Η παραγγελιά του Φοίβου Ανωγειανάκη στον Ροβήρο Μανθούλη και η γκάιντα από το Μόλυβο στο Μουσείο Λαϊκών Μουσικών Οργάνων στην Πλάκα!
Πριν λίγες ώρες έγινε γνωστός ο θάνατος του σπουδαίου δημιουργού (σκηνοθέτης, συγγραφέας, ποιητής...) Ροβήρου Μανθούλη, ο οποίος πέθανε σήμερα το πρωί, σε νοσοκομείο του Παρισιού.
Το 1961 και το 1962 βρέθηκε στη Λέσβο για τα γυρίσματα τριών μικρού μήκους ντοκιμαντέρ. «Ψαράδες και ψαρέματα», «Η Ζωή στη Μυτιλήνη», «Το πρώτο βήμα».
Η πρώτη ταινία αφορούσε το παραδοσιακό ψάρεμα και την ζωή των ψαράδων της κοινότητας του Μολύβου και η δεύτερη ήταν μια περιήγηση στο νησί της Λέσβου, στα ιστορικά μνημεία και αξιοθέατα της πόλης της Μυτιλήνης και άλλων περιοχών του νησιού. Τοπία του νησιού και εικόνες από πόλεις και χωριά, όπως το Πέραμα, ο Μόλυβος (Μήθυμνα), το Σίγρι και η Αγιάσος. «Το πρώτο βήμα» είχε θέμα κι αυτό την Κοινοτική Ανάπτυξη με τουριστικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα.
Εκεί, στο Μόλυβο, (την αρχαία Μήθυμνα της Λέσβου) του 1961 ή το 1962 (τότε γύρισε το 30λεπτο ντοκιμαντέρ του με τίτλο "Το πρώτο βήμα"), ο Ροβήρος Μανθούλης, όπως περιγράφει ο ίδιος, μαθαίνει ότι πάνω στο ψηλό βουνό που βλέπανε από μακριά, ζούσε ένας πολύ γνωστός τυφλός μουσικός που έπαιζε τσαμπούνα, δηλαδή γκάιντα.
Θυμήθηκε την "οδηγία" που του είχε δώσει ο φίλος του Φοίβος Ανωγειανάκης (μουσικολόγος, μουσικοκριτικός που προς τιμήν του έχει γίνει το Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων στην Πλάκα το 1991), να αγοράζει όποιον ενδιαφέρον όργανο εντοπίζει στα κινηματογραφικά ταξίδια του στο εσωτερικό της χώρας και λέει στους υπόλοιπους της ομάδας να πάνε αύριο που έχουν ρεπό από τα γυρίσματα να πάνε να δούνε.
Και συνεχίζει την αφήγηση του ο Ροβήρος Μανθούλης:
"Μπαίνουμε στο αυτοκίνητο αλλά από ένα σημείο και ύστερα δεν είχε δρόμο, παρά ένα μονοπάτι που σε πήγαινε στο χωριό, εκτός αν στο μεταξύ έπεφτες στη θάλασσα. Η οποία ήταν ακριβώς από κάτω μας! Ένας θεός ξέρει πώς είχαν χτιστεί τόσα σπίτια και μια ταβέρνα χωρίς δρόμο! Καθίσαμε στην ταβέρνα και ρωτήσαμε που ήταν ο τυφλός μουσικός. Πήγαν αμέσως και τον έφεραν. Τον ρωτήσαμε αν έχει κέφι να μας παίξει κάτι με την τσαμπούνα.
Ναι, ναι είπε και πετάχτηκε έξω σαν σίφουνας.
Αυτός θα σκοτωθεί, είπαμε.
Α μπα, αυτός ξέρει τα μονοπάτια καλύτερα από μας, μάς είπαν. Τον είδαμε να τρέχει στα κατσάβραχα που εμείς θα ιδρώναμε να τα ανεβούμε.
Τέλος πάντων, φάγαμε, ήπιαμε, ακούσαμε την τσαμπούνα. Μια τσαμπούνα έργο τέχνης.
Θα μου τη δώσει άραγε;
Είχε νυχτώσει και του προτείνω να την αγοράσω.
