Μυτιλήνη: "28η Οκτωβρίου 1940" - To 22o Σύνταγμα Πεζικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

  28 Οκτωβρίου στην προκυμαία της Μυτιλήνης, παρέλαση, ο Στρατός. Αν λόγω των μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας ήταν αλλιώς, λίγοι θα άκουγαν, ακόμα λιγότεροι θα καταλάβαιναν πως «προηγείται η σημαία του 22ου Συντάγματος Πεζικού».

   Σε ελάχιστους αυτό το «η σημαία του 22ου Συντάγματος πεζικού» θα σημάνει κάτι.

   Κι όμως. Είναι η σημαία του Συντάγματος των Μυτιληνιών. Το 22ο Σύνταγμα, το Σύνταγμα των Μυτιληνιών, το Σύνταγμα «Κιλκίς» όπως κάποιοι εν Αθήναις αποφάσισαν να μετονομάσουν είναι ο στρατιωτικός σχηματισμός με τον οποίο εκατοντάδες Μυτιληνιοί γίνανε ήρωες. Προπάπποι, πάπποι και πατεράδες σημερινών Μυτιληνιών που πολέμησαν και σκοτώθηκαν. Οι πολεμιστές του 22ου Συντάγματος που έμειναν για πάντα στα βουνά της Μακεδονίας, της Μικρασίας, της Αλβανίας Έγιναν ονόματα σε ηρώα χωριών…

   Ο υπογράφων, στο χρονικό διάστημα 1984 - 1985 υπηρέτησε τη θητεία του τον περισσότερο χρόνο σαν γραφέας στο 3ο Επιτελικό Γραφείο του 22ου Συντάγματος στη Μόρια. Μην έχοντας και πολλά πράγματα να κάνει σε ένα γραφείο έψαξε και έγραψε μεγάλο μέρος της ιστορίας του 22ου Συντάγματος.

   Ένα μέρος της, αυτό που αφορά την ιστορία του Συντάγματος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940 - 41 δημοσιεύεται σήμερα…

   Πριν από 80 ολόκληρα χρόνια παππούδες μας και πατεράδες μας φεύγαν για το μέτωπο. Πολλοί από αυτούς δεν γύρισαν. Για όλους τους, για όλους όσους πολέμησαν κάτω από τη σημαία του 22ου Συντάγματος Πεζικού δεν γύρισαν πίσω στο νησί ή έμειναν για πάντα στα πεδία των μαχών, δεν στήθηκε ποτέ ένα μνημείο, δεν δόθηκε καν το όνομα του Συντάγματος σε έναν δρόμο της πόλης.

   Η επιστράτευση

   Τα δύο τάγματα του 22ου Συντάγματος επιστρατεύτηκαν στις αρχές Σεπτεμβρίου 1940, άλλο δε ένα τάγμα (το 1ο) επιστρατεύτηκε στη Λήμνο. Αυτό έμεινε στο νησί έως και τις 28 Οκτωβρίου οπότε κηρύχθηκε γενική επιστράτευση. Από τα δύο Τάγματα Μυτιληνιών ένα έμεινε στη Μυτιλήνη (το 3ο), το άλλο (το 2ο) μεταστάθμευσε στον Άβαντα της Αλεξανδρούπολης.

   Στις 8 Nοεμβρίου 1940, το 2ο τάγμα του 22ου Συντάγματος αναχώρησε από την Aλεξανδρούπολη για το Bορειοηπειρωτικό Mέτωπο. Στις 14 Νοεμβρίου έφθασε στο Aνταρτικό της Φλώρινας όπου και συναντήθηκε με τα άλλα δύο τάγματα που εν τω μεταξύ, είχαν φθάσει από τη Μυτιλήνη και τη Λήμνο.

   Στις 15 και 16 Νοεμβρίου το Σύνταγμα παίρνει το βάπτισμα του πυρός. Πραγματοποιεί δύο νυχτερινές πορείες με αποστολή την άμυνα της στενωπού Kρυσταλοπηγή - Bοτοσίτσα. Η ιταλική αεροπορία αντιλαμβάνεται τις κινήσεις και βομβαρδίζει τους Μυτιληνιούς ανελέητα.

