Σε ωκεανούς και ακρωτήρια
Εκατοντάδες εντυπωσιακές αφίσες με εξωτικούς προορισμούς, υπερωκεάνια και κρουαζιερόπλοια διηγούνται την ιστορία της ναυσιπλοΐας σε 300 σελίδες.
«Καλοτάξιδα, άσπρα σαν γλάροι,/μοσκοβολάνε πάστρα και αρχοντιά. Δεν μπορεί παρά να ομολογήσει κανένας πως μέρα με τη μέρα η ελληνική ακτοπλοΐα εκπολιτίζεται», έγραφε κάποτε ο Στρατής Μυριβήλης για ένα νεότευκτο πλοίο που έκανε το ταξίδι από τον Πειραιά προς την ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Μυτιλήνη. Η ενθουσιώδης φράση του συγγραφέα χρειάστηκε πολλές φορές να αμφισβητηθεί, καθώς η εξέλιξη των θαλάσσιων ταξιδιών συμβαδίζει με την πρόοδο και τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου.
Σιωπηλοί μάρτυρες των πλοίων και της ποιότητάς τους είναι οι αφίσες στα ταξιδιωτικά γραφεία. Μια συλλογή αφισών, που τυπώθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και σε όλη τη διάρκεια του 20ού, με βασικό θέμα τους το θαλάσσιο ταξίδι στα νερά της Μεσογείου και έξω από αυτά, προς κοντινούς και μακρινούς προορισμούς, δημοσιεύεται στο λεύκωμα «Ταξίδια στη Μεσόγειο και τους ωκεανούς. Αφίσες πλοίων, 19ος - 20ός αιώνας» (εκδ. Μέλισσα). Πρόκειται για εκατοντάδες εντυπωσιακές αφίσες που παρακολουθούν όχι μόνο τη μετάβαση από το ιστίο στον ατμό, φτάνοντας στα υπερωκεάνια και τα κρουαζιερόπλοια, αλλά και την εξέλιξη της τέχνης της αφίσας.
Παράλληλα, μαρτυρούν κοινωνικές και ανθρώπινες καταστάσεις που επιβάλλουν τα ταξίδια: για αναψυχή, φυγή από τη φτώχεια, μετανάστευση, γνωριμία με άλλη μέρη κ.λπ. Στις αφίσες, άλλοτε κυριαρχεί το εξωτικό στοιχείο του προορισμού: κάτοικοι της Αιγύπτου πάνω σε καμήλες ή μπροστά σε πυραμίδες, Ινδιάνοι στα δάση του Αμαζονίου.
Παραδοσιακές στολέςΟι κάτοικοι των περιοχών από τις οποίες περνούσαν τα πλοία εμφανίζονται με παραδοσιακές στολές και τοπικά προϊόντα μπροστά στα τεχνολογικά θαύματα, τα πλοία. Αλλοτε, δεσπόζει το στοιχείο της αναψυχής και των ανέσεων πάνω στο πλοίο: παρέες ξένοιαστες, γελαστές, με ποτά στα χέρια.
«Η αφίσα σηματοδοτεί τον νεωτερισμό, την κατάκτηση του παλαιού κόσμου, έρχεται να προσελκύσει τον θεατή σε ένα ταξίδι ανακάλυψης του νέου και άγνωστου κόσμου, σε ταξίδι με σκοπό την αναψυχή», γράφει η Κατερίνα Παπακωνσταντίνου, ιστορικός, λέκτορας του Ιονίου Πανεπιστημίου, που έχει την επιστημονική επιμέλεια του τόμου. Τα μέσα μεταφοράς, συνεχίζει, πρέπει να πείσουν για την επιτυχή ολοκλήρωση του ταξιδιού. Μικροσκοπικοί άνθρωποι εικονίζονται μπροστά σε γιγάντια πλοία, που προκαλούν δέος. Οι αφίσες για τα υπερωκεάνια απευθύνονταν στους ταξιδιώτες της πρώτης θέσης. Ισως, στους επιβάτες της τρίτης θέσης, υπόσχονταν ταχύτητα και ασφάλεια.
Σ' αυτή την τρίτη θέση, σε υπερατλαντικά ταξίδια, προς τη Νέα Υόρκη, την Αυστραλία και Λατινική Αμερική, κάτω από αντίξοες συνθήκες, γράφτηκαν μικρές «οδύσσειες» με κάθε είδους πρωταγωνιστές, όπως γράφει στο κεφάλαιο «Μετανάστευση και υπερωκεανία» η Μαρία Δαμηλάκου: νεαρούς άνδρες που μετανάστευαν οδηγούμενοι από το όνειρο της επιτυχίας, ξεριζωμένες οικογένειες, νύφες που πήγαιναν να παντρευτούν από φωτογραφίες, παλιννοστούντες που είχαν αποτύχει να πλουτίσουν και επέστρεφαν στη γενέτειρά τους.
Ο αναγνώστης δεν θα απολαύσει μόνο τις αφίσες, αλλά θα κατατοπιστεί επαρκώς μέσα από τα κείμενα τεσσάρων ιστορικών (επιπλέον των Κατερίνας Γαλάνη και Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου) γύρω από την ακτοπλοΐα, την τέχνη της αφίσας, την μετανάστευση σε σχέση με τα πλοία και την κρουαζιέρα στη Μεσόγειο.
Στην Ελλάδα από το 1920
Οι αφίσες, έργα τέχνης του δρόμου, εξυπηρετούσαν τόσο τις ανάγκες της αναπτυσσόμενης βιομηχανίας μεταφορών όσο και των υποψηφίων επιβατών είτε για πολυτελή είτε για μαζική και φτηνή μεταφορά. Στην Ελλάδα, οι πρώτες αφίσες με καθαρά διαφημιστικό περιεχόμενο εμφανίστηκαν στη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 από το πρώτο καλλιτεχνικό εργαστήρι GEO, που ίδρυσε ο χαράκτης Αγγελος Θεοδωρόπουλος, στο Σύνταγμα. Με το GEO συνεργάστηκαν πολλοί γνωστοί καλλιτέχνες, όπως οι Νίκος Λύτρας, Αγήνωρ Αστεριάδης, Σπύρος Βασιλείου, Παύλος Μαθιόπουλος, Περικλής Βυζάντιος κ.ά. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα διαφημιστικά γραφεία αυξάνονται, οι αφίσες πολλαπλασιάζονται, η τεχνοτροπία αλλάζει και στην θέση της χρωμολιθογραφίας έρχεται η φωτογραφία που σταδιακά κυριαρχεί.
- Τιτανικός Το ναυάγιο του πολυδιαφημισμένου «Τιτανικού» το 1912 έφερε στην επιφάνεια τις ελλείψεις που υπήρχαν στα υπερωκεάνια στο θέμα της ασφάλειας και της προστασίας, θεωρήθηκε όμως και τιμωρία για ένα είδος «ύβρεως» από τη μεριά αυτών που θέλησαν να κατασκευάσουν το αξεπέραστο «πλοίο των ονείρων».
πηγη: ΕΘΝΟΣ/Δήμητρα Ρουμπούλα
