γράφει η Χαρά Ζήκα *
Στις μέρες μας λέμε ότι υπάρχει ελεύθερη ροή πληροφορίας και μετά από μια περιήγηση στον αχανή κόσμο του διαδικτύου βγαίνει κανείς λίγο σοφότερος. Είναι όμως έτσι; Έχει ενδιαφέρον να διερευνήσουμε πώς ρέει η πληροφορία στα νευρωνικά μας δίκτυα, πώς εισέρχεται, πώς εξέρχεται και πώς παρουσιάζεται στους άλλους.
Η αλήθεια είναι πως υπάρχει μεροληψία στην πρόσληψη της πληροφορίας, στην κωδικοποίησή της, στην οργάνωσή τη και στην ανάκλησή της από τη μνήμη, ειδικά όσο περνά ο χρόνος. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η παραποίηση της παρουσίασής της στους άλλους. Ο νους διαστρεβλώνει συνεχώς την πληροφοριακή ροή, επιλέγοντας με περίπλοκο τρόπο την καταστολή της αλήθειας ή τη διατήρησή της. Επίσης εμπλέκονται διάφορες ψυχικές διεργασίες που λογοκρίνουν την εισερχόμενη πληροφορία.
Για παράδειγμα, αναζητούμε δημοσιεύματα που απηχούν ή τεκμηριώνουν τις απόψεις μας και αποφεύγουμε να διαβάσουμε όσα τις αντικρούουν. Έτσι, μπορούμε να υπερασπιζόμαστε καλύτερα τη συμπεριφορά μας απέναντι στους άλλους αλλά και απέναντι στον εαυτό μας. Συνεπώς, αν πίνουμε καφέ θα διαβάσουμε κυρίως για τα οφέλη του, αν καπνίζουμε θα αποφύγουμε να ακούσουμε για τις αρνητικές συνέπειες και αν δεν θέλουμε να εμβολιαστούμε θα μας τραβάνε την προσοχή όσοι μιλάνε για τις βλαβερές επιπτώσεις του εμβολιασμού.
Το αντιληπτικό μας σύστημα ευθυγραμμίζεται τάχιστα στην επιθυμητή πληροφορία. Έστω ότι βρισκόμαστε στην παραλία, σε απόσταση ακοής από δυο διαφορετικές συνομιλίες ταυτόχρονα. Επιλέγουμε να ακούσουμε κάποια από τις συνομιλίες με γνώμονα τις απόψεις που είμαστε διατεθειμένοι να ακούσουμε, αφού έχουμε επίγνωση του γενικού περιεχομένου των πληροφοριών που θα δεχτούμε. Αποφεύγουμε με δραστικούς τρόπους τις αρνητικές πληροφορίες για τον εαυτό μας, ιδίως όταν νιώθουμε ανασφαλείς. Αντίθετα, άτομα που αισθάνονται πιο σίγουρα για τον εαυτό τους δέχονται πιο πρόθυμα αρνητικές πληροφορίες ή κριτική.
Οι μνημονικές διεργασίες διαστρεβλώνουν επίσης την πληροφορία. Θυμόμαστε ευκολότερα τις θετικές πληροφορίες για τον εαυτό μας και λησμονούμε τις αρνητικές ή με την πάροδο του χρόνου τις μετουσιώνουμε σε ουδέτερες ή θετικές. Επίσης, θυμόμαστε ευκολότερα τη θετική συμπεριφορά μας προς τους άλλους και την αρνητική συμπεριφορά των άλλων προς εμάς. Πολλοί πιστεύουν πως οι αναμνήσεις μοιάζουν με φωτογραφίες που ξεθωριάζουν με το πέρασμα του χρόνου αλλά οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως η μνήμη είναι ανακατασκευαστική. Δηλαδή αναπλάθουμε τις αναμνήσεις, τόσο τις δικές μας όσο και των άλλων. Αν ένας δικαστής ρωτήσει έναν αυτόπτη μάρτυρα αν είδε κάτι που στην πραγματικότητα δεν υπήρχε, ενδέχεται ο μάρτυρας αργότερα να το εγγράψει στη μνήμη του και να επιβεβαιώσει την ύπαρξή του. Άλλες φορές, μπορεί να διηγούμαστε μια ιστορία που πραγματικά συνέβη αλλά να διανθίζουμε το γενικό αφήγημα με νέες λεπτομέρειες, τις οποίες ενσωματώνουμε κατόπιν στη μνήμη μας.
Στη διαστρέβλωση της πληροφορίας εμπλέκονται και ψυχικές διεργασίες, όπως η άρνηση και η προβολή. Δηλαδή, μπορούμε να διαγράφουμε μια υπάρχουσα πραγματικότητα και να δημιουργούμε μια νέα πλαστή πραγματικότητα με κενά που πρέπει να καλυφθούν με νέα δεδομένα ή να γίνεται απαλοιφή άλλων δεδομένων.
Από όλα τα παραπάνω καταλαβαίνουμε πως όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με ανεπιθύμητα δεδομένα, σπεύδουμε να τα αμφισβητήσουμε, να τα διαστρεβλώσουμε και να τα απορρίψουμε. Οι λιγότερο πληροφορημένοι και αυτοί που έχουν μεγαλύτερη άγνοια, είναι συνήθως οι πιο βέβαιοι για την ορθότητα των απόψεών τους. Πιο συγκεκριμένα, σε πείραμα παρουσιάστηκε στους συμμετέχοντες ένα σύνολο αναληθών πληροφοριών αλλά συμβατών με τις πολιτικές πεποιθήσεις τους και κατόπιν νέα δεδομένα που αναιρούσαν τις αρχικές πληροφορίες. Οι περισσότεροι πείστηκαν ακόμη περισσότερο για την εγκυρότητα των αρχικών πληροφοριών μετά τη διάψευσή τους!
Άρα, η πληροφορία, διαστρεβλωμένη ή μη, παίζει σπουδαίο ρόλο στο πώς «βλέπουμε» τον κόσμο, εμάς και τους άλλους, στο πώς αντιμετωπίζουμε τα γεγονότα και τις καταστάσεις και στο πώς λαμβάνουμε αποφάσεις για τη μελλοντική μας πορεία. Και όπως έλεγε ο Σωκράτης «Αλίμονο σ’ αυτούς που δεν ξέρουν ότι δεν ξέρουν αυτά που δεν ξέρουν».
* Η Χαρά Ζήκα είναι Χημικός, Δρ. Φαρμακευτικής, συγγραφέας του βιβλίου «Έρωτας, Χημεία & Σεξ»-Εκδόσεις Ιανός και δημοσιογράφος. Ζει τη Μυτιλήνη και αρθρογραφεί κάθε Τετάρτη στο Lesvosnews.net στη στήλη "Η αλχημεία του έρωτα"
