Γιατί ο υπουργός υγείας συγχέει την Πρόληψη με τις προληπτικές εξετάσεις;
του Δημήτρη Κατσιφαράκη *
Ο υπουργός της Υγείας κ. Κουρουμπλής δήλωσε πρόσφατα ότι επεξεργάζεται σχέδιο σύμφωνα με το οποίο θα θεσπιστούν διαγνωστικές εξετάσεις σχετικές με την πρώιμη ανίχνευση 4 μορφών καρκίνου. Οι πολίτες (σύμφωνα με τον κ. υπουργό ) θα πρέπει να υφίστανται τις εξετάσεις, περιοδικά. Ως ποινή για τους πολίτες που δεν θα έχουν υποστεί τις συγκεκριμένες εξετάσεις , και εφόσον αυτοί αρρωστήσουν από τα νοσήματα που οι εξετάσεις αυτές προσπαθούν να ανιχνεύσουν οι άρρωστοι θα πρέπει (ως ποινή) να καλύψουν το 50% του κόστους της θεραπείας τους.
Τα σχέδια αυτά του υπουργού της Υγείας προκαλούν ανάμεικτα συναισθήματα: Θυμηδίας ή και απαξίωσης προς σχολιασμό. Σίγουρα πάντως προξενούν σκέψεις για το τι κριτήρια έχει θέσει ο υπουργός της υγείας για την επιλογή των συμβούλων του.
Ωστόσο μπαίνω στον πειρασμό να τα προσεγγίσω με κάποια σειρά:
Είναι αναγκαίο να γνωρίσει ο κ. υπουργός της Υγείας ότι είναι άλλο πράγμα η Πρόληψη, και άλλο πράγμα οι Προληπτικές εξετάσεις . Όταν αναφερόμαστε στην πρόληψη εννοούμε ενεργητική συμπεριφορά για την υιοθέτηση ασφαλέστερων πρακτικών και συνηθειών που αυξάνουν την πιθανότητα ποιοτικότερων και περισσότερων ετών ζωής. Η σωματική άσκηση, η αποφυγή (ή η διακοπή του καπνίσματος) η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών αντί λιπαρών και αλατισμένων τροφών είναι τυπικά παραδείγματα πολιτικών πρόληψης. Οι προληπτικές αυτές συμπεριφορές δεν κοστίζουν στην πολιτεία, τα ασκεί το άτομο με την ελεύθερη βούλησή του, που ωστόσο επηρεάζεται από την παιδεία του, την εκπαίδευση του πληθυσμού και την συστηματική πληροφόρηση της κοινωνίας.
Οι προληπτικές εξετάσεις από την άλλη μεριά αναφέρονται σε μεγάλες ομάδες πληθυσμού (ο κόσμος τα λέει συνήθως chech-up, στην ιατρική screening tests) και αποτελούν αντικείμενο συζήτησης ή και έντονης αντιπαράθεσης μεταξύ μέρους του ιατροβιομηχανικού πλέγματος και των οικονομολόγων Υγείας για το κατά πόσον ωφελούν τα άτομα, ή και βλάπτουν αφού δημιουργούν ιατρογενείς ανύπαρκτες νόσους , οδηγούν σε νέες εξετάσεις και σε αχρείαστες ή και επικίνδυνες «θεραπείες». Στην κυριολεξία δεν πρόκειται για προληπτικές εξετάσεις αλλά εξετάσεις πρώιμης ανίχνευσης της νόσου. Μια μεγάλη πρόσφατη μετα-ανάλυση 16 τυχαιοποιημένων μελετών για την αξία των γενικών προληπτικών εξετάσεων από το Cohrane Collaboration , καταλήγει πως “δεδομένου πως ο θάνατος από καρδιαγγειακές παθήσεις και καρκίνο δεν μειώθηκαν, οι γενικές ιατρικές εξετάσεις είναι απίθανο να ωφελούν” (Cochrane Summaries. General health checks for reducing illness and mortality. Published online: January 31, 2013).
Η μαστογραφία είναι μια από τις προληπτικές διαγνωστικές εξετάσεις που ο κ. Υπουργός της υγείας περιλαμβάνει στην ομάδα των «υποχρεωτικών». Ωστόσο η αντιπαράθεση απόψεων μεταξύ των ειδικών για την αξία της προληπτικής μαστογραφίας δεν έχει γείρει εμφανώς υπέρ της αξίας της μαστογραφίας. Οι βιολογικοί κίνδυνοι από την ακτινοβόληση του μαστού και οι τεχνικοί περιορισμοί της εξέτασης (παρά την τεράστια πρόοδο στην απεικονιστική τεχνολογία) δεν επιτρέπουν την άκριτη σύσταση σε όλες τις γυναίκες (από μια ηλικία και άνω), για μαζική εξέταση μαστογραφίας. Ο αναγνώστης μπορεί εύκολα να δεί ότι το ζήτημα αυτό απασχολεί και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, χωρίς η συζήτηση να καταλήγει.
