Οι κόκκινοι καρποί του Οκτώβρη στην τέχνη και τον πολιτισμό
Κατάμεστο το θέατρο ΦΟΜ, το Σάββατο 2 Δεκέμβρη, στην εκδήλωση- αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τη Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, της ΚΟΒ Ιδιωτικών Υπαλλήλων Λέσβου του ΚΚΕ.
Το θέμα της εκδήλωσης «Οι κόκκινοι καρποί του Οκτώβρη στην Τέχνη και τον Πολιτισμό» και κόσμο προσέλκυσε αλλά και κράτησε με κομμένη την ανάσα, από την αρχή μέχρι το τέλος, όλους όσους την παρακολούθησαν.
Η εκδήλωση ξεκίνησε με ένα εντυπωσιακό χορό βαλς από το Σύλλογο «Tάνγκο Eν χορώ».
Στη συνέχεια η Ελένη Μηλιαρονικολάκη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνη του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ, παρουσίασε, με φανταστικό τρόπο, τα επιτεύγματα του σοσιαλισμού και στον τομέα της τέχνης και του πολιτισμού γενικότερα, εξειδικεύοντας μάλιστα την ανάπτυξή του καθένα από αυτούς σε όλη τη διάρκεια της εργατικής εξουσίας στη Σοβιετική ένωση. Μέσα από την ομιλία της αναδείχτηκε μεταξύ άλλων, ότι ο σοσιαλισμός είναι το μόνο κοινωνικό σύστημα που μπορεί να αναπτύξει σε όλα τα μέλη της κοινωνίας, την ικανότητα να κατανοούν την τέχνη και να την απολαμβάνουν, να καταργήσει την απόσταση του λαού από την τέχνη και να πραγματοποιήσει μια τέτοια αναγνώριση της σημασίας της, που σε κανένα προηγούμενο κοινωνικό σύστημα δεν υπήρξε.
Στο ξεδίπλωμα της ομιλίας, που ήταν διαδραστική, διαβάστηκαν από την Αϊβαλιώτου Μαρία και τον Σταμόπουλο Κώστα, αποσπάσματα από τα έργα των Μπ. Μπρεχτ, Τζον Ριντ, Ν. Καζαντζάκη, Μπεζιμένσκι, Μαγιακόφσκι, Βάρναλη που εμπνευσθήκαν από το κορυφαίο κοσμοϊστορικό γεγονός του 20ού αιώνα, τη Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση.
Ακολούθησε μουσικό πρόγραμμα με έργα Σοβιετικών συνθετών, από τη Λία Κεφαλά στο πιάνο και την Ειρήνη Παπανικολάου στο σαξόφωνο.
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με το παιδικό χορευτικό του Διεθνή Πολιτιστικού Συλλόγου «ΝΑΝΤΕΖΝΤΑ», όπου οι μικροί μας φίλοι έκλεψαν την παράσταση.
Στο χώρο υπήρξε έκθεση-αφιέρωμα στα 100 Χρόνια από την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, καθώς και βιβλιοπωλείο της «ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ»
Παραθέτουμε αποσπάσματα από την ομιλία της Ελένης Μηλιαρονικολάκη.
