Ισμήνη Χ. Μπάρακλη: «Ζήλεψα όσους συμπαραστάθηκαν στους πρόσφυγες στη Λέσβο»

«Να γίνεσαι ευεργετικός για όλους είναι η σπουδαιότερη κοινωνική ικανότητα.»

«Η τύχη του δείνα είναι εν δυνάμει η δική μας κάτω από συνθήκες που δεν ορίζουμε.»

Συνέντευξη της Ισμήνης Χ. Μπάρακλη στη Ράνια Μπουμπουρή

Με αφορμή την επίσκεψη της Ισμήνης Χ. Μπάρακλη στη Μυτιλήνη για την παρουσίαση του νέου μυθιστορήματός της, Σμύρνη: Κυνήγι Μαγισσών  (Εκδόσεις Ψυχογιός), που θα γίνει την Παρασκευή 7 Ιουλίου στις 8 το βράδυ, στο καφέ «Πανελλήνιον» (Π.Κουντουριώτου 17 και Ερμού), η δημοσιογράφος-συγγραφέας Ράνια Μπουμπουρή συζήτησε μαζί της για το τελευταίο της αυτό βιβλίο, για το αναγνωστικό ταξίδι μέσα από τη λογοτεχνία, καθώς και για το προσφυγικό ζήτημα με φόντο τη Σμύρνη του χθες και τη Λέσβο του σήμερα.

Κυρία Μπάρακλη, το μυθιστόρημά σας Σμύρνη: Κυνήγι μαγισσών βασίζεται σε αληθινή ιστορία. Θέλετε να μας πείτε δυο λόγια για το πώς έφτασε σ’ εσάς η ιστορία αυτή;

Είναι μια οικογενειακή ιστορία που χρόνια τη γνώριζα, αλλά δεν την άγγιζα. Ώσπου ήρθε η ώρα της, καθώς οι ιστορίες είναι ιδιόρρυθμες, μυστήριες, θέλουν να επιλέγουν εκείνες τη χρονική στιγμή που θα αναδυθούν στο φως και όχι ο δημιουργός... Κατωπαναγιούσης ο παππούς μου, από την πλευρά της μητέρας μου, δώδεκα ετών πήδηξε απ’ τη φλεγόμενη προκυμαία της Σμύρνης, κυνηγώντας τη μάνα και τα αδέρφια του σε καΐκι αρόδο για τη Χίο και με μεγάλη τύχη τα κατάφερε. Η αδερφή του, η Αργυρώ, το πρόσωπο που μου ενέπνευσε αυτή την ιστορία, έπειτα από περιπέτεια βρέθηκε στην Αμερική, παντρεύτηκε κι έκλεισε εκεί τον κύκλο της ζωής της, με παιδιά κι εγγόνια. Το καλοκαίρι του 2015 με πλημμύρισε η ιστορία αυτή. Με ξυπνούσε αξημέρωτα, με καλούσε κοντά της για να με ταξιδέψει πίσω στον χρόνο. Την ακολούθησα. Ένιωσα την έντασή της, θαύμασα τη Σμύρνη, παρατήρησα τους διαβάτες στην προκυμαία, στην όπερα, στις λέσχες... αισθάνθηκα την ευδαιμονία τους. Και ύστερα είδα εκείνη. Την Αργυρώ, την ηρωίδα μου. Όλα στροβιλίζονταν γύρω από αυτήν. Και ίσως ο τόπος, οι άνθρωποι και η εποχή να μου διέγειραν τόσα συναισθήματα για έναν και μόνο λόγο... Το γύρισμα της μοίρας, το ζενίθ, λίγο πριν το ναδίρ.

