Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος η 31η Μαΐου

Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 31 Μαΐου, με απόφαση που πήρε το 1988 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, για να μας υπενθυμίζει τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος.

Η Ελλάδα είναι μία από τις πρώτες χώρες στην Ευρώπη σε κατανάλωση τσιγάρων, με τους άνδρες να προηγούνται με 47,4% έναντι 39,6% των γυναικών.

Το 33% των εφήβων, ηλικίας 12 έως 18 ετών, έχουν δοκιμάσει τσιγάρο και το 10% δηλώνουν καπνιστές.

 

 

Το κάπνισμα, ένας από τους σημαντικότερους τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου, κοστίζει στην Ελλάδα από πλευράς υγείας και απώλειας παραγωγικότητας περίπου 2,14 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Το πρόβλημα του καπνίσματος είναι εξαιρετικά σημαντικό στην χώρα μας, δεδομένου ότι έχουμε τα πρωτεία στην κατανάλωση τσιγάρων και μάλιστα η συχνότητα του καπνίσματος αυξάνεται στη χώρα μας σε αντίθεση με τις άλλες Δυτικοευρωπαϊκές χώρες, όπου η συχνότητα βαίνει μειούμενη (μείωση σχεδόν κατά 50% τα τελευταία χρόνια). 

 

Στη χώρα μας το 51,2% των ανδρών, το 25,7% των γυναικών και το 38,2% του γενικού πληθυσμού είναι καπνιστές και μάλιστα στις πιο παραγωγικές ηλικίες (25- 44 ετών) το ποσοστό των καπνιστών φθάνει το 64,2%, 37,0% και 50,7% αντίστοιχα. Το δραματικό, όμως, είναι ότι ακόμη και σε νέες ηλικίες κάτω των 25 ετών το ποσοστό των καπνιστών είναι ιδιαίτερα σημαντικό με το 1/3 των ατόμων, ιδίως ανδρών, να καπνίζει. 

 

Το γεγονός αυτό έχει εξαιρετική σημασία, γιατί όπως δείχνουν διάφορες μελέτες, η πλειονότητα των καπνιστών αρχίζει το κάπνισμα πριν από την ηλικία των 25 ετών και δυστυχώς οι μισοί έφηβοι που καπνίζουν θα γίνουν μόνιμοι καπνιστές ήδη από την ηλικία των 18 ετών. 

 

 

 

 

Η νικοτίνη είναι το κύριο συστατικό του καπνού. Ένα τσιγάρο περιέχει 10-15 mg νικοτίνης και με το κάπνισμα απελευθερώνεται στον οργανισμό περίπου 1.0 mg νικοτίνης. Πέραν της νικοτίνης ο καπνός του τσιγάρου περιέχει πάνω από 7.000 χημικές ουσίες εκ των οποίων πάνω από 250 είναι τοξικές και τουλάχιστον 69 γνωστές καρκινογόνες. 

 

Η νικοτίνη είναι μια εθιστική ουσία, η οποία απορροφάται ταχύτατα από τον οργανισμό. Μέσα σε 10’’-20’’ από την απορρόφηση φτάνει στον εγκέφαλο, όπου προκαλεί έντονη και ενισχυτική ανταπόκριση, που περιλαμβάνει χαλάρωση, μείωση του stress, αυξημένη εγρήγορση, βελτιωμένη συγκέντρωση και αλλαγές της διάθεσης, που αποτελούν και την κύρια αιτία για τον εθισμό και την ανάπτυξη εξάρτησης από τη νικοτίνη. 

 

Η νικοτίνη είναι από τις πιο τοξικές ουσίες παγκοσμίως με πολλαπλές ανεπιθύμητες δράσεις, όπως απελευθέρωση κατεχολαμινών με αποτέλεσμα αύξηση της καρδιακής συχνότητας και παροδική αύξηση της αρτηριακής πίεσης, αγγειοσύσπαση στεφανιαίων και περιφερικών αγγείων, αντίσταση στην ινσουλίνη, δυσμενή επίδραση στα λιπίδια, δυσλειτουργία του ενδοθηλίου των αγγείων, στυτική δυσλειτουργία, τερατογένεση του εμβρύου και μέσω της αναστολής της απόπτωσης και της επιτάχυνσης της αγγειογένεσης προώθηση της ανάπτυξης και της διασποράς του καρκίνου και επιτάχυνση της αθηροσκλήρωσης. 