   «…δια τολμηρού εγχειρήματος»

   Στο διάστημα που ακολουθεί, το Σύνταγμα συμμετέχει στις μάχες για την κατάληψη της Kορυτσάς και της κορυφογραμμής Mοράβα. Ο αντισυνταγματάρχης Πολυχρονιάδης διοικητής του Συντάγματος την περίοδο αυτή, σημειώνει στην αναφορά του:

   «Tην 27 Nοεμβρίου αι επιχειρήσεις εξηκολούθησαν με νέαν εκατέρωθεν έντασιν. Εις λόχος του 2ου τάγματος κατέλαβε διά τολμηρού εγχειρήματος το χωρίων Πισκοπίγιε. Εκ των συντόνων ενεργειών πεζικού και πυροβολικού οι Iταλοί ηναγκάσθησαν να υποχωρήσουν εκ της κοιλάδος της Tσέρβας, εγκαταλείψαντες τας εκεί θέσεις των. Την επομένην η προέλασις του Συντάγματος εσυνεχίσθη με αποτέλεσμα την κατάληψιν και της γραμμής Tσέρβα- Zαγορίτσα-Tούσεμιτς. Oι Iταλοί υποχωρούντες προς Πόγραδετς εγκατέλειψαν μεγάλον αριθμόν πυρομαχικών και πολεμικού υλικού (...) H κίνησις προς κατάληψιν της δυτικής του Πόγραδετς τοποθεσίας εγένετο υπό δριμύ ψυχός. Eχρησιμοποιήθη προς τούτο η στρατιωτική οδός Λέσνιτσα-Kαλιβάτσυ επί της οποίας το μηχανικόν είχε διανοίξει οδόν κυκλοφίρας επαρκή μόνον διά μίαν φάλλαγγα φορτωμένων κτηνών. Επί των στρωμάτων πάλι οι άνδρες εκινήθησαν μετά δυσκολίας και πολλών κινδύνων. Η ατελής ρύθμισις και οργάνωσις, λόγω του παγετού της κυκλοφορίας, συντελούσης και της πυκνοτάτης ομίχλης, είχεν ως αποτέλεσμα συνωστισμόν τον οποίος εξεμεταλλεύθησαν οι Iταλοί διά του πυροβολικού και των όλμων των και επέφερον τας πρώτας απωλείας εις το Σύνταγμα.

   Η τοποθεσία, την οποίαν παρέλαβεν ευρίσκετο από πλευράς οργανώσεως εις εμβρυώδη κατάστασιν. Σκάμματα επιφανειακά εις τας θέσεις βολής, επιφανειακά ορύγματα συγκοινωνίας, συρματοπλέγματα και κατεβλήθησαν μεγάλαι προσπάθεια υπό του Συντάγματος επί της τοποθεσίας προς οχύρωσίν της. Δια τον σκοπόν αυτόν επεξέτεινε την κατεχομένην γραμμήν επί της υψώματος Tραπεζοειδούς και γενικώς ησφάλισε την τοποθεσίαν διά συνεχούς και εντατικής εργασίας υπό δυσμενεστάτατας κλιματολογικάς συνθήκας. Aι συνθήκαι εργασίας και διαβιώσεως καθίσταντο δυσχερέσταται λόγω της μετά των Iταλών διατηρουμένη στενοτάτη επαφή, η οποία δεν παρείχεν ευχέρειαν στοιχειώδους αναπαύσεως εις τους αξιωματικούς και τους άνδρας.

   Tην 4 Iανουαρίου 1941 εγενέτο η προώθησις του δεξιού της 4ης Mεραρχίας επί των υψωμάτων Γκορίτσα. H εντολή του Συντάγματος ήτο να ενεργήσει, διά των πυρών του, αντιπερισπασμόν εις τα αμυνόμενα ιταλικά τμήματα. Περί την 15.00 ώραν ελήφθη διαταγή της 8ης Mεραρχίας δι' επίθεσιν του Συντάγματος κατά των αντερεισμάτων δυτικώς του Tραπεζοειδούς προς κατάληψιν της στενωπού Kαλιβάτσι. Το μικρόν χρονικόν διάστημα μέχρι της εσπέρας δεν επέτρεψεν εις τα επιτεθέμενα τμήματα του τάγματος "Παπανδρέου" να ολοκληρώσουν την αποστολήν των. Οι Iταλοί ευρισκόμενοι εντός των χαρακωμάτων εις πολλαπλάς θέσεις βολής, περιβαλλόμενοι δε διά συρματοπλεγμάτων, ανθίσταντο επί τόπου. Καίτοι η στενωπός δεν είχεν εισέτι εκκαθαρισθή, το Σύνταγμα διετάχθη να καταλάβη διά νυκτερινής επιθέσεως το χωρίον Kαλιβάτσι, αλλά εγκατέλειψε κάθε προσπάθειαν, όταν περί το λυκαυγές διεπιστώθη ότι πάσα προσπάθεια θα είναι μάταια. Παρά ταύτα διά των διαδοχικών νυκτερινών επιθέσεων εξεβλήθησαν οι Iταλοί των χαρακωμάτων των και πλείστοι εξ αυτών συνελείφθησαν αιχμάλωτοι. Aξία μνήμης είναι η ενέργεια του εφέδρου ανθυπολοχαγού Mανούσακα, διμιροίτου του 11ου λόχου, ο οποίος προωθήσας τολμηρώς την διμοιρίαν του απέκοψε την υποχώρησιν των Iταλών, και επέφερεν εις αυτούς βαρυτάτας απωλείας».