Με το βιβλίο σας, ο αναγνώστης ταξιδεύει σε διαφορετικές ηπείρους –Αμερική, Ευρώπη, Ασία, Αφρική–, διαφορετικές χρονικές περιόδους. Τι θα θέλατε κυρίως να κρατήσει από το ταξίδι αυτό;

Πρωταγωνιστές σε τούτη την ιστορία είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι, εμείς, οι πράξεις μας, οι μοιραίοι ίσκιοι που κουβαλάμε στο πλάι μας. Όλη η ιστορία κινείται γύρω από την ιδέα της εκπλήρωσης του καθήκοντος, την εκμηδένιση του εγώ, σε όλα τα χρονικά επίπεδα. Ίσως, πάλι, όλη αυτή η ιστορία να γράφτηκε τελικά για ένα ανθρώπινο χούι, μια εμμονή, όχι εκείνη της Ειρήνης για τη διερεύνηση ενός επίμονου εφιάλτη, αλλά για τη δική μας εμμονή, για το δικό μας κυνήγι μαγισσών, το ακατάβλητο… Να κρίνουμε χωρίς αγάπη, ποτέ όμως τον εαυτό μας.

«Πάντα ουρανοκατέβατη ένιωθε εδώ μέσα, σαν να τη φύτεψαν από τη μια στιγμή στην άλλη. Σαν να ήταν η ίδια απόρροια μοντάζ. Ήταν σίγουρη. Η εικόνα της μέσα στη Νέα Υόρκη έμοιαζε με χειρίστης ποιότητας μοντάζ», γράφετε για την Ειρήνη. Μιλήστε μας λίγο για την αίσθηση του να μην ανήκει κάποιος κάπου. Θα μπορούσε ν’ αποτελέσει κινητήριο δύναμη για μια θεμελιώδη αλλαγή στη ζωή του;

Θα μπορούσε να αποτελέσει κίνητρο για έναν άνθρωπο που βρίσκεται σε μια δυναμική φάση της ζωής του και επιθυμεί μια ουσιαστική αλλαγή. Στην προκειμένη περίπτωση, η Ειρήνη θα παλέψει πρώτα με τους προσωπικούς της δαίμονες, τους φόβους της, τα συναισθήματά της και μέσα από αυτή τη διαδρομή θα οδηγηθεί σε φωτεινότερα μονοπάτια και θα επανατοποθετήσει την παρουσία της εκεί που νιώθει πως ανήκει, ελεύθερη πλέον από όσα τη δέσμευαν.

«Αν δεν έχεις πονέσει, είσαι πονετικός μόνο για το πετσί σου», συνήθιζε να λέει ένα άλλο σημαντικό πρόσωπο του μυθιστορήματος. Λείπει, άραγε, η ενσυναίσθηση στις μέρες μας;

Μέσω του πόνου και των δοκιμασιών αλλάζει ο άνθρωπος, προχωράει, συνειδητοποιεί την εύθραυστη φύση του. Ο πόνος, με κάποιο τρόπο, επιδρά θεραπευτικά, ωριμάζει, μαλακώνει την καρδιά. Ο πονεμένος άνθρωπος φαίνεται, συμπάσχει, συμμερίζεται τον πόνο του άλλου, έχει σπάσει το εγωκεντρικό του καβούκι, και έχει την ικανότητα να «απλώνεται», να γίνεται ευεργετικός για όλους. Η σπουδαιότερη κοινωνική ικανότητα.

Γράφετε με αγάπη όχι μόνο για τη Σμύρνη, αλλά και για την Καππαδοκία μιας άλλης εποχής. Έχετε ταξιδέψει στα μέρη αυτά;

Ταξίδεψα μέσα από τις αράδες των ιστορικών βιβλίων και ένιωσα την ένταση της εποχής, τον πόνο, τα συναισθήματα. Δεν ήταν δύσκολο, καθώς την περίοδο που έγραφα το βιβλίο, όπου κι αν κοίταζες γύρω σου συναντούσες ίδια βλέμματα, κυνηγημένων ανθρώπων, ξεριζωμένων από τις πατρίδες τους που βρέθηκαν τυχαία στη δική μου. Η ιστορία είναι ίδια, δεν έχει αλλάξει, αλλάζει ο τόπος μόνο, ο ανθρώπινος πόνος παραμένει εκεί, στη δίνη της Ιστορίας, του χτες, του σήμερα.