 

 

Οι κίνδυνοι από το κάπνισμα αυξάνονται όσο μικραίνει η ηλικία έναρξης του καπνίσματος και όσο αυξάνεται η συνολική διάρκεια του καπνίσματος και ο μέσος αριθμός των τσιγάρων που καταναλώνονται. 

 

Έτσι οι άνδρες μόνιμοι καπνιστές αναμένεται να έχουν απώλεια 13,2 ετών διάρκειας ζωής και οι γυναίκες μόνιμες καπνίστριες απώλεια 14,5 ετών διάρκειας ζωής. Κατά τον 21ο αιώνα το κάπνισμα αναμένεται να σκοτώσει 1,0 δισεκατομμύριο ανθρώπους (δηλαδή το 50% των καπνιστών ή το 9% του γενικού πληθυσμού). Από την άλλη πλευρά η διακοπή του καπνίσματος πριν από την ηλικία των 40 ετών αναμένεται να επιφέρει μείωση της θνητότητας από το κάπνισμα κατά 90%. 

 

Επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι το κάπνισμα ευθύνεται για 1 στους 5 θανάτους διεθνώς, ενώ στην Ελλάδα περίπου 20.000 άτομα πεθαίνουν ετησίως από νοσήματα που έχουν σχέση με το κάπνισμα. 

 

Το κάπνισμα σχετίζεται με πληθώρα χρόνιων παθήσεων, όπως αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, τύφλωση, λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού, ανευρύσματα αορτής, καρδιοπάθειες, χρόνιες πνευμονοπάθειες, περιφερική αρτηριοπάθεια, έλκος δωδεκαδακτύλου, μείωση της γονιμότητας κ.λπ., αλλά και καρκίνων σχεδόν σε όλα τα όργανα του σώματος.

 

Ο κίνδυνος καρδιακού επεισοδίου σε καπνιστές τουλάχιστον 20 τσιγάρων την ημέρα είναι τριπλάσιος στους άνδρες και εξαπλάσιος στις γυναίκες σε σχέση με τους μη καπνιστές, ενώ τουλάχιστον 1.000 άτομα στην Ελλάδα σε ετήσια βάση παθαίνουν έμφραγμα του μυοκαρδίου εξαιτίας του καπνίσματος.

 

Στο κάπνισμα οφείλεται το 13% όλων των θανάτων από αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Επίσης στο κάπνισμα σχετίζεται με αποφρακτική θρομβαγγειίτιδα (νόσος Buerger) στους καπνιστές νέας ηλικίας και περιφερική αποφρακτική αρτηριοπάθεια, η οποία προσβάλλει το 20% των ηλικιωμένων καπνιστών με υψηλή θνητότητα από καρδιαγγειακά επεισόδια, που φθάνει το 40- 50%/5ετία. 

 

Στους πνεύμονες το κάπνισμα καταστρέφει τις αεροφόρες οδούς και προκαλεί άσθμα, χρόνια βρογχίτιδα και εμφύσημα, ενώ ευθύνεται για το 80-90% των θανάτων από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. 

 

Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου είναι σημαντικά αυξημένος στους καπνιστές και στα δύο φύλα και μάλιστα ορισμένοι καρκίνοι, όπως του πνεύμονα, του στοματοφάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, της ουροδόχου κύστεως κ.λπ. οφείλονται κατά μεγάλο ποσοστό στο κάπνισμα σε ποσοστά που φθάνουν και το 90%.

