Αγιάσος: Η κωμόπολη της Λέσβου είναι μία από τις ωραιότερες της Ελλάδας

Aγιάσος: Αυθεντική, πολύχρωμη, ζωντανή / αφιέρωμα από το travel.gr

Είναι χτισμένη αμφιθεατρικά, στις ανατολικές πλαγιές του Ολύμπου της Λέσβου, σε ύψος 475 μέτρων, 26 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα Μυτιλήνη. Μάλιστα, η διαδρομή από εκεί μέχρι την Αγιάσο είναι συγκλονιστική, αφού θα περάσετε ανάμεσα από περιποιημένους ελαιώνες, δίπλα από πλαγιές που την άνοιξη γεμίζουν με ανεμώνες και το φθινόπωρο με κυκλάμινα. Εδώ, εκτός από γυναίκες που μαζεύουν ελιές, μπορεί να συναντήσεις και γυναίκες που μαζεύουν χόρτα εποχής, λ.χ. σπαράγγια και αβρωνιές.

Στον δρόμο προς την Αγιάσο, επίσης, θα συναντήσετε την πανέμορφη τοποθεσία Kαρίνη. Κάντε μια στάση για αναψυκτικό ή μεζέ κάτω από τη σκιά αιωνόβιων πλατάνων, πλάι σε τρεχούμενα νερά και αναζητείστε το ομώνυμο καφενείο, μέσα στο οποίο σώζεται μια τοιχογραφία του Θεόφιλου. Στην κουφάλα του πλάτανου, άλλωστε, ξαπόσταινε συχνά ο «περιπλανώμενος» καλλιτέχνης και ζωγράφιζε για ένα πιάτο φαγητό.

Ένα μαγαζάκι πάνω στον δρόμο, επίσης, πουλάει μοσχομυριστό τσάι του βουνού, φλισκούνι, ρίγανες και καρύδια ή κάστανα (στην εποχή τους). Αξίζει όμως να δοκιμάσετε και το νοστιμότατο πράσινο ξινόμηλο της περιοχής, που είναι απολύτως organic.

Photo: Χρήστος Παρασκευαΐδης

Photo: Χρήστος Παρασκευαΐδης

Η κωμόπολη

Όπως ειπώθηκε και στο ξεκίνημα, η Αγιάσος βρίσκεται στις πλαγιές του επιβλητικού Ολύμπου, σε υψόμετρο 475 μέτρων, 26 χιλιόμετρα από τη Μυτιλήνη. Με την ξεχωριστή της, καταπράσινη φύση, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και τους πνευματικά ανήσυχους κατοίκους, η κωμόπολη είναι ένας διατηρητέος οικισμός με καλλιτεχνική και θρησκευτική ταυτότητα, με χαρακτηριστική ντοπιολαλιά και με ξεχωριστή κουλτούρα, που έχει πολλά να προσφέρει στους επισκέπτες. Το δε κλίμα είναι ιδιαίτερα ξηρό και ευεργετικό γι’ αυτό παλαιότερα εδώ λειτουργούσε σανατόριο.

Υπάρχουν δύο είσοδοι στην Αγιάσο, ο κεντρικός δρόμος και ο πάνω, μέσω της περιφερειακής οδού. Όποια κι αν διαλέξεις, πάντως, κάποια στιγμή θα χρειαστεί να αφήσεις το αυτοκίνητο και να περπατήσεις στα καλντερίμια (τα οποία διατηρούνται εξαιρετικά), θαυμάζοντας τα υπέροχα σπίτια με την ιδιαίτερη, μεγαλοπρεπή αρχιτεκτονική –ορισμένα από αυτά με την προβολή των ανώτερων ορόφων, τα λεγόμενα σαχνισίνια. Κάποια άλλα, πάλι, έχουν εντυπωσιακά ξύλινα μπαλκόνια διακοσμημένα με γλάστρες, που κάθε εποχή είναι γεμάτες με πολύχρωμα λουλούδια.

Photo: Χρήστος Παρασκευαΐδης

Photo: Χρήστος Παρασκευαΐδης

Εντυπωσιακές είναι επίσης οι επιβλητικές πόρτες εισόδου, με τα τεράστια, παραδοσιακά σιδερένια κλειδιά απέξω. Μέχρι και σήμερα, παραμένουν ένα δείγμα χαλαρής και ασφαλούς συνύπαρξης.

Παντού αυλές με μπιγκόνιες, χρυσάνθεμα, γεράνια και τριανταφυλλιές, σιδερένια κάγκελα (περίτεχνα), βρύσες πετρόχτιστες, γραφικά, λιθόστρωτα καλντερίμια. ΄Όλα εξαιρετικά διατηρημένα, σε μεταφέρουν πίσω στον χρόνο.