«Αγαπητοί φίλοι και σύντροφοι,
Όσοι είχατε την τύχη να δείτε το μετρό της Μόσχας, σίγουρα θα συμφωνήσετε ότι είναι ένα τεχνικό θαύμα, που μάλιστα συντελέστηκε 65 χρόνια πριν το μετρό της Αθήνας, ένα έργο που ούτε αισθητικά, αλλά ούτε και τεχνικά προσεγγίζει αυτό της Μόσχας, αφού με πολύ πιο προηγμένα τεχνολογικά μέσα το μετρό της Αθήνας είχε να αντιμετωπίσει λιγότερες δυσκολίες, δεν χρειάστηκε για παράδειγμα να περάσει κάτω από ποτάμι. Σ΄ αυτό το αρμονικό συνταίριασμα τεχνολογίας και τέχνης κάθε σταθμός είναι ένα υπόγειο ανάχτορο αφιερωμένο σε διαφορετικά θέματα (αθλητισμό, αγροτική ζωή, ιστορία της Ρωσίας κλπ) με κρυστάλλινους πολυέλαιους, ψηφιδωτά, μάρμαρα, γρανίτες, γλυπτά και τοιχογραφίες, για να μπορούν τα εκατομμύρια του εργαζόμενου λαού να χαρούν την ομορφιά σαν πηγαίνουν ή γυρίζουν κουρασμένοι από τη δουλειά. Η πηγή τέτοιων κατορθωμάτων, η πηγή όλων των πρωτόφαντων επιτευγμάτων της πρώτης σοσιαλιστικής χώρας βρίσκεται σ’ αυτό που αποκαλύπτει ο Μπρεχτ: στο ότι ιδιοκτήτες του κοινωνικού πλούτου, είναι για πρώτη φορά οι ίδιοι οι δημιουργοί του. Τα πλάνα της παραγωγής και της οικονομίας παύουν να φροντίζουν για ένα λαμπρό τρόπο οργάνωσης της φτώχειας ή για τη μεγαλύτερη πειθαρχία των θυμάτων της εκμετάλλευσης και σχεδιάζονται κεντρικά και επιστημονικά για την πλήρη ικανοποίηση των αναγκών του καθενός και τελικά τον έλεγχο για το αν όλα γίνονται σωστά τον αναλαμβάνει ο ίδιος ο εργαζόμενος λαός. Σύσσωμη η εργατική τάξη της Μόσχας και όχι λίγοι ειδικοί, κάνει την ποιοτική παραλαβή του έργου του μετρό. Με λίγα λόγια ο σφοδρός άνεμος του Οκτώβρη που έσπρωξε πλησίστια την παραγωγικότητα της εργασίας και την ιστορία της ανθρωπότητας σε μια νέα εποχή από το βασίλειο της ανάγκης, στο βασίλειο της ελευθερίας, δεν ήταν φυσικό φαινόμενο. Είχε την προέλευσή του στην πεμπτουσία της σοσιαλιστικής κοινωνίας, την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
Ειδικά στον τομέα της τέχνης η κοινωνικοποίηση όλων των μέσων παραγωγής και διανομής της άνοιξε διάπλατα τις πύλες της στο λαϊκό κοινό, απάλλαξε τους καλλιτέχνες από το άγχος του βιοπορισμού εξασφαλίζοντας σε όλους δουλειά και την απελευθέρωσε από τον έλεγχο των ιδιωτών ιδιοκτητών και παραγγελιοδοτών της. Ταυτόχρονα η λύτρωση του εργαζόμενου λαού από τους βαριούς εκμεταλλευτικούς όρους εργασίας, με την καθιέρωση του 8ωρου από το 1917, που αργότερα έγινε 7ωρο, την εξάλειψη της ανεργίας και μια σειρά άλλα μέτρα που διευκόλυναν τη ζωή του, εξασφάλισε τον ελεύθερο χρόνο αλλά και δημιούργησε τη διάθεση για πνευματική ενασχόληση και πολιτιστική δραστηριότητα. Το μεγαλύτερο ωστόσο κέρδος από την κατάργηση της εκμετάλλευσης ήταν η μοναδική στον κόσμο ένταση των φυσικών και ψυχικών δυνάμεων του λαού και του πρωτοπόρου τμήματος των καλλιτεχνών, η μοναδική στον κόσμο αυτοθυσία τους για να οικοδομήσουν τη δική τους κοινωνία, το δικό τους, το σοσιαλιστικό πολιτισμό. Πουθενά και ποτέ η εργατική τάξη δεν υπήρξε τόσο διατεθειμένη για θυσίες προκειμένου να μορφωθεί. Τα βιβλιοπωλεία ήταν τριπλάσια από τις χώρες της Δύσης, περισσότερα από τα μπακάλικα όπως λέει ο Βάρναλης το 1934, ενώ τα θέατρα και οι αίθουσες συναυλιών είχαν πάντα συνωστισμό. Όταν εκδίδονταν ένα καινούριο βιβλίο γνωστού συγγραφέα κι αναγγελλόταν πως την άλλη μέρα θ’ αρχίσει να πουλιέται μαζεύονταν ουρά από το προηγούμενο βράδυ έξω από τα βιβλιοπωλεία μας λέει ο Φωτιάδης, ενώ σ’ όποιο θέατρο κι αν πήγε είδε να περιδιαβάζει απόξω ένα πλήθος κόσμου με την ελπίδα να βρει ένα εισιτήριο από κάποια ακύρωση.
