«Black Friday» για την ελαιοκαλλιέργεια - ελαιόλαδο της Λέσβου
Σήμερα είναι «Black Friday» με χαμηλές τιμές (και σε πολλές περιπτώσεις με χαμηλή ποιότητα των προσφερόμενων προϊόντων). Στον τομέα του ελαιολάδου και την ελαιοκαλλιέργειας για το νησί μας όλα δείχνουν ότι τα τελευταία χρόνια βρισκόμαστε σε μια μόνιμη κατάσταση «Black Friday» που είναι μη αναστρέψιμη.
Θα έχουμε ακούσει από τους παππούδες μας τη φράση ότι αρκούσε μια μαξουλοχρονιά (έτος με μεγάλη παραγωγή) για να χτίσεις ένα σπίτι. Ήταν οι εποχές που το ελαιόλαδο είχε υψηλές τιμές και αυτό συνοδευόταν και με υψηλή παραγωγή και ποιότητα.
Τα τελευταία χρόνια όλα έχουν πάρει την φθίνουσα πορεία : τιμές, παραγωγή, ποιότητα. Οι ελπίδες πολλών νέων ανθρώπων που μπήκαν σε προγράμματα και πίστεψαν ότι με 50-70 στρέμματα ελαιοκαλλιέργειας μπορούν να επιβιώσουν διαψεύδονται με το σκληρότερο τρόπο. Και αυτό σε μια περίοδο που η παγκόσμια κατανάλωση ελαιολάδου αυξάνει. Πολλά είναι αυτά που έχουν αλλάξει. Η ελαιοκαλλιέργεια στην Λέσβο είναι θέμα ζωτικής σημασίας καθώς είναι ο δεύτερος τομέας που συνεισφέρει στο ΑΕΠ του νησιού (μετά την κτηνοτροφία). Είναι δηλαδή ο δεύτερος οικονομικός πυλώνας. Θα περίμενε επομένως τα προβλήματα της ελαιοκαλλιέργειας στη Λέσβο να είναι πρώτη προτεραιότητα… Κι όμως όλα έχουν αφεθεί στον αυτόματο πιλότο και σχεδόν ο καθένας το παλεύει μόνος του.
Το περιβάλλον εξαιρετικά δύσκολο. Η διεθνής ελαιοπαραγωγή έχει διπλασιαστεί την τελευταία 25ετία, προσεγγίζοντας τους 3 εκατ. τόνους την τελευταία πενταετία από 1,5 εκατ. τόνους στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Βασικές κινητήριες δυνάμεις της αλματώδους ανάπτυξης ήταν: i) η Ισπανία, η οποία διπλασιάζοντας την παραγωγή της καλύπτει πλέον άνω του 40% της παγκόσμιας παραγωγής και ii) νέες χώρες-παραγωγοί (κυρίως Τουρκία, Τυνησία, Μαρόκο και Συρία), οι οποίες αύξησαν το μερίδιο τους στην παγκόσμια παραγωγή στο 35% το 2014 από 25% το 1990. Κομβικό ρόλο στη διεθνή αγορά τυποποιημένου ελαιολάδου (εμπορικές ροές) διαδραματίζει η Ιταλία, η οποία εκμεταλλευόμενη τη διεθνή αναγνωρισιμότητα του ιταλικού ελαιολάδου και τα οργανωμένα δίκτυα προώθησης των επιχειρήσεων της, εισάγει χύμα ελαιόλαδο (κυρίως από Ισπανία και Ελλάδα) και το επανεξάγει τυποποιημένο, κερδίζοντας υπεραξία τυποποίησης της τάξης των €1,3/κιλό. (στοιχεία από την κλαδική έρευνα για το ελαιόλαδο από την Εθνική Τράπεζα)
Και σε τοπικό επίπεδο η κατάσταση είναι εξίσου δύσκολη. Η διάλυση της ΕΑΣ Λέσβου σημαίνει πλέον και την αδυναμία παρέμβασης στις τιμές υπέρ του παραγωγού. Παράλληλα η ελαιοκαλλιέργεια όπως δείχνουν τα τελευταία στοιχεία αντιμετωπίζει και τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής με αποτελέσματα να ευνοούνται διάφορες ασθένειες και μεγάλος δακοπληθυσμός. Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα η φετινή χρονιά που ένα όλα πήγαιναν καλά μέχρι το Σεπτέμβριο μας ήρθε ένα ζεστό φθινόπωρο με υψηλά ποσοστά υγρασίας που δημιούργησε μεγάλες απώλειες στην παραγωγή λόγω δάκου και ασθενειών.
Απέναντι σε αυτά τα προβλήματα η λύση που προβάλλεται είναι η τυποποίηση της παραγωγής. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί ελαιοπαραγωγοί έχουν υποβάλει προτάσεις σε επενδυτικά σχέδια για να δημιουργήσουν τη δική τους τυποποίηση. Όμως κι αυτό είναι ένας μύθος…. Ας μη γελιόμαστε είναι ελάχιστοι οι ελαιοπαραγωγοί που διαθέτουν τα προσόντα να τυποποιήσουν και να προωθήσουν το δικό τους προϊόν. Οι αγορές έχουν σκληρούς κανόνες.