 

Η συχνότητα του καπνίσματος δεν είναι αμελητέα στις έγκυες γυναίκες (11%) και ευθύνεται για πολλά προβλήματα του εμβρύου και του νεογνού, όπως αυξημένος κίνδυνος αποβολής (14%), θνησιγένειας του εμβρύου, χαμηλό σωματικό βάρος γέννησης (20-30%), επηρεασμένη πνευμονική λειτουργία του νεογνού, σύνδρομο αιφνίδιου βρεφικού θανάτου (SIDS: 10%) και πιθανώς σχετίζεται με γνωστικά και αναπτυξιακά σύνδρομα των παιδιών. 

 

 

Οι μη καπνιστές αποτελούν παράπλευρα θύματα του καπνίσματος. Το παθητικό κάπνισμα οφείλεται στην αναπνοή αέρα που περιέχει κυρίως τον καπνό που εκλύεται από την κάφτρα του τσιγάρου αλλά και τον καπνό που εκπνέεται από τον καπνιστή. Σε παθητικό κάπνισμα εκτίθενται τουλάχιστον 2 στους 5 μη καπνιστές διεθνώς (Ελλάδα: 52,3% των ενηλίκων στους χώρους εργασίας, 72,2% στα εστιατόρια κ.λπ. και 65,7% στο σπίτι) και τουλάχιστον 1 στα 2 παιδιά (90% των νέων στο σπίτι).

 

Ο αέρας που εισπνέει ο παθητικός καπνιστής είναι τέσσερις φορές πιο τοξικός από τον αέρα που εισπνέει ο καπνιστής εκτός κλειστών χώρων με τριπλάσια ποσότητα CO και 10- 30πλάσια ποσότητα νιτροζαμινών (γνωστών καρκινογόνων). Στην Ελλάδα το επίπεδο των ιδιαίτερα τοξικών μικροσωματιδίων διαμέτρου <2.5 μg (PM2.5) είναι εξαιρετικά υψηλό σε κλειστούς χώρους, όπως εστιατόρια, καφέ και μπαρ, ακόμη και σε χώρους μη καπνιστών σε αντίθεση με άλλες χώρες, όπου μετά την καθολική εφαρμογή της διακοπής του καπνίσματος το επίπεδο των μικροσωματιδίων είναι πολύ χαμηλό. 

 

Το παθητικό κάπνισμα έχει συσχετιστεί στους ενήλικες με αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, επιβάρυνση του αναπνευστικού συστήματος, καρκίνο πνεύμονα, μείωση της γονιμότητας και χαμηλό βάρος γέννησης, ενώ στα παιδιά έχει συσχετισθεί με νευροπάθειες, διαταραχές της μνήμης, μέση ωτίτιδα, πνευμονοπάθειες και σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου των νεογνών. 

 

 

Η διακοπή του καπνίσματος συνοδεύεται άμεσα από μείωση της καρδιακής συχνότητας και της αρτηριακής πίεσης και αύξηση της θερμοκρασίας των άκρων, εντός 48 ωρών από βελτίωση της όσφρησης και της γεύσης και μείωση του κινδύνου καρδιακού επεισοδίου, ο οποίος εντός 1- 3 ετών μειώνεται κατά 50% και τέλος εντός 10- 15 ετών ο κίνδυνος στεφανιαίας νόσου, θανάτου και καρκίνου καθίσταται παρόμοιος με αυτόν των μη καπνιστών. 

 

Παρά τα αποδεδειγμένα οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος στην υγεία του πληθυσμού, εν τούτοις στη χώρα μας η αντικαπνιστική εκστρατεία δεν φαίνεται να επιτυγχάνει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα και αυτό πιθανώς οφείλεται στην ανεπαρκής ενημέρωση του πληθυσμού για τους κινδύνους στη υγεία από το κάπνισμα και στον εθισμό που προκαλεί η νικοτίνη, στη μη ικανοποιητική συμμόρφωση με τους αντικαπνιστικούς νόμους (νόμοι 3868/2010 και 3918/2011), στην ανεπαρκής ενημέρωση για τις επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος και στη χαμηλή φορολογία των προϊόντων καπνού στην Ελλάδα. 