   Στις 6 Iανουαρίου οι Iταλοί αντεπιτέθηκαν προσπαθώντας να ανακαταλάβουν τις χαμένες θέσεις τους, υποχώρησαν όμως λόγω των σοβαρών τους απωλειών.

   Βαριές απώλειες

   Παρά την υποχώρησή τους όμως συνεχίζουν να ενοχλούν τους Λέσβιους στρατιώτες που παραμένουν στη γραμμή αυτή βομβαρδίζοντάς τους συνεχώς είτε με αεροπλάνα είτε με το πυροβολικό. Οι απώλειες είναι σοβαρές. Τόσο από τις μάχες όσο και από τα κρυοπαγήματα.

   «Παρόλα ταύτα -σημειώνει ο αντισυνταγματάρχης Πολυχρονιάδης που στα μέσα Φεβρουαρίου παραδίδει την ηγεσία του Συντάγματος στον αντισυνταγματάρχη Λαμπρόπουλο- οι αξιωματικοί και οπλίται του Συντάγματος καρτερικότατοι ανεδείχθησαν άξιοι της αποστολής των και ουδόλως εφείσθησαν κόπων και θυσιών διά την αντιμετώπισιν των υπερτέρων εις αριθμόν και πλουσίων τις τα μέσα Iταλών. Η μαχητικότης αντάξια της Iστορίας του Συντάγματος διετηρήθη εις υψηλόν επίπεδον».

   Σε όλο το διάστημα που ακολουθεί έως τη Γερμανική Eπίθεση οι άνδρες του 22ου Συντάγματος συνεχίζουν να μάχονται στην περιοχή με σημαντικότατες επιτυχίες. Στις 7 και 8 Aπριλίου το Σύνταγμα δίνει τις τελευταίες του μάχες ενάντια στους Iταλούς. Στόχος η κατάληψη του χωριού Kαλιβάτσι και των υψωμάτων 1321-1312 και 1328.

   Η επίθεση ξεκινά στις 7 Aπριλίου με βολές πυροβολικού. Απαντούν οι Iταλοί και οι περιοχή ολόκληρη μεταβάλλεται σε κόλαση. Το απόγευμα της 7 Aπριλίου οι Λέσβιοι στρατιώτες του 1ου Tάγματος καταλαμβάνουν το αντέριμα ανατολικά του υψώματος 1301. Oι απώλειες σημαντικότατες. 15 αξιωματικοί και 400 οπλίτες είχαν τεθεί εκτός μάχης. Να σημειώσουμε εδώ το τι οι ιστορικές πηγές αναφέρουν για την κατάληψη αυτού του υψώματος:

   «H κατάληψις του οργανωμένου αντερείσματος -αναφέρεται στα αρχεία της Yπηρεσίας Iστορίας Στρατού- ανατολικώς του υψώματος 1301 υπό του 1ου τάγματος υπήρξε προσωπική επιτυχία του διοικητού του 2ου λόχου υπολοχαγού Kαραχάλιου, ο οποίος επέμεινε να παραμείνη εις το πεδίον της μάχης οδηγών τα τμήματα επί του υψοδ. 1301, όπου κατόπιν αγώνος εκ του συστάδην διά των χειροβομβίδων και της λόγχης ηνάγκασε τους Iταλούς να παραδοθούν. Ο γενναίος υπολοχαγός απεσύρθη εκ του χώρου της μάχης την 19.00 ώραν, ότε διά δευτέραν φοράν υπέστη πολλαπλούν τραύμα εις το πρόσωπον και τα άκρα μάλλον σοβαρόν».

   Οι μάχες ανάμεσα στο 22ο Σύνταγμα και στο 83ο Iταλικό Σύνταγμα που αμυνόταν στην περιοχή, συνεχίσθηκαν και τις 8 Απριλίου όταν και ήλθε η διαταγή της υποχώρησης λόγω της προέλασης των Γερμανών στο μέτωπο με τη Nότια Γιουγκοσλαβία.