Αυτό το πάθος για γνώση και τέχνη δεν ήταν μόνο αυθόρμητη εκδήλωση μιας καταπιεσμένης για αιώνες επιθυμίας, αλλά μια ανάγκη καλλιεργημένη επίμονα και συστηματικά από την εργατική εξουσία μέσα από την πολιτιστική επανάσταση, την πάλη της για ανατροπή του παλιού εποικοδομήματος, των παλιών αντιλήψεων και συμπεριφορών, ως απαραίτητη προϋπόθεση για την επικράτηση και την ανάπτυξη των νέων σχέσεων παραγωγής. Η τέχνη και η παιδεία δεν μπορούσαν πια να έχουν το ίδιο καθήκον που είχαν στον καπιταλισμό, να εξασφαλίζουν δηλαδή ευπρεπείς κι επιτήδειους υπηρέτες της καπιταλιστικής κερδοφορίας. Η νέα αποστολή τους ήταν να διαμορφώνουν ανθρώπους ελεύθερους, με συνείδηση της αναγκαιότητας, των νομοτελειών εξέλιξης της κοινωνίας, αλλά και με όλη εκείνη την κουλτούρα, προνόμιο ως τότε των εκλεκτών, που θα τους επιτρέψει να ανταποκριθούν στο νέο ρόλο τους ως ιδιοκτητών του πλούτου. Ανθρώπους που με όλο τους το «είναι» θα σπρώχνουν μπροστά τη ανάπτυξη της σοσιαλιστικής παραγωγής και οικονομίας, ανθρώπους ικανούς να συμμετέχουν ενεργητικά σε πλευρές της διακυβέρνησης του κράτους, στην εργατική εξουσία, να ασκούν συνειδητό εργατικό έλεγχο σε όλες τις υποθέσεις της.
Έτσι στο σοσιαλισμό η τέχνη αναλαμβάνει το σπουδαίο ρόλο να εφοδιάσει τον άνθρωπο με όλες εκείνες τις ανώτερες και αντάξιες του είδους του πνευματικές και ψυχικές δυνάμεις, που θα τον βοηθήσουν να κατανοεί την πραγματικότητα και να μπορεί διαρκώς να την καλυτερεύει, να την προσαρμόζει στους σκοπούς και τις ανάγκες του.
Δηλαδή η τέχνη και γενικότερα ο πολιτισμός στο σοσιαλισμό δεν είναι ευχάριστη πολυτέλεια και διακόσμηση της ζωής, αλλά ζωτική ανάγκη. Τόσο θεμελιακή που ποτέ δεν παραμελήθηκε, ούτε και στις σκληρές συνθήκες της αδυσώπητης ταξικής πάλης, η οποία όχι μόνο δεν καταλάγιασε μετά την κατάκτηση της εξουσίας, αλλά κλιμακώθηκε με την εξωτερική επέμβαση, τον εμφύλιο, τη ΝΕΠ, τα σαμποτάζ, την έντονη εσωκομματική διαπάλη, το Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Ίσα – ίσα αυτή η όξυνση της ταξικής πάλης, έκανε ακόμη πιο επιτακτικό το μορφωτικό, εμψυχωτικό και βαθιά διαπαιδαγωγητικό ρόλο του πολιτισμού σε όλα τα μέτωπα. «Μετά το ψωμί, η μόρφωση είναι η πρώτη ανάγκη του λαού» έγραφαν στις σημαίες τους οι μπολσεβίκοι.
