Σπάνιο βίντεο- ντοκουμέντο από την Μικρασιατική εκστρατεία. Ιούνιος 1920 - Αύγουστος 1921

Η 9η Ιουνίου καθιερώθηκε ως Διεθνής Ημέρα Αρχείων από το Διεθνές Συμβούλιο των Αρχείων τον Νοέμβριο του 2007, τιμώντας έτσι την ημέρα ίδρυσής του, υπό την αιγίδα της UNESCO στις 9 Ιουνίου 1948. Ο εορτασμός της συγκεκριμένης ημέρας στοχεύει από τη μια στην ευαισθητοποίηση του κοινού, των ιθυνόντων και των εκάστοτε φορέων που διατηρούν αρχεία αναφορικά με την πολιτισμική σπουδαιότητα των αρχείων, την προστιθέμενη αξία που αποφέρει στους θησαυρούς των αρχείων η φύλαξη, οργάνωση, προβολή, ανάπτυξη και συγκροτημένη διαχείριση τους και την ανάγκη ύπαρξης αρχείων και πρόσβασης σε αυτά από κάθε ενδιαφερόμενο. Ταυτόχρονα, στην διευκόλυνση της πρόσβασης για το ευρύτερο κοινό τους μοναδικούς και σπάνιους θησαυρούς που φυλάσσονται στα αρχεία, αλλά και στην προώθηση και προβολή των αρχείων και των συλλογών τους σε διεθνές επίπεδο.

Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Αρχείων και τον εορτασμό του έτους μνήμης για τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, παρουσιάζει για πρώτη φορά, απόσπασμα περίπου 9 λεπτών από ένα σπάνιο οπτικοακουστικό ντοκουμέντο Α/Μ ταινίας βωβής, 35 mm, της Γ.Υ.Σ. (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού), που αποκαταστάθηκε πρόσφατα από το Εργαστήριο ψηφιοποίησης κινηματογραφικού φιλμ του Αρχείου της ΕΡΤ, με πλάνα-ντοκουμέντα από τις προετοιμασίες και τις επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού στην Μικρά Ασία και ειδικότερα στις περιοχές του Σαγγάριου, της Κιουτάχειας και του Εσκίσεχιρ,  κατά την περίοδο από τις αρχές Ιουνίου 1920 μέχρι και τις αρχές Αυγούστου 1921. Στο απόσπασμα περιλαμβάνονται πλάνα ιστορικής σημασίας από τις επιχειρήσεις και τις προετοιμασίες του Ε.Σ.  της συγκεκριμένης περιόδους της Μικρασιατικής εκστρατείας για την επίθεση πέρα από τον ποταμό Σαγγάριο, αλλά και σπάνια πλάνα των πόλεων Κιουτάχεια, Εσκίσεχιρ και Προύσα και των κατοίκων τους από την περίοδο 1920-1921.

Ιστορικό πλαίσιο

Από τις αρχές Ιουνίου 1920 ο ελληνικός στρατός στην Μ. Ασία προελαύνει έξω από τη ζώνη ελέγχου της Σμύρνης. Τον Οκτώβριο του 1920 ο Ελευθέριος Βενιζέλος χάνει τις εκλογές και η νέα κυβέρνηση του Δημητρίου Γούναρη επαναφέρει τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Μέχρι τον Οκτώβριο του 1920 οι ελληνικές δυνάμεις καταλαμβάνουν τις πόλεις Πάνορμο και Μουδανιά και έως το τέλος του ίδιου μήνα τη γραμμή Νικομήδεια – Προύσα – Ουσάκ.  Οι επιχειρήσεις συνεχίστηκαν και με την αλλαγή της πολιτικής ηγεσίας και μέχρι τις 28 Δεκεμβρίου οι τουρκικές δυνάμεις  απωθούνται προς το Εσκίσεχιρ. Το Αφιόν – Καραχισάρ καταλαμβάνεται στις 30 Ιουνίου, η Κιουτάχεια στις 4 Ιουλίου 1921 και το Εσκίσεχιρ στις 8 Ιουλίου, παρά τη σθεναρή τουρκική αντίσταση. Η ελληνική ηγεσία αποφασίζει την προέλαση του ελληνικού στρατού με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της Άγκυρας και την 1 Αυγούστου 1921 120.000 άνδρες διασχίζουν την Αλμυρή Έρημο φτάνοντας πολύ κοντά στην Άγκυρα, στις 8 Αυγούστου, διασχίζοντας τον ποταμό Σαγγάριο.