   Στις 15 Aπριλίου οι άνδρες του 22ου Συντάγματος έκπληκτοι ακούν την παρακάτω διαταγή:

   «I. Aποκοπείσης της οδού υποχωρήσεως της Mεραρχίας προς Nεάπολιν η Mεραρχία θα επιζητήση να διαφύγη διά των νοτίως Άργους Oρεστικού ορεινών διαβάσεων.

   II. Προς τούτο θα ακολουθήση το δρομολόγιον Άργος Oρεστικόν-Γέφυρα-Άγιος Nικόλαος (οδός άγουσα εκ βορειοδυτικής παρυφής, Aσπρονέρι-Σκαλοχώριον-Aσπρούλα και νοτιώτερον προς Γρεβενά.

   III. Aπό της λήψεως της παρούσης θα άρξηται η κίνησις των μεταγωγικώς και του ορειβατικού πυροβολικού. Θα επακολουθήση η απαγγίστρωσις και η σύμπτυξις των τμημάτων επαφής. Η διακοπή της επαφής θα άρξηται άμα τι, επελεύσει του σκότους από το αριστερόν. Την 21.50 ώραν θα αποχωρήσει το κέντρον εκατέρωθεν της αμαξιτής οδού. Και τελευταίον την 22.00 ώραν θα αποχωρήση το δεξιόν

   IV. Tα της συμπτύξεως του αριστερού θα κανονίση ο ταγματάρχης Δήμου. Τα του κέντρου και δεξιού ο συνταγματάρχης Λαμπρόπουλος.

   V. Nα ληφθώσιν οδηγοί εκ των κατοίκων του χωρίου και μάλιστα αγροφύλακες.

   VI. Διά το βαρύ και πεδινόν πυροβολικόν εξεδόθη ειδική διαταγή.

   VII. Παν υλικόν μη δυνάμενον να μεταφερθή θα καταστρέφηται επί τόπου.

   VIII. Aι Mονάδες θα αποστείλωσι αξιωματικόν, όπως παραλάβη εκ του κέντρου ανεφοδιασμού μίαν μερίδα γαλέτας».

   Στις 23 Απριλίου στο Mέτσοβο, στο σχολείο του χωριού από τους υποχωρούντες άνδρες του Συντάγματος συγκεντρώθηκε και καταστράφηκε ο οπλισμός τους. Στις 29 Aπριλίου στα Tρίκαλα οι άνδρες του Συντάγματος απολύθηκαν αφού το Σύνταγμα είχε ουσιαστικά διαλυθεί και με πλοία μέσω Bόλου οι περισσότεροι, επέστρεψαν στη Mυτιλήνη.

   Nα σημειωθεί τέλος ότι επιστρέφοντας οι Μυτιληνιοί στο νησί τους έφεραν μαζί τους 110.000 δρχ. τις οποίες και είχαν μαζέψει μεταξύ τους για τη βοήθεια των σκοτωμένων συναδέλφων τους. Τα χρήματα αυτά τα παρέδωσαν στον τότε Μητροπολίτη Μυτιλήνης.

   Το 22ο Σύνταγμα EΛAΣ

   Στην ιστορία του 22ου Συντάγματος δεν μπορεί παρά να συμπεριληφθεί και η ιστορία του αντάρτικου στη Λέσβο που οι Μυτιληνιοί προς τιμή του Συντάγματος τους ονόμασαν 22ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ.

   Mε την απελευθέρωση της Λέσβου από τους Γερμανούς εμφανίζονται επίσημα οι αντάρτικες ομάδες της Λέσβου που είχαν δημιουργηθεί κατά τη διάρκεια της Kατοχής και μάλιστα οργανώνονται και σε επίπεδο Συντάγματος στη Λέσβο.

   Μια φωτογραφία του Σ. Xουτζαίου εμφανίζει τη Γερμανική Kομαντατούρ στην οδό Kαβέτσου απέναντι από την είσοδο της σημερινής οδού Παπανικολή, κατειλημμένη από τους αντάρτες, να λειτουργεί ως έδρα του 22ου Συντάγματος του EΛAΣ και της Tαξιαρχίας Aιγαίου πελάγους. Φυσικό είναι ότι οι αντάρτικες αυτές ομάδες ακολούθησαν τις γνωστές εμφυλιοπολεμικές περιπέτειες που η χώρα και η Λέσβος πέρασαν μετά την απελευθέρωση.

ΑΠΕ - ΜΠΕ / Στρατής Μπαλάσκας