 

Οι καπνιστές είναι όχι μόνο είναι εθισμένοι στη νικοτίνη, αλλά συνδέουν το κάπνισμα με καθημερινές δραστηριότητες (καφές, παρέα κ.λπ.). Παρότι το 70% των καπνιστών επιθυμούν να διακόψουν το κάπνισμα, ένα 20-30% το προσπαθούν πραγματικά και από αυτούς το 3-5% το επιτυγχάνουν τελικά μόνο με τη δύναμη της θέλησης. Οι υπόλοιποι χρειάζονται ουσιαστική βοήθεια και πολύ συχνά ιατρική παρέμβαση, που αυξάνουν το ποσοστό επιτυχίας κατά 50-70%.

 

Σημαντικός παράγοντας, που δημιουργεί προβλήματα στην απόφαση για τη διακοπή του καπνίσματος αλλά και τη διατήρηση της αποχής από το κάπνισμα, είναι αφ’ ενός το σύνδρομο απόσυρσης της νικοτίνης και αφ’ ετέρου η αύξηση του σωματικού βάρους από διακοπή του καπνίσματος. Τα υποκατάστατα νικοτίνης υποβοηθούν στη μείωση των συμπτωμάτων του συνδρόμου απόσυρσης της νικοτίνης.

 

Η διακοπή του καπνίσματος απαιτεί πολλές προσπάθειες από τον καπνιστή. Για να επιτύχει η προσπάθεια πρέπει, πάνω από όλα, να μάθει ο καπνιστής να ελέγχει τις επιτακτικές ανάγκες που θα έχει στο πρώτο στάδιο της διακοπής, τόσο για να ανάψει ένα τσιγάρο όσο και για να «τσιμπήσει» κάτι. Μπορεί π.χ. να καταφύγει στο μάσημα τσίχλας κ.λπ. ή να απασχοληθεί με κάτι άλλο. Αν η μείωση του αριθμού των τσιγάρων δεν φέρνει αποτέλεσμα, πρέπει κανείς να αποφασίσει την οριστική διακοπή. 

 

Σε πολλές περιπτώσεις θα χρειαστεί φαρμακευτική υποβοήθηση (π.χ. με υποκατάστατα νικοτίνης-NRT, βαρενικλίνη ή βουπροπιόνη). Μπορεί να χρησιμοποιηθούν, επίσης, εναλλακτικές μέθοδοι (π.χ. βελονισμός, θεραπεία κ.λπ. με αμφίβολα αποτελέσματα). Σήμερα οι καπνιστές μπορούν να απευθυνθούν στα Ιατρεία Διακοπής του Καπνίσματος, που λειτουργούν πλέον επιτυχώς και στην Ελλάδα.

 

 

Τα τελευταία χρόνια άρχισε να αυξάνεται ραγδαία η χρήση των λεγόμενων ηλεκτρονικών τσιγάρων, τα οποία παράγονται κυρίως στην Κίνα. Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι συσκευές που μοιάζουν με τσιγάρο, που απελευθερώνουν ατμό (αεροζόλ) με ζέσταμα ενός διαλύματος, που περιέχει συνήθως νικοτίνη, προπυλενογλυκόλη, γλυκερίνη, νερό, αρωματικούς παράγοντες κ.λπ. Η χρήση τους τριπλασιάζεται ανά έτος και φθάνει σήμερα το 3-7% του γενικού πληθυσμού διεθνώς (1,9% στην Ελλάδα). 

 

Τελευταίως, υπάρχει εντονότατη διαφημιστική καμπάνια υπέρ τη χρήσης των ηλεκτρονικών τσιγάρων με τον ισχυρισμό ότι αποτελούν πιο υγιεινή εναλλακτική λύση συγκριτικά με το κάπνισμα τσιγάρων («αθώοι υδρατμοί»), χρήσιμη επιλογή για τη μείωση ή τη διακοπή του καπνίσματος τσιγάρων, τρόπο παράκαμψης των απαγορευτικών νόμων για το κάπνισμα («κάπνισμα οπουδήποτε») κ.λπ.

