αλλαγή στο χωρικό σχεδιασμό για την αειφόρο ανάπτυξη που απαιτούν μεταξύ άλλων διαρκή συντήρηση και ορθές μεθόδους αποκατάστασης των κτιρίων και ενίσχυση της ανθεκτικότητάς τους, φροντίδα για αντιπλημμυρικές υποδομές και υποδομές πυροπροστασίας στα κτίρια και στο δημόσιο χώρο, αλλά και έλεγχο των χρήσεων γης και του βαθμού κατάληψης του δημόσιου χώρου που δυσχεραίνει την κίνηση αυτοκινήτων έκτακτης ανάγκης η/και την διαφυγή του πληθυσμού σε περιπτώσεις ακραίων φαινομένων. Και κατέληξε στο ότι είναι αναγκαία η σύνταξη Σχεδίου Διαχείρισης για την προστασία και παρακολούθηση της εξέλιξης της κάθε πόλης ή οικισμού στα οποίο θα εμπεριέχονται και οι απαραίτητες δράσεις για την προστασία τους από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Η Κα Εφεσίου Ειρήνη, Αρχιτέκτων Ομότιμη. Καθηγήτρια ΕΜΠ, στην εισήγηση της: "Προσεισμική προστασία και μετασεισμική αποκατάσταση παραδοσιακών κτηρίων και οικισμών", με τη ματιά του Αρχιτέκτονα , αναφέρει ότι η καταστροφική σεισμική δραστηριότητα στην Ελλάδα , συνεχίζει να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα ,παρά την εμπειρία και την επιστημονική-τεχνολογική γνώση που έχει αποκτηθεί στον τομέα της σεισμικής προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Για να επιτευχθεί Προσεισμική προστασία και Μετασεισμική αποκατάσταση παραδοσιακών κτηρίων απαιτούνται εκτός των άλλων τεκμηρίωση και ανάδειξη των ιστορικών τοπικών δομικών συστημάτων, εμπλουτισμός των υφιστάμενων ΦΕΚ προστασίας και πολλές άλλες ενέργειες. Απαραίτητη η οργανωμένη συνεργασία της Πανεπιστημιακής -ερευνητικής κοινότητας, με τους τοπικούς φορείς, οργανισμούς και τους κατοίκους, καθώς και η διεθνής ανταλλαγή πληροφοριών.
Ας αποτελέσει η εμπειρία από την μετασεισμική ανασυγκρότηση του παραδοσιακού οικισμού της Βρίσας Λέσβου (με τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις) βάση για μια γενικότερη πιο ουσιαστική αντισεισμική πολιτική, που εγγυάται τη βιώσιμη ανάπτυξη βασισμένη στις αρχές Αποκατάστασης της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς του τόπου.
Η Κα Βιντζηλαίου Ελισάβετ, Πολιτικός Μηχανικός, Ομότιμη Καθηγήτρια ΕΜΠ, στην εισήγηση της «Οι πρόσφατοι σεισμοί στην Τουρκία: Μια προκαταρκτική παρουσίαση των βλαβών σε ιστορικά κτήρια», παρουσίασε βλάβες οι οποίες καταγράφηκαν σε ιστορικά κτήρια σε δυο πόλεις της Τουρκίας, στο Γκαζιαντέπ και στην Αντιόχεια (την πλέον πληγείσα πόλη). Διαπιστώνεται ότι τα περισσότερα κτήρια είναι κατασκευασμένα από τρίστρωτη λιθοδομή, με χαλαρό γέμισμα και χωρίς διάτονους λίθους, στοιχείο το οποίο οδήγησε στις γνωστές τυπικές βλάβες των κτηρίων, ενώ καταστροφικός ήταν ο ρόλος επεμβάσεων με οπλισμένο σκυρόδεμα, ασύνδετο με την τοιχοποιία οι οποίες δεν είχαν ενισχυθεί. Τέλος, κτήρια διώροφα, με λιθοδομή στο ισόγειο και ξυλόπηκτη τοιχοποιία στον όροφο έδειξαν πολύ καλύτερη συμπεριφορά.
Ο Καθηγητής Παν. Αιγαίου: Νίκος Ζούρος στην εισήγηση του "Πολιτιστική Κληρονομιά και Φυσικοί Κίνδυνοι", αναφέρθηκε εμπεριστατωμένα και αναλυτικά στους φυσικούς κινδύνους που την απειλούν καθώς και στη λήψη μέτρων προστασίας της.
Ο κ. Στρατής Μανωλακέλλης, Πρόεδρος ΤΕΕ Β. Αιγαίου στην εισήγηση του " Δομικά συστήματα κατασκευών και παθολογία κατασκευών" αναφέρθηκε σ’ αυτά της Βρίσας και του Πλωμαρίου, όπου οι παραδοσιακές κατοικίες είναι δομημένες από φέρουσες λίθινες τοιχοποιίες. Χρησιμοποιείται ξύλο για τα οριζόντια φέροντα στοιχεία, τους κλειστούς εξώστες και τα κουφώματα, ενώ σιδερένιες διατομές εφαρμόζονται στους εξώστες και στους ελκυστήρες ενίσχυσης. Στα ευπαθή σημεία χρησιμοποιούνται λαξευμένοι λίθοι, ούτως ώστε να εξασφαλίζεται το «πλέξιμο» και η συνάφεια των τοίχων. Ως προς την Παθολογία των κατασκευών, υιοθετείται ένα ιδιότυπο αντισεισμικό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο όταν το κτίριο υπόκειται σε δυναμικές καταπονήσεις, ακόμα και στην περίπτωση που οι λιθοδομές αστοχήσουν, η στέγη δεν καταρρέει. Το δε γεγονός των περιορισμένων ζημιών στον σεισμό της 12ης Ιουνίου 2017, καταδεικνύει ένα αξιόπιστο παραδοσιακό σύστημα προσαρμοσμένο στα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του τόπου. Η καταγραφή της παθολογίας των κτιρίων μετά το σεισμό, αναδεικνύει τη σημασία της επιμελημένης κατασκευής, αλλά και της τακτικής συντήρησης και επισκευής των κτιρίων, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι θα εφαρμόζονται πρακτικές συμβατές με το δομικό τους σύστημα.