Ακολουθεί αναλυτικά η περιγραφή του τεκμηρίου:

Στο απόσπασμα της ταινίας προηγείται των πλάνων μακέτα όπου αναγράφεται: «Σιδηροδρομικοί εργάζονται μεταφέροντες παντοειδές υλικόν μέσω κινδύνων και κατεστραμμένων γεφυρών τας οποίας προχείρως κατασκευάζει ο στρατός μας». Βλέπουμε σιδηροδρομική αμαξοστοιχία σε κίνηση.

Δίπλα από σταθμευμένη αμαξοστοιχία με σήμανση BAGDAD και την ημισέληνο, πιθανότατα του οθωμανικού στρατού, επιταγμένοι τούρκοι φορτώνουν φορτηγά αυτοκίνητα με πέτρες και εφόδια υπό την επίβλεψη Ελλήνων στρατιωτών. Άνδρες του μηχανικού του ελληνικού στρατού οι οποίοι μεταφέρουν δοκάρια και επισκευάζουν κατεστραμμένη γέφυρα σε ποταμό, υπό την καθοδήγηση των αξιωματικών τους. Ακολουθούν πλάνα με συρμούς τρένων τα  οποία διασχίζουν το ποτάμι μέσω της γέφυρας που επισκευάστηκε από το μηχανικό. Διακρίνονται τα στρώματα των υλικών με τις πέτρες στη βάση και τους κορμούς δέντρων στα ανώτερα επίπεδα.

Η μακέτα που ακολουθεί: «Ο σταθμός Χατζηλάρ – 60 χιλιόμετρα από την Άγκυρα». Παρακολουθούμε άμαξες και φορτηγά αυτοκίνητα παραταγμένα και δίπλα τους στοιβαγμένα κιβώτια με πολεμοφόδια με στρατιώτες του ελληνικού στρατού να βρίσκονται σε αναμονή στον χώρο στάθμευσης και απόθεσης των εφοδίων.

Η επόμενη μακέτα αναφέρει: «Διάβασις του Σαγγαρίου δια γέφυρας που κατασκεύασε το μηχανικόν». Πομπή από φορτηγά αυτοκίνητα, μεταξύ των οποίων και νοσοκομειακά, διασχίζουν πλωτή γέφυρα στο Σαγγάριο, η οποία έχει κατασκευαστεί από το μηχανικό του Ε.Σ..

Προβάλλεται μακέτα: «Στους καταυλισμούς συνεχίζεται η προετοιμασία των αξιωματικών και οπλιτών καλλωπιζόμενων». Βλέπουμε σκηνές ανάπαυλας και καλλωπισμού των στρατιωτών: ένας αξιωματικός κάθεται έξω από σκηνή και ξυρίζεται χαμογελώντας. Ακολουθεί πλάνο με υπαίθριο κουρείο όπου εύζωνες καπνίζουν και παρακολουθούν το κούρεμα στρατιώτη ο οποίος ζητάει τσιγάρο από κάποιον συνάδελφο. Σε άλλο στιγμιότυπο ένας στρατιώτης σαπουνίζει και ξεπλένει  το πρόσωπο και το σβέρκο του ενώ συνάδελφος ρίχνει νερό στα χέρια του με ένα παγούρι.

Αμέσως μετά διαβάζουμε : «Μετά τριήμερον πεισματώδη αντίστασιν το απόρθητο φρούριον της Κιουτάχειας περιέρχεται εις χείρας του Στρατού μας». Προβάλλεται γενικό πλάνο της Κιουτάχειας ενώ μπροστά από την κάμερα διέρχονται Έλληνες στρατιώτες, πεζοί και έφιπποι, αλλά και Τούρκοι πολίτες πιθανότατα επιταγμένοι ως τραυματιοφορείς. Ακολουθεί μακέτα με τίτλο: «Η κυανόλευκος υψώνεται έναντι της ιστορικής Μονής των Κομνηνών» και παρακολουθούμε πλάνο με στρατιωτικό άγημα το οποίο αποδίδει τιμές κατά την έπαρση της ελληνικής σημαίας και αξιωματικοί χαιρετούν στρατιωτικά. Το επόμενο πλάνο δείχνει την στρατιωτική ελληνική σημαία να ανεμίζει με το βυζαντινό φρούριο της Κιουτάχειας στο βάθος.