 

Είναι, όμως, πράγματι υγιεινή επιλογή τα ηλεκτρονικά τσιγάρα; 

 

Η σύσταση του διαλύματος δεν είναι επακριβώς γνωστή, δεδομένου ότι υπάρχει ποικιλία κατασκευαστών (συνήθως στην Κίνα), ανεπαρκής έλεγχος ποιότητας κ.λπ. Ο ατμός από τη χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου περιέχει την ίδια ποσότητα νικοτίνης με 1 τσιγάρο (30 μg νικοτίνης/ανά ρουφηξιά x 30 ρουφηξιές = 1.0 mg νικοτίνης) και λιγότερες μεν τοξικές/καρκινογόνες ουσίες από τον καπνό του τσιγάρου, αλλά υψηλότερες από το σπρέι νικοτίνης. 

 

Παρόλα αυτά σήμερα δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για την επίδραση των ηλεκτρονικών τσιγάρων στη υγεία των χρηστών, φαίνεται πάντως ότι υπάρχει επιβάρυνση της λειτουργίας του αναπνευστικού συστήματος και πιθανή καρκινογόνος δράση (από μεταλλικά στοιχεία, μικροσωματίδια κ.λπ.) και πιθανότητα εγκαύματος ή έκρηξης κ.λπ., ενώ δεν είναι γνωστή η επίδραση στις έγκυες γυναίκες. 

 

Η επίδραση στην υγεία των παθητικών καπνιστών είναι άγνωστη προς το παρόν, αλλά, δεδομένης της μη απαγόρευσης χρήσης ηλεκτρονικών τσιγάρων σε κλειστούς χώρους σε πολλές χώρες, αναμένονται σχεδόν παρόμοια επίπεδα νικοτίνης, μικροσωματιδίων, πιθανών καρκινογόνων κ.λπ. στο αίμα αυτών με καπνιστές ή παθητικούς καπνιστές. Δεν είναι επίσης γνωστή η συνολική επίδραση στην υγεία του γενικού πληθυσμού («third-hand exposure to nicotine»). Όσον αφορά την υποβοήθηση της διακοπής του καπνίσματος τσιγάρων τα υπάρχοντα δεδομένα είναι σαφώς αρνητικά (καθυστέρηση ή αναβολή διακοπής καπνίσματος = διπλή ή/και μόνιμη χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων: 64,4% στην Ελλάδα).

 

Στα παιδιά και του εφήβους παρατηρείται αυξητική τάση χρήσης ηλεκτρονικών τσιγάρων (17% των εφήβων στις ΗΠΑ, 2014), η οποία φαίνεται να έχει βλαπτική επίδραση στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, καθώς και να αυξάνει την τάση για κάπνισμα τσιγάρων, ενώ η παθητική έκθεση στον ατμό του ηλεκτρονικού τσιγάρου ενδέχεται να προκαλεί εθισμό στη νικοτίνη ή/και άλλες επιβλαβείς ουσίες και αυξητική τάση καπνίσματος τσιγάρων. Επίσης η ακούσια ή ηθελημένη επαφή με το διάλυμα νικοτίνης (δερματική επαφή ή κατάποση διαλύματος νικοτίνης), υγρού μπαταρίας κ.λπ. μπορεί να προκαλέσει οξεία τοξικότητα νικοτίνης, εγκαύματα κ.λπ. 

 

Συμπερασματικά η χρήση καπνού υπό οιανδήποτε μορφή είναι από τους σημαντικότερους αντιμετωπίσιμους παράγοντες κινδύνου για την πρόκληση καρδιαγγειακής νόσου, χρόνιας πνευμονοπάθειας, καρκίνου και θανάτου. Η συχνότητα του ενεργητικού καπνίσματος μειώνεται διεθνώς σε αντίθεση με τη χώρα μας. Η υποβοήθηση της διακοπής του καπνίσματος είναι σήμερα εφικτή με τη βοήθεια φαρμάκων και ψυχολογικής υποστήριξης. Το παθητικό κάπνισμα παραμένει μια σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία. Η χρήση των ηλεκτρονικών τσιγάρων αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς διεθνώς και παρά τα επαγγελλόμενα δεν φαίνεται να υποβοηθούν την υγεία ή τη διακοπή του καπνίσματος.