Λίγη ιστορία

Χαρακτηρισμένη ως παραδοσιακός οικισμός, η Αγιάσος είχε αναπτυγμένη βιοτεχνική δραστηριότητα κατά τον 19ο αιώνα, αποτελώντας σημαντικό οικονομικό κέντρο της Λέσβου. Το 1701 ο Τούρκος κυβερνήτης της περιοχής ζήτησε από τον Σουλτάνο να απαλλάξει τους κατοίκους της από την καταβολή φόρων, κάτι που συνετέλεσε στη ραγδαία ανάπτυξή της. Προκειμένου δηλαδή να απαλλαγούν από την επαχθή φορολογία, πολλοί έμποροι, τεχνίτες και βιοτέχνες μετεγκαταστάθηκαν τότε μαζικά εκεί, ερχόμενοι από διάφορα μέρη του νησιού. Μέχρι σήμερα στην ιστορική αυτή κωμόπολη διατηρούνται ανεπτυγμένες η μουσική, το θέατρο, η ξυλογλυπτική, η επιπλοποιία και η αγγειοπλαστική, όλες διαθέτοντας μεγάλη παράδοση.

Ονομαστό είναι βέβαια και το Aγιασώτικο Καρναβάλι, το οποίο ξεχωρίζει από όλες τις αντίστοιχες πανελλήνιες εκδηλώσεις χάρη στην ιδιομορφία και την καυστική και σπιρτόζικη έμμετρη σάτιρά του, που εκφράζεται από τους λαϊκούς ποιητές, εκφερόμενη με το χαρακτηριστικό γλωσσικό ιδίωμα. Στην Αγιάσο λειτουργούν και αρκετές χειροτεχνικές βιοτεχνίες, που ασχολούνται με την κεραμική και την ξυλογλυπτική, συνεχίζοντας μια πολύχρονη παράδοση.

Photo: Χρήστος Παρασκευαΐδης

Photo: Χρήστος Παρασκευαΐδης

Περιδιαβαίνοντας την Αγιάσο

Στην πλατεία και στα γύρω δρομάκια θα βρεις μπαρμπέρη, ράφτη με τις παλιές ραπτομηχανές και τα τόπια υφάσματος αραδιασμένα στα ράφια, μαγαζάκια που πουλάνε κεραμικά. Μη χάσεις όμως τον παλιατζή που έχει απλωμένα vintage αντικείμενα έξω από το πέτρινο φράχτη της εκκλησίας: αγόρασε κάτι από τα χειροποίητα, ξυλόγλυπτα έπιπλα και χρηστικά.

Στην πλατεία με τον επιβλητικό πλάτανο, εντωμεταξύ, όπως και στα γύρω καλντερίμια, θα δεις μαγαζιά με αργαλειούς, κυράδες να υφαίνουν ντυμένες με τις βράκες, ντόπιους να παίζουν σαντούρι, και τον χαλβατζή να πουλάει τον άσπρο τοπικό χαλβά με τα κουφετάκια –τα λεγόμενα «πταρέλια». Να είστε σίγουροι πως όλα αυτά δεν θα σας φανούν καθόλου τουριστικά, γιατί είναι πράγματι απολύτως αυθεντικά. Ανάψτε ένα κεράκι στην Παναγιά και δείτε την εικόνα της, η οποία χρονολογείται γύρω στον 4ο αιώνα, περίπου. Το εντυπωσιακό βυζαντινό μοναστήρι, πάλι, είναι του 9ου αιώνα και κάθε Δεκαπενταύγουστο φιλοξενεί ένα μεγάλο πανηγύρι.

Photo: Χρήστος Παρασκευαΐδης

Photo: Χρήστος Παρασκευαΐδης

Φαγητό και προϊόντα

Τα παλιά καφενεία είναι πολύ γραφικά με παραδοσιακά χαρακτηριστικά, μένουν δε ζωντανά όλο τον χρόνο. Γευτείτε νόστιμους μεζέδες με ούζο, αλλά περάστε και από τα μπακάλικα ώστε να προμηθευτείτε τουλουμοτύρι στην εποχή του –ένα τυρί που σιτεύει σε τομάρι ζώου– ελιές, κάστανα, καρύδια της περιοχής, ντόπια κρέατα και φημισμένα λαδοτύρια αγιασιώτικα. Αγοράστε και χάχλες τραχανά (κάτι σαν χουφτίτσες), που σίγουρα θα τραβήξουν τη προσοχή σας. Με μια στάση στο παραδοσιακό, μερακλίδικο «Καφενείο των Θεόφιλων», εντωμεταξύ, το οποίο βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την είσοδο του ναού της Παναγίας, θα γευτείτε εξαιρετικό ελληνικό καφέ στη χόβολη, ζεστή, σπιτική μπουγάτσα, χειροποίητα γλυκά του κουταλιού, μουσταλευριά, ρυζόγαλο, μα και καϊνάρι: το τοπικό ποτό με τα μπαχαρικά.

