Το κίνημα του Ναυτικού κατά της χούντας – Ο θρίαμβος μιας ανταρσίας, που κατεστάλη

 Της Τόνιας Α. Μανιατέα

   «Οι δικτατορίες -ο ενικός δεν υπάρχει γι αυτές παρά μόνον επειδή το θέλει η γραμματική- προβάλλουν χωρίς να προηγείται γλυκοχάραμα. Προβάλλουν, συνήθως, τη νύχτα. Και η πτώση τους, ακόμη κι όταν υπάρχουν προμηνύματα, είναι πάντοτε κατακόρυφη…» - Παν. Κανελλόπουλος

   Τέτοια ήταν και η πτώση της δικτατορίας στην Ελλάδα. Νύχτα πρόβαλε και κατακόρυφα γκρεμίστηκε, παρά τα προμηνύματα της κατάρρευσής της, που η ίδια λάθος μετέφρασε. Γιατί, βλέπεις, είναι αποφασισμένο και ανυποχώρητο το θεριό του ολοκληρωτισμού και ίσαμε την τελευταία στιγμή μάχεται να επιβιώσει…

   Εκείνη η αποφράδα 21η Απριλίου του 1967 ξημερώνει με τα τανκς να παρελαύνουν στους δρόμους της πόλης. Δύο συνταγματάρχες κι ένας ταξίαρχος (Γ. Παπαδόπουλος, Ν. Μακαρέζος, Στ. Παττακός, αντίστοιχα) κηρύσσουν την «επανάσταση» και αξιώνουν την αναγνώρισή της από τον βασιλιά Κωνσταντίνο και τον πρωθυπουργό Π. Κανελλόπουλο. Οι επόμενες ώρες περνούν στα βουβά σε μία χώρα, που -θαρρείς- κρατάει την ανάσα της. Το στράτευμα βράζει, οι πολίτες πολιορκούνται από τρόμο και ανασφάλεια.

   Στους κόλπους του Στρατού, οι αντιδράσεις για τον τρόπο που ασκεί εξουσία ο Παπαδόπουλος ήδη εκδηλώνονται, καθώς τόσο ο σκληροπυρηνικός στρατιωτικός Δ. Ιωαννίδης, όσο και οι χαμηλόβαθμοι αξιωματικοί, που τον ακολουθούν, κάπως αλλιώς φαντάζονται την «επανάσταση» αυτές τις πρώτες ώρες της. Τη θέλουν, λένε, αποφασισμένη, στυγνή, αποτελεσματική και στη στάση των επικεφαλής συνταγματαρχών βλέπουν «διστακτικότητα», «υποχωρητικότητα», «ενοχή», «διαπραγματευτική διάθεση». Η αναγνώριση της «επανάστασης» καθυστερεί και η νευρικότητα στο «επαναστατημένο» στράτευμα εντείνεται. Αλλά, η ελεύθερη Ελλάδα είναι αρκετά ταλαιπωρημένη από την πρόσφατη εμφυλιοπολεμική περιπέτειά της, αγκυλωμένη στις βουλές του ξένου παράγοντα και με ένα φιλόδοξο παλάτι, που δυναμιτίζει ολοένα και περισσότερο το ασταθές πολιτικό κλίμα, ώστε αδυνατεί να αντισταθεί. Η συγκυρία ευνοεί τους «επαναστάτες». Πρωθυπουργός και βασιλιάς μουδιάζουν. Τα τανκς είναι καθηλωμένα από τα ξημερώματα στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας και με τη δύση του ήλιου, ο κατά τα λοιπά κύριος θεματοφύλακας του Συντάγματος Κωνσταντίνος ορκίζει εντέλει την κυβέρνηση των Συνταγματαρχών και φωτογραφίζεται μαζί τους. Αργότερα θα πει ότι η μόνη επιλογή που είχε, ήταν να προσπαθήσει να ορκίσει μια κυβέρνηση με όσο περισσότερους πολίτες γινόταν, προκειμένου να κερδίσει χρόνο. Για δε τη φωτογραφία στο πλευρό των πραξικοπηματιών, θα υποστηρίξει πως μέσω του βλοσυρού ύφους του ήθελε να στείλει στους Έλληνες ένα μήνυμα αποδοκιμασίας της χούντας!