Με ανοικτές τις επιστημονικές συζητήσεις για τις προληπτικές εξετάσεις (και ιδιαίτερα όσων απαιτούν ακριβό τεχνολογικό εξοπλισμό π.χ. ψηφιακούς μαστογράφους) ή χρονοβόρες επεμβατικές εξετάσεις σε οργανωμένους χώρους (με πιθανότητα σοβαρών επιπλοκών –όταν συμβούν- π.χ. κολονοσκόπηση) είναι πραγματικά άξιο ερωτήματος γιατί ο κ. Κουρουμπλής δεν επέλεξε να εντείνει τα μέτρα της πρόληψης που έχουν νομοθετηθεί και μάλιστα δεν κοστίζουν ή κοστίζουν ελάχιστα: Η καταπολέμηση του καπνίσματος σε κοινόχρηστους χώρους είναι ένα τέτοιο μέτρο που δεν απαιτεί τους πόρους της διενέργειας μαζικών κολονοσκοπήσεων σε εκατομμύρια ενηλίκων άνω των 55 ετών ανά πενταετία!
Η συστηματική ενημέρωση για τον περιορισμού του σωματικού βάρους (παχυσαρκία) στα παιδιά είναι μια μακροχρόνια προληπτική διαδικασία με ουσιαστικά αποτελέσματα στα επόμενα χρόνια. Ασφαλώς θα ενημερώθηκε ο κ. υπουργός της Υγείας για τα αποτελέσματα ερευνών σε νεαρά ελληνόπουλα που παρουσίασαν παχυσαρκία την τελευταία πενταετία –σαν αποτέλεσμα της ποιοτικά πτωχότερης διατροφής τους σε θρεπτικά συστατικά και αυξημένα το αλάτι και τα λιπαρά-φθηνά τρόφιμα).
Και τέλος, τέτοιες πολιτικές-προληπτικών εξετάσεων – θα μπορούσαν να προταθούν για συζήτηση μέσα από μια επιχειρηματολογία που να στηρίζεται σε επιδημιολογικά δεδομένα:
Για παράδειγμα, αν η κυρίαρχη αιτία θανάτου στην χώρα ήταν ο καρκίνος του παχέος εντέρου, τότε θα μπορούσε να προταθεί σαν μέτρο η σύσταση της εξέτασης του πληθυσμού με κολονοσκόπηση.
Θα μπορούσε ο κ. υπουργός της Υγείας να μας πληροφορήσει για τις κυρίαρχες αιτίες θανάτου στην χώρα; Σε μια τέτοια περίπτωση το πρόβλημα θα καθόριζε και τον τρόπο προσέγγισης της λύσης του.
Τέλος η θέσπιση «ποινών» για την συμμετοχή σε θεραπεία κατά 50% σε νοσήσαντες που δεν έχουν υπακούσει και δεν έχουν υποβληθεί σε διαγνωστικές εξετάσεις ενδεχομένως να παραπέμπει σε σοβιετικού τύπου κοινωνία. Το στρες του ατόμου που υφίσταται την διαγνωστική εξέταση, η δυσανεξία της εξέτασης, θρησκευτικές και ατομικές πεποιθήσεις και η ελευθερία της βούλησης του ατόμου δεν μπορούν να παραβλέπονται σε μια ανοικτή δημοκρατική κοινωνία. Από την άλλη μεριά τα κόστη που επαπειλούνται σαν συνέπεια της μη συμμόρφωσης είναι εξοντωτικά και ασφαλώς η κοινωνία μας δεν θα τα δεχθεί. Ας δοκιμάσει –και τότε θα έχει και την στήριξη μεγάλης μερίδας πληθυσμού ο κ. υπουργός της Υγείας- να ασκήσει τα διοικητικά του μέτρα και ποινές στο πεδίο της περιστολής του καπνίσματος και μάλιστα σε χώρους όπως τα νοσοκομεία, τα εστιατόρια, τα σχολεία. Εκεί δεν χρειάζεται δε καν να νομοθετήσει: Τα μέτρα και οι ποινές υπάρχουν.
* Ο Δημ. Κατσιφαράκης είναι συντονιστής του Τομέα Πολιτικής Υγείας στο ΠΟΤΑΜΙ / πρώην Διοικητής στο Νοσοκομείο Μυτιλήνης