Τίποτα. Δεν την πουλάει με τίποτα.
Ξέρεις γιατί την θέλω, του λέω. Δεν την θέλω για μένα.
Την θέλω για το μουσείο.
Και εκεί λύγισε και μου την πούλησε!
Ήταν προχωρημένη η ώρα και σηκωνόμαστε να φύγουμε.
Αλλά αντιλαμβανόμαστε ότι δεν υπάρχει ηλεκτρικό στο χωριό ούτε για δείγμα.
Και φεγγάρι μηδέν. Πίσσα σκοτάδι.
Πώς θα κατεβούμε; Θα πέσουμε στον γκρεμό!
Κοιμηθείτε εδώ και φεύγετε το πρωί μας λέει ο κάπελας.
Έχουμε γύρισμα αύριο πρωί-πρωί.
Ένα λεπτό, μας λέει ο τυφλός τσαμπουνάς και παίρνει την τσαμπούνα.
Εγώ θα πηγαίνω μπροστά, μας λέει, θα παίζω την τσαμπούνα κι’ εσείς θα ακολουθείτε τη μουσική από κοντά.
Κατεβήκαμε με την ψυχή στο στόμα.
Τυφλοί κι’ εμείς ακολουθώντας μια μουσική στο σκοτάδι! Κατεβήκαμε σώοι και αβλαβείς.
Πρώτη φορά είδα έναν τυφλό ανοιχτομάτη, και να σώζει ζωές".
*Την παραπάνω πραγματική ιστορία ο Ροβήρος Μανθούλης την έβαλε στην ταινία του Lilly’s Story, ένα «ντοκιμαντέρ» που προήλθε από το βιβλίο του με τον ομώνυμο τίτλο, με ηθοποιούς σε ρόλους που είναι αληθινά πρόσωπα σε αληθινές ιστορίες.
«Ψαράδες και ψαρέματα»
Στα 22 λεπτά του αριστουργήματος του Λέοντος Λοΐσιου με αφηγητή τον μοναδικό Σταύρο Τορνέ, σε μοντάζ του Ροβήρου Μανθούλη παρακολουθούμε στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή των κατοίκων στο ψαροχώρι του Μολύβου και τις καθημερινές δραστηριότητες των ψαράδων, αλλά και τη ζωή στην κοινότητα την Κυριακή.
Περιλαμβάνει τις εξής επιμέρους ενότητες:
1. Η καθημερινή ζωή στο Μόλυβο.
2. Παραδοσιακοί τρόποι ψαρέματος και οι συνήθειες των ψαράδων.
3. Κυριακή στο Μόλυβο
4. Ψάρεμα τις ημέρες νηνεμίας
Ψαράδες πλέουν στα ανοιχτά σε γρι-γρι. Άποψη του οικισμού του Μολύβου. Καφενείο, τα στενά καλντερίμια και το Κάστρο. Γυναίκες κουβεντιάζουν και πλέκουν έξω από τα σπίτια τους.
Οι ψαράδες πάνω στις βάρκες τους ρίχνουν τα δίχτυα στη θάλασσα. Στη συνέχεια, βγάζουν τις βάρκες τους στη στεριά και ετοιμάζουν τα γρι-γρι. Παιδιά με αναμμένους πυρσούς ψαρεύουν τη νύχτα με καμάκι. Νυχτερινά πλάνα της διαδικασίας του ψαρέματος με πυροφάνι. Η ζωή στο λιμάνι την επόμενη μέρα. Οι ψαράδες ψήνουν και τρώνε από την ψαριά τους. Οικογένεια ψαρεύει με το «ζαργανιό», ενώ άλλος ψαράς βάζει δόλωμα στα παραγάδια του. Πλάνα της διαδικασίας του ψαρέματος με δυναμίτη.
Γυναίκες κάνουν το σταυρό τους καθώς πάνε στην εκκλησία την Κυριακή. Άνδρες παίζουν χαρτιά και τάβλι στο καφενείο, ενώ τα παιδιά κοιτάνε το πρόγραμμα του κινηματογράφου.