Η άλλη λύση που προβάλλεται είναι η δημιουργία ομάδων παραγωγών ή ευέλικτων συνεταιρισμών. Στο συγκεκριμένο πεδίο γίνονται κάποιες σοβαρές προσπάθειες που θα κριθούν στο χρόνο. Υπάρχουν όμως επιφυλάξεις καθώς όπως είναι γνωστό στο νησί μας δεν έχουν αναπτύξει κουλτούρα συνεργασίας. Ότι συνεργατικό υπήρχε σ’ αυτό το νησί έχει καταρρεύσει.
Μια άλλη προσπάθεια που ξεκίνησε στη Λέσβο είναι η ανάδειξη των ποιοτικών χαρακτηριστικών του ελαιολάδου. Υπάρχει σίγουρα ευνοϊκό περιβάλλον καθώς πολλαπλασιάζονται οι μελέτες που προσδίδουν στο ελαιόλαδο ευεργετικές ικανότητες για την υγεία. Όμως αυτό που ξεκίνησε να κάνει η προηγούμενη Περιφερειακή Αρχή με την έρευνα ώστε να αποδείξουμε ότι το λεσβιακό ελαιόλαδο τεκμηριώνει ισχυρισμούς υγείας (δράση που πρέπει να συνεχιστεί) το κάνουν και άλλες περιοχές όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε πολλές ελαιοπαραγωγικές περιοχές εκτός συνόρων.Επομένως και εκεί υπάρχει ανταγωνισμός.
Αξίζει να τονιστεί ότι όλα αυτά γίνονται στον γερασμένο λεσβιακό ελαιώνα που παράλληλα εμφανίζει και πολλά σημάδια εγκατάλειψης. Επιπρόσθετα έχουμε ελαιώνα κατακερματισμένο, πληθώρα ελαιοτριβείων και με χαμηλό βαθμό τεχνολογικής εξέλιξης. Η παραγωγή ελαιολάδου στη Λέσβο σταδιακά ακολουθεί φθίνουσα πορεία.
Η νέα τάση που πλέον καταγράφεται είναι ελαιοτριβείς – τυποποιητές ελαιολάδου να προσπαθούν να συγκεντρώσουν με μακροχρόνιες μισθώσεις μεγάλες εκτάσεις ελαιοκαλλιέργειας πετυχαίνοντας οικονομίες κλίμακας και βγάζοντας από το παιχνίδι τους παραγωγούς που έχουν ως δεύτερη ασχολία την ελαιοκαλλιέργεια. Αυτό σίγουρα δίνει μια ώθηση στο λεσβιακό ελαιόλαδο αλλά είναι προς όφελος μια μικρής ομάδας.
Πως θα είναι ο λεσβιακός ελαιώνας τα επόμενα χρόνια και πόσοι θα μπορούν να επιβιώσουν αποκλειστικά και μόνο από την ελαιοκαλλιέργεια;
Η απάντηση δεν είναι αισιόδοξη. Υπάρχει και ο περιοριστικός παράγοντας της νησιωτικότητας και του ορεινού ανάγλυφου που εμποδίζει κάθε σκέψη για δημιουργία συστηματικών ελαιώνων.
Η αναζήτηση προτάσεων είναι κάτι που πρέπει να απασχολεί όλους καθώς όπως είπαμε η ελαιοκομία είναι βασικός οικονομικός πυλώνας του νησιού μας. Μερικές από τις ενδιαφέρουσες προτάσεις που έχουν ακουστεί είναι α) κίνητρα για ανανέωση του ελαιώνα με νέες φυτεύσεις β) ειδικά κίνητρα για ομάδες ελαιοπαραγωγών με ευνοϊκά φορολογικά κίνητρα για τα νησιά γ) συγκαλλιέργεια ελιάς με άλλα φυτά πχ αρωματικά δ) έρευνα και ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων που θα έχουν ως βάση το λεσβιακό ελαιόλαδο ε) έρευνα και ανάπτυξη μεθόδων φυτοπροστασίας του λεσβιακού ελαιώνα.
Σήμερα Παρασκευή – Black Friday – o Αντιπεριφερειάρχης πρωτογενούς τομέας κ. Παναγιώτης Κουφέλος καλεί σε σύσκεψη στο Επιμελητήριο Λέσβου (ώρα 18:00) με θέμα «Υφιστάμενη κατάσταση της ελαιοκομίας στη Λέσβο». Ελπίζουμε να είναι ένα πρώτο βήμα ώστε σε λίγα χρόνια να μιλάμε για την άνοιξη του λεσβιακού ελαιώνα και όχι για «Black Friday»
(φωτογραφία: Λιομάζωμα Συλλογή Σίμου Χουτζαίου)