Ο κ. Παναγιώτης Βεκρής, Πρόεδρος των Αρχιτεκτόνων Λέσβου στην εισήγηση του " Η ανάγκη ουσιαστικής προστασίας της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς", αναφέρθηκε στην παγκόσμια πληθυσμιακή αύξηση κατά 1,1% ενώ στη Λέσβο παρατηρείται μείωση του πληθυσμού κατά 3,1%, με εμφάνιση πολλών κενών κατοικιών. Επίσης έθεσε ερωτήματα σχετικά με την ύπαρξη ουσιαστικής προστασίας της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, όταν συνεχώς μειώνονται οι κάτοικοι του νησιού, με μια προβολή του γεγονότος αυτού για τη Λέσβο στα επόμενα 20 χρόνια. Πρότεινε τέλος, η βάση της ανάπτυξής του να μην είναι η παραθεριστική κατοικία, αλλά η εκμετάλλευση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του νησιού και η ανάπτυξη του ποιοτικού τουρισμού που θα ενισχύσει το μόνιμο πληθυσμό. Οι προτεινόμενες προσεγγίσεις περιλαμβάνουν την ανάπτυξη του ποιοτικού τουρισμού με ήπιες κατασκευαστικές επεμβάσεις, την προώθηση της αγροτικής ανάπτυξης σε συνδυασμό με τον τουρισμό, την παραγωγή τοπικών κατασκευαστικών υλικών και τη διατήρηση του φυσικού κάλλους και της αρχιτεκτονικής πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού πάση θυσία.
Κόμβος διάχυσης της κοινωνικής οικονομίας για την απασχόληση νέων NEET και την αξιοποίηση του κτιριακού αποθέματος.Πιλοτική εφαρμογή στο Βόρειο Αιγαίο (ReWork Aegean)
Το παρόν έργο, που παρουσιάστηκε στην Ημερίδα και το υλοποιούν νέοι επιστήμονες, στοχεύει στη σύζευξη τριών διαστάσεων: α) νεανική ανεργία και αδράνεια (NEET), β) κοινωνική οικονομία και καινοτομία και γ) κενοί χώροι και κτιριακό απόθεμα, μέσα από τη δημιουργία ενός κόμβου ενημέρωσης και δικτύωσης. Η παραπάνω σύζευξη αποσκοπεί στην εξοικείωση των νέων NEET με καινοτόμες πρακτικές κοινωνικής οικονομίας (ως διέξοδο απασχόλησης), και στη διαμόρφωση εναλλακτικών τρόπων αξιοποίησης των κενών χώρων και του ανενεργού κτιριακού αποθέματος. Ο κόμβος έχει φυσική και ψηφιακή υπόσταση. Τόσο η ιστοσελίδα του έργου (https://rework.aegean.gr/), όσο και η διαδικτυακή πλατφόρμα (https://reworkhub.aegean.gr/), επιτυγχάνουν τους στόχους ενημέρωσης και δικτύωσης σε πολλαπλές χωρικές κλίμακες. Η περιφερειακή ενότητα της Λέσβου αποτελεί το πεδίο πιλοτικής εφαρμογής των δράσεων. Δικτυωθείτε και μάθετε περισσότερα!
Στο τέλος παρουσιάστηκαν από τους κ.κ. Στρατή Μπαλάσκα δημοσιογράφο και Νίκο Δέτση φιλόλογο τα Πρακτικά της Ημερίδας με τίτλο "Η Αρχιτεκτονική του Πλωμαρίου ως μοχλός Ανάπτυξης. Αποκατάσταση, Προστασία, Ανάδειξη", που πραγματοποιήθηκε, λίγους μήνες μετά από το μεγάλο σεισμό της 12ης Ιουνίου του 2017, που έπληξε καίρια πολλά οικοδομήματα στο Πλωμάρι στα γύρω χωριά και στη Βρίσα. Οι εισηγήσεις, τα συμπεράσματα και οι προτάσεις της, είναι διαχρονικά για όλη τη Λέσβο και πολύ επίκαιρα.
Στο τέλος της παρουσίασης των Πρακτικών, δόθηκε και το ομότιτλο βιβλίο
Μια άλλη σημαντική πτυχή της Ημερίδας ήταν οι ενδιαφέρουσες ερωτήσεις, παρεμβάσεις και η ζωηρή συζήτηση που ακολούθησαν τις εισηγήσεις και συνεχίστηκε στη διάρκεια της προσφοράς ελαφρύ γεύματος.
Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τα παραπάνω και οι πολύ σημαντικές προτάσεις που κατατέθηκαν κατά τη διάρκεια της Ημερίδας, σύντομα θα δοθούν, αρμοδίως.