Έχετε επισκεφθεί άλλη φορά τη Λέσβο; Ποια είναι η εικόνα σας για το νησί; Τι σκέφτεστε για το προσφυγικό/μεταναστευτικό ζήτημα;

Έχω έρθει στο παρελθόν, σε ανέφελες ημέρες, απολαμβάνοντας τις φυσικές ομορφιές του νησιού, που συνδυάζει όλα τα στοιχεία της φύσης, το κάλλος σε όλες τις μορφές, σε βουνά, ακρογιαλιές, ιαματικά νερά, πηγές, γραφικά χωριά. Ξεκίνησα το μυθιστόρημα Σμύρνη: Κυνήγι Μαγισσών το καλοκαίρι του ’15, στο αποκορύφωμα του προσφυγικού-μεταναστευτικού που μετέτρεψε το Αιγαίο σε έναν υγρό τάφο. Φτάνοντας την ιστορία μου στη Μικρασιατική Καταστροφή, συνάντησα τους δικούς μας πρόσφυγες, αν και απεχθάνομαι τέτοιες εκφράσεις – δικός μου, δικός σου... Κλείνοντας το βιβλίο, η ιστορία με έφτασε στην Αφρική, όπου ήρθα αντιμέτωπη με την εσωτερική μετανάστευση που μαστίζει την ήπειρο, για πολιτικούς λόγους ή για τα στοιχειώδη – νερό, τροφή. Συνειδητοποίησα πως το γένος μας ανήκει σε ένα είδος που δεν διδάσκεται, δεν επιδέχεται μεγάλη βελτίωση, καθώς η ίδια η Ιστορία το έχει αποδείξει μέσα από τους κύκλους της, τις ατέρμονες επαναλήψεις. Η Μυτιλήνη βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα, για άλλη μια φορά μέσα στην Ιστορία, και ομολογώ πως ζήλεψα όσους συμπαραστάθηκαν με όποιον τρόπο. Η προσφορά στον συνάνθρωπο δεν είναι τίποτα περισσότερο από προσφορά στον ίδιο μας τον εαυτό. Είναι, ίσως, η ευκαιρία μας.

Πιστεύετε ότι θα εξαλειφθούν ποτέ τα αίτια που γεννούν την ανθρώπινη εξαθλίωση;

Όσο υπάρχει το ανθρώπινο στοιχείο, δεν θα σταματήσει ο πόνος αυτός. Λυπηρό πολύ, να μη μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Τουλάχιστον ας αντιληφθούμε πως είναι όλα κοινά, και η τύχη του δείνα είναι εν δυνάμει η δική μας κάτω από συνθήκες που δεν ορίζουμε και δεν επιλέγουμε. Επιλέγουμε όμως την ανθρωπιά, σαν αντίδραση και στάση ζωής. Αυτό τουλάχιστον είναι δική μας απόφαση.

Υπάρχει κάτι που σας δίνει ελπίδα στη σημερινή Ελλάδα της κρίσης;

Ο άνθρωπος. Μεμονωμένες περιπτώσεις ανθρώπων που ζουν συνειδητά, με επίγνωση του έργου τους, σε όποιο μετερίζι. Ένας καλός δάσκαλος, ένας ασυμβίβαστος γιατρός, ένας αγρότης φυσικών σπόρων, ένας γραφιάς που γράφει για να εμπνεύσει έστω έναν. Και συμβαίνει συχνά, μέσα στον χυλό της κοινωνίας, εκεί που απογοητεύεσαι, σαν από μηχανής θεός να βρίσκεται πάλι ένας ν’ αναθαρρύνεις, να εμπνευστείς για το προσωπικό σου ταξίδι.

Εσείς γράφετε για το ενήλικο κοινό, γράφετε όμως και για παιδιά. Αγαπάτε κάτι από τα δύο περισσότερο;

Είναι και τα δυο είδη εξίσου σημαντικά και αγαπημένα. Εξάλλου, η σκοπιμότητα της λογοτεχνίας, είτε πρόκειται για παιδικό βιβλίο είτε για ενηλίκων, κατά τη γνώμη μου, παραμένει σταθερή: η ανάταση της ψυχής και η ημέρευση των συναισθημάτων.

Σας ευχαριστούμε θερμά και σας ευχόμαστε καλή συνέχεια.

Βρείτε το μυθιστόρημα Σμύρνη: Κυνήγι Μαγισσών εδώ