Πιο πάνω, στην κορφή του λόφου, βρίσκεται το Σταυρί: μια άλλη γειτονιά της Αγιάσου, με ένα παραδοσιακό ουζερί-μαγέρικο όπου μέσα ή έξω (ανάλογα με την εποχή) θα δοκιμάσετε τοπικές σπεσιαλιτέ. Οι χειρόγραφες σημειώσεις που κρέμονται ολόγυρα καταγράφουν σατυρικά στιχάκια γραμμένα στη ντοπιολαλιά, τα οποία αξίζει να διαβάσετε. Στην περιοχή, κάθε Οκτώβρη, διεξάγεται και η Γιορτή του Κάστανου, μια και ο τόπος κατακλύζεται από καστανιές. Καστανάδες ψήνουν τα κάστανα πάνω στην φουφού, ενώ σερβίρονται και διάφορες σπεσιαλιτέ, π.χ. ψωμί με κάστανο, κεφτέδες με κάστανο, χοιρινό με κάστανο, γλυκό του κουταλιού κάστανο, όλα φτιαγμένα από τις νοικοκυρές της περιοχής.

Εξαιρετική και μοναδική, ασφαλώς, είναι και η βασιλόπιτα που φτιάχνουν οι φούρνοι σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, με πολλά, χειροποίητα φύλλα με μπαχαρικά και ξερή μυζήθρα ανάμεσά τους. Τα παξιμάδια, τα κουλούρια και τα γλυκά ταψιού όπως η πλατσέντα –φύλλο με καρύδια σιροπιασμένο– ή η παραδοσιακή μπακλαβού με το άσπρο αμύγδαλο είναι πολύ νόστιμα, μα και διαφορετικά από άλλα μέρη της Ελλάδας. Όλη η περιοχή γύρω από την Αγιάσο, εντωμεταξύ, περιστοιχίζεται από τα παρακλάδια του βραχώδους Ολύμπου και φημίζεται για το υπέροχο ξηρό κλίμα, την οργιώδη βλάστηση, τις καστανιές και τα γάργαρα νερά της.

Photo: Χρήστος Παρασκευαΐδης

Αξίζει να δείτε

Στην είσοδο της κωμόπολης υπάρχει η ιδιωτική λαογραφική συλλογή του Στρατή Τζίνη, με χειροποίητα προϊόντα της ντόπιας βιοτεχνίας. Πασίγνωστο είναι και το «Αναγνωστήριο η Ανάπτυξη», το πολιτιστικό ίδρυμα που ιδρύθηκε το 1854, όταν η Αγιάσος ήταν ακόμη τουρκοκρατούμενη. Σήμερα διαθέτει κτίριο βιβλιοθήκης και κινηματοθεάτρου, καθώς και Λαογραφικό Μουσείο, στο οποίο στεγάζεται πινακοθήκη με δημιουργίες Λέσβιων ζωγράφων, πολύτιμα έργα λαϊκής τέχνης, καθώς και μια αναπαράσταση παραδοσιακού αγιασιώτικου δωματίου.

Το δάσος με τις καστανιές

Ένα συναρπαστικό μονοπάτι, για μια πεζοπορική διαδρομή από τις ωραιότερες του νησιού, είναι αυτό που ξεκινά από τη συνοικία Απέσο, ακολουθεί τη ρεματιά και ανηφορίζει προς τα νότια. Θα περάσετε μέσα από τον καστανιώνα, δίπλα από τρεχούμενα νερά, θα συναντήσετε ξωκλήσια, αγροτικά σπιτάκια, πεύκα και χαράδρες.

Photo: Χρήστος Παρασκευαΐδης

Κεραμική παράδοση της οικογένειας Κουρτζή

Οι ρίζες της κεραμικής τέχνης ξεκίνησαν από την αναγκαιότητα να καλυφθούν οι καθημερινές ανάγκες, όχι μόνο των κατοίκων και της ευρύτερης περιοχής, αλλά και των επισκεπτών, όσων έρχονταν στην Αγιάσο για να προσκυνήσουν το εικόνισμα της Παναγίας. Η τεχνική του τροχού και η τέχνη του χρωστήρα υπηρετήθηκαν από αυτούς τους ανθρώπους με τόσο μεράκι και τόση επιμέλεια, ώστε έδωσαν ανεκτίμητα έργα τέχνης και περίτεχνα δημιουργήματα, τα οποία έγραψαν το δικό τους, σημαντικότατο, κεφάλαιο στην ιστορία του λαϊκού πολιτισμού.

