Επιμέλεια αφιερώματος Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής
Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η θρυλική ΕΠΟΝ, ιδρύθηκε στις 23 του Φλεβάρη του 1943 και με την ευκαιρία της 78ης επετείου από την ίδρυσή της, την τιμάμε με ένα αφιέρωμα.
Αρχές του φθινόπωρου του 1943 ήρθε στη Μυτιλήνη, σταλμένος από τη Στερεά Ελλάδα, ο συμπατριώτης μας Βαγγέλης Γιοσμάς με αποστολή τη δημιουργία της νεολαιίστικης οργάνωσης και στο νησί μας.
Τότε, οι νέοι μέχρι την ηλικία και των 28 χρόνων πέρασαν στην οργάνωση της νεολαίας (ΕΠΟΝ) που συγκροτήθηκε μ’ αυτό τον τρόπο. Βασικός στόχος η απελευθέρωση της πατρίδας. Σ’ όλη τη μετέπειτα διάρκεια της κατοχής η ΕΠΟΝ αποτέλεσε ένα μαχητικότατο κομμάτι της αντίστασης, που διακρίθηκε για την προθυμία, την αυτοθυσία και τον ενθουσιασμό για αποστολές δύσκολες κι επικίνδυνες.
Αργότερα, στις αρχές του 1944, υπεύθυνος για την ΕΠΟΝ Λέσβου ανέλαβε ο πολιτικός μηχανικός Ν. Ανδρέου, που παρέμεινε ως την απελευθέρωση.
Η ΕΠΟΝ αναπτύχτηκε και έδρασε πλάι στις οργανώσεις των χωριών και δεν περιορίστηκε μονάχα στις δραστηριότητες της κατασκοπίας, συγκέντρωσης πληροφοριών κλπ., αλλά παράλληλα, ανέπτυξε μορφωτική δράση στον πολιτιστικό τομέα με ειδικούς φορείς, που είτε υπήρχαν, όπως το Αναγνωστήριο Αγιάσου, ή δημιουργήθηκαν όπως ο Φ.Ο.Μ. Μυτιλήνης. Ακόμα, για τον ίδιο σκοπό δημιουργήθηκαν ανάλογοι φιλοτεχνικοί όμιλοι, όπως στο Μανταμάδο, στη Βρίσα, στο Κεράμι Καλλονής κ.α.
Οι εκδηλώσεις κατά την Εθνική επέτειο στις 25 Μάρτη 1944, στην Αγιάσο, Μανταμάδο και σε άλλα χωριά του Νησιού, δίνουν την εικόνα αυτής της συμβολής της ΕΠΟΝ.
Στη Μυτιλήνη Γραμματέας της ΕΠΟΝ ήταν ο Ανδρέας Χαραλαμπίδης (εκτελέστηκε κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου) πλαισιωμένος από μια σειρά στελέχη, όπως οι Μήτσος Κοντογιώργης, Αριστ. Ραπίτης, Αλ. Ζαχαρίου, Γιώργος Χατζηπαυλής, Θαν. Νικόδημος, Μήτσος Αξιώτης.
Σχεδόν όλοι οι νέοι που πλαισίωναν τον ΦΟΜ, ήταν ενταγμένοι οργανωτικά στην ΕΠΟΝ, ενώ και οι συνοικίες είχαν οργανωθεί σε ομάδες και αυτές σε τομείς.
Όλοι οι νέοι μαζί μποϋκοτάρισαν με επιτυχία την επιστράτευση του Μάη 1944 και όπου μπορούσαν βοηθούσαν στη λειτουργία των συσσιτίων. Σε μια σειρά χωριά άνοιξαν σχολεία, για να μη μείνουν αγράμματοι κι αμόρφωτοι οι νέοι.
Η νεολαία ήταν προσηλωμένη στα ιδανικά της ΕΠΟΝ, με κεντρικό στοιχείο τον πόθο για την απελευθέρωση της πατρίδας και το χτίσιμο μιας καινούργιας κοινωνίας, ελεύθερης, απροσποίητης και δίκαιης. Συγκινητική ήταν ακόμα η συμπαράσταση των επονιτών προς τα μικρά αδέλφια τους τ’ «αετόπουλα» και η φροντίδα τους γι’ αυτά, ώστε να τους εξασφαλίσουν ρούχα, παπούτσια, τετράδια, μολύβια κλπ.
Στη Μυτιλήνη, παράλληλα με τους... «μεγάλους» νέους, οργανώθηκε τους τελευταίους μήνες της κατοχής η μαθητική ΕΠΟΝ. Όταν το καλοκαίρι του 1944 διευρύνθηκε ο εφεδρικός ΕΛΑΣ, οι επονίτες κατατάχτηκαν ομαδικά σ’ αυτόν, ενώ κατά την αποχώρηση των Γερμανών, δόθηκε η ευκαιρία να ανατεθούν σε επονίτες υπεύθυνα καθήκοντα, αφού χρησιμοποιήθηκαν ως παρατηρητές και σύνδεσμοι. Τη νύχτα της αποχώρησης των Γερμανών κράτησαν τη σύνδεση της Επιτροπής Πόλης με τα παρατηρητήρια, τις ομάδες του εφεδρικού ΕΛΑΣ και της Εθν. Πολιτοφυλακής.
Η ΕΠΟΝ αμέσως μετά την απελευθέρωση ανέπτυξε τεράστιο πολιτιστικό έργο σ’ ολόκληρο το νησί. Το μεταδεκεμβριανό Κράτος έχανε ό,τι μπορούσε, για να κλείσει τα επονίτικα «στέκια» και να σπρώξει τη νεολαία και τον πληθυσμό των χωριών μας στα προπολεμικά σκοτάδια. Όμως και τότε η ΕΠΟΝ συνέχισε τη δράση της, παλεύοντας ενάντια στη βία, σκορπίζοντας το φως της μόρφωσης και της πολιτιστικής ανόδου στα δαμασμένα από τέτοια ιδανικά νιάτα της Λέσβου.
(ΠΗΓΗ: Π. Κ. Κεμερλή – Α. Σ. Πολυχρονιάδη «Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ (Πηγές και πτυχές της)» Αθήνα 1988, σελ. 478-482.)