Γι’ αυτό ανάμεσα στα πρώτα διατάγματα της Σοβιετικής κυβέρνησης ήταν κι αυτά για την αναδιοργάνωση των τομέων της τέχνης. Στο διάστημα από τα τέλη του 1917 ως το 1919 εθνικοποιήθηκαν, έγιναν κοινωνική ιδιοκτησία όλοι οι μεγάλοι χώροι παραγωγής και διανομής της τέχνης (θέατρα, μουσεία, κινηματογραφικά στούντιο, ορχήστρες κλπ.) καθώς και όλες οι καλλιτεχνικές σχολές. Απελευθερώθηκε η τέχνη από την εμπορική της εξάρτηση και άνοιξε ο δρόμος για την ανάπτυξη μιας νέας τέχνης που κέντρο της είχε τον εργαζόμενο λαό και την πάλη του για τη νέα κοινωνία. Ταυτόχρονα το εργατικό κράτος από τα πρώτα χρόνια, δεν έπαψε ποτέ, παρά τις τόσες αντιξοότητες, να διαθέτει απλόχερα στον κόσμο της τέχνης όλες τις απαιτούμενες υποδομές και τα μέσα για την καλλιτεχνική δημιουργία.
Φυσικά στον τομέα του εκπολιτισμού τα πράγματα δεν ήταν πάντα τόσο εύκολα και αισιόδοξα, όπως μέχρι τώρα φάνηκαν, στην αχανή αυτή χώρα που ξεκινούσε με πολλά στοιχεία καθυστέρησης και προκαπιταλιστικές επιβιώσεις. Η νεαρή εργατική εξουσία έπρεπε να μορφώσει όχι μονάχα τις εξεγερμένες δυνάμεις των εργατών και στρατιωτών, αλλά να εκπαιδεύσει και να εκπολιτίσει μια τεράστια λαϊκή μάζα, το 76% της οποίας ήταν αναλφάβητοι. Εκατόν εξήντα εκατομμύρια άνθρωποι, προλετάριοι και χωρικοί, ασιάτες μοιρολάτρες ως χτες, τρωγλοδύτες του βορρά, νομάδες της στέπας, μισοάγριοι των σιβηρικών ακτών του Ειρηνικού, γεμάτοι προλήψεις και δεισιδαιμονίες αιώνων ήταν οι λαοί που στην πορεία αποτέλεσαν την ΕΣΣΔ, λαοί που μιλούσαν περισσότερες από 100 διαφορετικές γλώσσες, ορισμένες από τις οποίες δεν είχαν καν αλφάβητο, ήταν προφορικές. Αυτό το πλήθος έπρεπε να μάθει όχι μόνο να γράφει και να διαβάζει ή να τηρεί τους στοιχειώδεις κανόνες της υγιεινής, αλλά και να καταλαβαίνει τις πιο εξελιγμένες μορφές της ανθρώπινης δημιουργίας όπως η επιστήμη και η τέχνη.
Ακόμη μεγαλύτερη ήταν η φροντίδα του σοσιαλιστικού κράτους για τη γενική και καλλιτεχνική μόρφωση των παιδιών, αφού αυτά αποτελούσαν το μέλλον της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Την περίοδο εκείνη υπήρχαν στη Σοβιετική Ένωση 100 κρατικά θέατρα για παιδιά, πάνω από 4.000 σχολικοί κινηματογράφοι και πάμπολλα σχολικά ραδιόφωνα.
Παράλληλα στα παλάτια των πιονιέρων, που ήταν εξωσχολικοί οργανισμοί στεγασμένοι σε πανέμορφα κτίρια, προσφέρονταν σε συνεργασία με το σχολείο τα αναγκαία μέσα και εργαστήρια σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δημιουργίας: τεχνική, επιστήμη, τέχνη, φυσική αγωγή, εκδρομές - τουρισμό κλπ. για να μπορεί το παιδί να αναπτύξει τα ενδιαφέροντά του και να εκδηλώσει τις κλίσεις του. Οι οργανισμοί αυτοί έφταναν να έχουν ακόμη και συμφωνική ορχήστρα με αρχιμουσικούς παιδιά, ενώ τεράστια σημασία δίνονταν στη βιβλιοθήκη, για να τους γίνει το βιβλίο ανάγκη σε όλη την υπόλοιπη ζωή, όπως εξηγούσαν οι αρμόδιοι. «Αρχίζουμε απ’ αυτή την ηλικία να μορφώνουμε το γούστο των παιδιών, γιατί αν το αφήσουμε στην τύχη του, είναι πολύ φυσικό να χαλάσει. Και τότες θα είναι πολύ δύσκολο ν’ απαλλάξουμε το παιδί από τις πρώτες κακές του αισθητικές εντυπώσεις» δήλωνε η υπεύθυνη του προγράμματος. Ακριβώς το αντίθετο δηλαδή απ’ ό,τι συμβαίνει στον καπιταλισμό, όπου το σχολείο παραιτείται από την υποχρέωσή του να διαμορφώνει το αισθητικό κριτήριο των παιδιών για να αναλάβουν να το καταστρέψουν οι καρχαρίες της βιομηχανίας των οπτικοακουστικών θεαμάτων και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών.