Από τις αρχές του περασμένου αιώνα, επίσης, εκτός από σκεύη της καθημερινότητας (κούπες, πιάτα φλιτζάνια κλπ.) κατασκεύαζαν και απομιμήσεις αρχαίων ελληνικών αγγείων (λυχνάρια, αμφορείς, υδρίες, κύλικες κ.ά.), στολίζοντάς τα με μυθολογικές παραστάσεις. Υπάρχουν πολλοί κεραμίστες στην Αγιάσο, αλλά οι πιο αξιόλογοι θεωρούνται αυτοί από τις οικογένειες Χατζηγιάννη και Κουρτζή.

Το εργαστήρι κεραμικής της οικογένειας Κουρτζή-Πανταζή

Ιδρύθηκε στην Αγιάσο το 1820 και το 2020 εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η συμβολή των Κουρτζήδων στην ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής τέχνης στο Αιγαίο είναι μεγάλη. Τα κεραμικά τους χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερες τεχνικές, φόρμες και διακοσμητικά μοτίβα, στοιχεία που τους έχουν προσδώσει μια ξεχωριστή ταυτότητα μεταξύ των εργαστηρίων αγγειοπλαστικής στην Ελλάδα.

Οργανωτικός νους της οικογενειακής αυτής επιχείρησης ήταν ο Νίκος Κουρτζής, άνθρωπος της δουλειάς, γνώστης της τέχνης και της τεχνικής, άριστος χειριστής του τροχού. Συνεργάτης του υπήρξε ο Χαράλαμπος Πανταζής, ο οποίος το 1930 παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής στη Σχολή Καλών Τεχνών, αλλά και στο Μιλάνο στην Ιταλία, σταλμένος από τον Οργανισμό Ελληνικής Χειροτεχνίας.

Πρωτοποριακό για την εποχή θεωρήθηκε το σύστημα μετατροπής του χρώματος του πηλού που εφεύρε ο Νίκος Κουρτζής και του έδωσε τη δυνατότητα να δουλεύει το μαύρο βάζο ήδη από το 1930, ζωγραφίζοντας μαργαρίτες και άλλα λουλούδια. Για τον λόγο αυτό του απονεμήθηκε από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Σήμερα, όσοι έχουν στην ιδιωτική τους συλλογή κεραμικά του Κουρτζή, πρέπει να ξέρουν ότι είναι ανεκτίμητης αξίας.

Περιπατητικές διαδρομές

Το φυσικό περιβάλλον της Αγιάσου προσφέρεται για αλησμόνητες πεζοπορικές διαδρομές μέσα από λιθόστρωτα μονοπάτια, που οδηγούν σε μαγευτικές τοποθεσίες. Μερικά από όσα αξίζει να περπατήσετε:

Αγιάσος (Ηρώο) – Καμένο Αλώνι – Μάρμαρο – Όλυμπος

Αγιάσος (Απέσος) – Πατσαβούρα – Μάρμαρο

Αγιάσος (Άγιος Ιωάννης) – Άγιος Κωνσταντίνος – Άγιος Ευστράτιος – Παναγιούδα – Σανατόριο

Αγιάσος (Σταυρί) – Καλάμι – Λιάκας – Ασώματος.

Επίσης, από το γραφικό Σταυρί κατηφορίζουμε τη λιθόστρωτη «Πατουμένη», η οποία χαρακτηρίστηκε διατηρητέα. Έπειτα, διασχίζοντας τις περιοχές Μπορό, Ελέψα και Αγριά –με τους κατάφυτους ελαιώνες– φτάνουμε στη δροσόλουστη Καρίνη.

Στην κορυφή του Ολύμπου

Μπορεί να πάει κανείς και με αυτοκίνητο, από δύο διαδρομές. Πάντως, είτε έτσι, είτε με τα πόδια, η ανάβαση στην κορυφή του Ολύμπου επιφυλάσσει μια θέα μοναδική, καθώς η ματιά απλώνεται ανεμπόδιστη προς όλα τα σημεία του ορίζοντα. Ανατολικά ο κόλπος της Γέρας, η χερσόνησος Αμαλής, ο πορθμός της Μυτιλήνης και στο βάθος η Μικρά Ασία. Βόρεια ο πευκώνας, που φτάνει μέχρι τον κόλπο της Καλλονής και όλοι οι γυμνοί, εντυπωσιακοί λόφοι της βορειοδυτικής Λέσβου. Δυτικά και νότια, πάλι, πίσω από τα δασωμένα βουνά και τις ανήλιαγες ρεματιές, θα αφήσετε το βλέμμα σας να απλωθεί στο καταγάλανο χρώμα του Αιγαίου. Εσύ στη κορυφή του Ολύμπου και στα πόδια σου η γραφική Αγιάσος, απλωμένη αμφιθεατρικά στην αγκαλιά των βουνών.