Ψαράδες πάνω σε καΐκι ρίχνουν τα δίχτυα τους στη θάλασσα και το καΐκι πλέει στη θάλασσα για τρεις ώρες περίπου μαζεύοντας ο,τι πιαστεί στα δίχτυα. Οι ψαράδες περιμένοντας επιδιορθώνουν τα δίχτυα τους. Στη συνέχεια μαζεύουν τα δίχτυα, αδειάζουν την ψαριά στο κατάστρωμα και ξεδιαλέγουν τα ψάρια ρίχνοντας αυτά που δεν χρειάζονται πίσω στη θάλασσα. Ακολουθεί γεύμα στο κατάστρωμα του καϊκιού. Άποψη του λιμανιού, με τις βάρκες δεμένες, σε μέρες νηνεμίας. Οι ψαράδες παίζουν χαρτιά στο καφενείο. Ψαράδες ρίχνουν τα δίχτυα τους από το καΐκι κοντά στην ακτή και στη συνέχεια τα μαζεύουν από την ακτή.
Ακολουθώντας την παράδοση του σινεμά της παρατήρησης, η ταινία του Λοΐσιου έγινε με την συνεργασία πρωτοπόρων του μεταπολεμικού κινηματογράφου αλλά και του θεάτρου. Το σενάριο ήταν του Λοΐσιου και τα κείμενα των Γιάννη Μπακογιαννόπουλου και Δημήτρη Κεχαϊδη.
Παράλληλα με την ζωή των ψαράδων, η ταινία παρακολουθεί την καθημερινότητα του χωριού μέσα από μια ανθρωπολογική αλλά ταυτόχρονα ποιητική ματιά.
Συντελεστές & Ρόλοι
Κεχαΐδης Δημήτρης: Περιγραφή
Ταχιάτης Σωτήρης: Τσέλλο
Παπαζήσης Ε.: Φλάουτο
Λοΐσιος Λέων : Παραγωγός, Σκηνοθεσία
Σισιλιάνος Γιώργος: Μουσική
Μηλιαρέσης Γ.: Κιθάρα
Μανθούλης Ροβήρος : Μοντάζ
Μπακογιαννόπουλος Γιάννης: Περιγραφή
Νικολούδης Κωνσταντίνος : Αφηγητής
Νικολαΐδης Ε.: Πιάνο
Ανανιάδης Κώστας: Επιστημονικός Σύμβουλος
Χρηστάκης Λεωνίδας : Τίτλοι
Διακογιώργης Τ.: Σαντούρι
Μεσθεναίος Φώτης: Φωτογραφία
Μπαϊρακτάρης Α.: Ήχος
Technofilm, Studio Alfa: Εργαστήρια
Βραχορίτης Σ.: Βοηθός Σκηνοθέτη
Δημητράς Τόνης : Υπεύθυνος Ήχου
SPECTA: Παραγωγή
Βώκος Θέμης : Βοηθός Οπερατέρ
Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο "Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης".
"Η Ζωή στη Μυτιλήνη"
Περιγραφή
Άποψη του κόλπου της Γέρας και της Καλλονής. Πλοίο προσεγγίζει στο λιμάνι της Μυτιλήνης, ενώ κόσμος περιμένει στην προβλήτα. Πανοραμική άποψη της πόλης της Μυτιλήνης και πλάνα του Κάστρου. Άποψη του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου στη Μόρια και του Αρχαίου Θεάτρου στην Αγία Κυριακή.
Ακολουθούν πλάνα του Περάματος, του λιμανιού και των εργοστασίων της περιοχής από τη θάλασσα. Πανοραμική άποψη της πόλης του Μόλυβου (Μήθυμνα). Περιήγηση στο χώρο του Κάστρου και εικόνες από το λιμάνι του Μόλυβου, όπου ψαράς ετοιμάζεται για ψάρεμα. Το Σίγρι και η Αγιάσος. Πλάνα στο Ναό της Παναγίας στην Αγιάσο και στο εσωτερικό εργαστηρίου κεραμοποιίας, όπου αγγειοπλάστες φιλοτεχνούν κεραμικά. Οι ελαιώνες, ο κόλπος της Γέρας, το εκκλησάκι και το δέντρο του Αγίου Θεράποντα του Τζατζαλιάρη. Γενικά άποψη του απολιθωμένου δάσους στο Σίγρι και κοντινά πλάνα των απολιθωμένων κορμών δέντρων. Άποψη της πόλης της Μυτιλήνης, καθώς το πλοίο απομακρύνεται από το νησί.