Όπως δείχνουν τα στοιχεία, οι προσπάθειες αυτές είχαν εντυπωσιακά αποτελέσματα. Το αναγνωστικό κοινό πολλαπλασιάζονταν για πολλές δεκαετίες με γεωμετρική πρόοδο. Το 1960 έφτασαν για παράδειγμα να εκδίδονται 50.000 τίτλοι βιβλίων σε 1.000.000.000 αντίτυπα. Η Σοβιετική Ένωση κατείχε μάλιστα παγκόσμια την πρώτη θέση στην έκδοση λογοτεχνικών έργων μεταφρασμένων από ξένες γλώσσες. Από το 1918 ως το 1975 εκδόθηκαν πάνω από 32.000 τίτλοι λογοτεχνικών έργων ξένων συγγραφέων σε 1, 5 δις αντίτυπα και σε 76 γλώσσες! Ο δε αριθμός των βιβλιοθηκών από 13.000 που υπήρχαν στην προεπαναστατική Ρωσία εκτινάχτηκε στις 400.000 περίπου το 1956.
Έτσι το 1959 ο αναλφαβητισμός εξαλείφθηκε οριστικά, αδιάσειστη απόδειξη για την τεράστια ώθηση που έδωσαν οι νέες σχέσεις ιδιοκτησίας στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, πρώτα πρώτα του ίδιου του ανθρώπου. Μια εκπληκτική συμπύκνωση του χρόνου και της ιστορίας συντελέστηκε που αποτυπώθηκε και στη λογοτεχνία της περιόδου.
Αυτή η επιτάχυνση του ιστορικού χρόνου εκδηλώνεται συγκλονιστικά και στην ανάπτυξη της τέχνης. Το ποιοτικό άλμα που συντελούνταν την περίοδο εκείνη στην τέχνη από διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα και κινήματα του μοντερνισμού της Ρωσίας σε επαφή με αντίστοιχα της Δύσης που αργότερα ονομάστηκαν Ρώσικη Πρωτοπορία, ως αντανάκλαση στη συνείδηση των καλλιτεχνών των αλλαγών στη ζωή από την είσοδο του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο, συνέπεσε με την Οκτωβριανή επανάσταση, το ποιοτικό άλμα στην κοινωνική εξέλιξη. Η χρονική σύμπτωση καλλιτεχνικής και κοινωνικής επανάστασης, δημιούργησε ένα εκρηκτικό μίγμα, που προσέδωσε πρωτοφανή δυναμική στις δημιουργικές αναζητήσεις των καλλιτεχνών της Πρωτοπορίας, τους μόνους σχεδόν από το χώρο της διανόησης, που υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό τη σοσιαλιστική επανάσταση.
Η επαναστατικοποίηση της τέχνης που αγκάλιασε όλα τα είδη της οδήγησε στη δημιουργία μιας τεράστιας δεξαμενής από επεξεργασμένες παρακαταθήκες γνώσεων, ύφους, μορφών, καλλιτεχνικών μέσων και επινοήσεων που σημάδεψαν την εξέλιξη της τέχνης και ως τις μέρες μας επηρεάζουν την καλλιτεχνική ζωή χωρίς να έχουν ξεπεραστεί».