Η επόμενη μακέτα αναφέρει: «Τα αυτοκίνητα μεταφέρουν τους τιμημένους τραυματίας μας εις τα μετόπισθεν» και ακολουθεί πλάνο με στρατιώτες οι οποίοι βοηθούν τραυματίες να ανέβουν σε φορτηγό αυτοκίνητο προκειμένου να μεταφερθούν σε στρατιωτικά νοσοκομεία. Από τους τελευταίους ανεβαίνει στο φορτηγό ένας αξιωματικός τον οποίο ακολουθεί και ο μικρόσωμος σκύλος του. Ακολουθεί πλάνο με αναχώρηση σιδηροδρομικής αμαξοστοιχίας υπό τις επευφημίες στρατιωτών και υπό την συνοδεία μουσικής από στρατιωτική μπάντα, στο βάθος διακρίνονται πολίτες οι οποίοι παρακολουθούν και ανεμίζουν ελληνικές σημαίες.

Στη συνέχεια η μακέτα λέει: «Από τα ελευθερωθέντα μέρη» και «Η Προύσσα. Γενική άποψις». Παρακολουθούμε πανοραμικά πλάνα της πόλης της Προύσας. Ακολουθεί μακέτα: «Η ζωή και η κίνησις μέσα στην πόλι». Η κάμερα καταγράφει κτίρια της πόλης, παιδιά και κάτοικοι κινούνται στα δρομάκια της, στρατιώτες Έλληνες διασχίζουν δρόμο συνοδεύοντας αιχμάλωτους τούρκους αξιωματικούς, ενώ κάτοικοι ανεμίζουν Ελληνικές σημαίες. Στρατιώτες, και τούρκοι πολίτες, περιμένουν έξω από το κτίριο του φρουραρχείου της πόλης από το οποίο βγαίνουν δύο γυναίκες. Πλάνα από κεντρικό δρόμο, έφιπποι Έλληνες αξιωματικοί και πεζοί στρατιώτες συντεταγμένα περνούν μπροστά από την κάμερα. Στρατιώτες Έλληνες κινούνται ανέμελοι σε κεντρικό δρόμο  της πόλης με καταστήματα και πλανόδιους πωλητές. Γενικό πλάνο με άμαξες με εφόδια σε περίχωρο της πόλης και Έλληνες στρατιώτες μαζί με ντόπιους που έχουν επιταχθεί ως αμαξάδες, ακολουθεί πλάνο με μεγάλο κτίριο σε δρόμο από τον οποίο διέρχεται φορτηγό αυτοκίνητο του Ε.Σ.. Στρατιώτες στέκονται γύρω από άμαξες με εφόδια και βόδια.

Το τελευταίο μέρος ξεκινάει με μακέτα «Το Εσκή Σεχήρ – Γενική άποψις». Βλέπουμε πανοραμικό πλάνο του Εσκίσεχιρ και σε πρώτο πλάνο κατοίκους της πόλης. Μακέτα: «Η ζωή και η κίνησις στην πόλη». Έλληνες στρατιώτες έφιπποι με ιππήλατο πυροβόλο κινούνται σε δρόμο της πόλης πάνω από ποτάμι όπου κάτοικοι ποτίζουν ζώα και πλένουν ρούχα. Το επόμενο πλάνο καταγράφει ρούχα απλωμένα στην απέναντι όχθη του ποταμού και  γυναίκες οι οποίες πλένουν ρούχα δίπλα ακριβώς. Κοντινό πλάνο στις γυναίκες οι οποίες χρησιμοποιούν κόπανους. Μια νεαρή γυναίκα ανάμεσά τους στέκεται περήφανα με τα χέρια στη μέση της.