Συντελεστές & Ρόλοι
Λοΐσιος Λέων : Σκηνοθεσία
ΣΠΕΚΤΑ, Λέων Λοΐσιος: Παραγωγή
Μεσθεναίος Φώτης: Φωτογραφία
Ιδρωμένος Ανδρέας: Περιγραφή
Ελληνική Λαϊκή Μουσική της Μυτιλήνης: Μουσική
Μανθούλης Ροβήρος : Μοντάζ
Νικολούδης Κωνσταντίνος : Αφηγητής
Βραχορίτης Σ.: Βοηθός Σκηνοθέτη
Βώκος Θέμης : Βοηθός Οπερατέρ
Μπαϊρακτάρης Α.: Ήχος
Δημητράς Τόνης : Υπεύθυνος Ήχου
Χρηστάκης Λεωνίδας : Τίτλοι
Η μουσική επιμέλεια ήταν του Φοίβου Ανωγειανάκη και το κείμενο της αφήγησης του Γιάννη Μπακογιαννούπουλου. Για την περιοχή της Αγιάσου λαογραφικός σύμβουλος ήταν ο Αγιασώτης λογοτέχνης Στρατής Πολυδώρου Αναστασέλης. Στην περιοχή κινηματογραφήθηκε όλη η διαδικασία του λιομαζώματος*, ξεκινώντας από τις αγροτικές εργασίες στον ελαιώνα μέχρι τα «γλιτώματα» και το μεγάλο γλέντι που λάβαινε χώρα κάθε χρόνο στην «Καρυά» από τον ταϊφά των Παναγιώτη Καμαρού και Γιάννη Κολομόνδου.
Η ταινία η οποία κόστισε 60.000 δραχμές, δεν παίχτηκε στο "Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης". Την απέρριψε η Προκριματική Επιτροπή. Παρουσιάστηκε όμως στα Φεστιβάλ, Μόσχας, Βελιγραδίου, Ιταλίας.
"Το πρώτο βήμα"
Ντοκιμαντέρ γυρισμένο το 1962 στο Μόλυβο της Λέσβου με θέμα την Κοινοτική Ανάπτυξη με τουριστικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα.
Οι αρχικοί τίτλοι είναι ζωγραφισμένοι από τον Μποστ. Η φωτογραφία του Φώτη Μεσθεναίου. Στην ταινία συμμετέχει ο Θανάσης Βέγγος ως αφηγητής.
Στο ντοκιμαντέρ παρουσιάζονται με δραματοποιημένο τρόπο οι πρωτοβουλίες των κατοίκων του χωριού Μολύβου (Μήθυμνα) Λέσβου, για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής τους. Γυρισμένο σε συνεργασία με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, με θέμα την Κοινοτική Ανάπτυξη, ένα πρόγραμμα του ΟΗΕ του οποίου είχε αναλάβει τη διάδοση στην αγροτική και νησιωτική Ελλάδα, το τότε Βασιλικό Εθνικό Ίδρυμα.
Συντελεστές:
Βασιλικό Εθνικό Ίδρυμα: Παραγωγή
Βέγγος Θανάσης: Αφηγητής
Μανθούλης Ροβήρος : Σενάριο
Κίτσος Άγγελος: Ειδικός Συνεργάτης
Αντωνίου Θεόδωρος: Μουσική
Στούπης Κώστας: Ηχοληψία
Παπαδάκης Ηρακλής: Επιμέλεια Παραγωγής
Μενεσθαίου Φώτης: Σκηνοθεσία Φωτογραφίας
Μποστ: Σχέδια Τίτλων
Για την Ομοσπονδία Λεσβιακών Συλλόγων Αττικής (ΟΛΣΑ), πληροφορίες - έρευνα υλικού: Ν.Βακάλης.