   «Ο Κωνσταντίνος είχε τρικυμία στο μυαλό του. Έξω στους διαδρόμους μεγάλωνε το βουητό, Είχαν σχηματισθεί ομάδες που κραύγαζαν ονόματα, κάποιων που ήταν οι διαλεχτοί, οι μελλοντικοί υπουργοί» θα αναφέρει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του με τίτλο «Η ΔΙΚΗ», ο δικαστής της χούντας, Γιάννης Ντεγιάννης, περιγράφοντας με κάθε… γαργαλιστική, ή μη, λεπτομέρεια, τις ώρες της πίεσης των Απριλιανών, κατά τις οποίες ο βασιλιάς προσπαθούσε να εμπνευστεί την κυβέρνηση, που θα του έσωζε τον θρόνο… Δείχνοντας προηγουμένως στον Κανελλόπουλο τα τανκς στον δρόμο έξω από το παράθυρο του Πενταγώνου και ισχυριζόμενος ότι αν πείραζε τους πραξικοπηματίες, θα ξεσπούσε εμφύλιος, είχε ήδη αποκλείσει το ενδεχόμενο της αντίστασης. 

   «Φου να μας κάνανε, θα πέφταμε…» θα ομολογήσει χρόνια μετά ο Παττακός.

   Αλλά το «φου» δεν γίνεται... Και από εκείνη την 21η Απριλίου, η χώρα ξεκινά να βιώνει δικτατορία. Ο επικεφαλής του καθεστώτος, Γεώργιος Παπαδόπουλος, σπεύδει να δηλώσει ότι η Ελλάδα κινδυνεύει «να αλωθεί από τον κομμουνισμόν» και ότι οι Συνταγματάρχες διαθέτουν «ένα μελετημένο σχέδιο για την αποκατάσταση της καλής και υγιούς δημοκρατίας, με τη διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών», για τον χρόνο της οποίας θα αποφασίσει ο ίδιος, όταν κρίνει πως είναι έτοιμος ο λαός! Ίσαμε τότε… «απαγορεύεται πάσα συνάθροισις ή συγκέντρωσις εν κλειστώ χώρω ή εν υπαίθρω». Επιπλέον, «απαγορεύεται η κυκλοφορία οχημάτων και πεζών εις τας οδούς της πόλεως (των Αθηνών και ουχί μόνον) […] Μετά την δύσην του ηλίου, πας κυκλοφορών εις τα οδούς, θα πυροβολείται άνευ προειδοποιήσεως»!

   Θρυαλλίδες αντίστασης στους «επαναστάτες» που… συστήνουν στους Έλληνες τον εγχώριο φασισμό, ξεπηδούν ανά τη χώρα, αναγκάζοντας τη χούντα να αποκαλύψει πολύ σύντομα τις μεθόδους της. Ο λόγος στα Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης, στα θέατρα, στις παρέες με τα επιβεβλημένα λιγοστά μέλη, ακόμα και στα σαλόνια, όπου συχνά παρεισφρέει και… βολιδοσκοπεί ένας Εφιάλτης, περνάει από την κρησάρα του δικτάτορα. Ένας λαός μουδιασμένος ζει το παράλογο. Το καθεστώς που ανέτρεψε τη Δημοκρατία φυλάγει τα νώτα του για να μην ανατραπεί… Τόποι βασανισμού και εξορίας πλημμυρίζουν από ανθρώπους, που τολμούν να αντισταθούν. Το πλυσταριό στην ταράτσα της Υποδιεύθυνσης Γενικής Ασφαλείας, επί της οδού Μπουμπουλίνας 18, όπου εφαρμόζονται τα πιο ευφάνταστα, τα πιο κτηνώδη βασανιστήρια, είναι φόβος και τρόμος. Αντίστοιχα κολαστήρια και τα κελιά του ΕΑΤ-ΕΣΑ (Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας), στο κατοπινό πάρκο Ελευθερίας. Και στον Βοτανικό, και στη Φιλαδέλφεια… Κάθε γειτονιά κι ένα επαρκώς «εξοπλισμένο» παράρτημα ανάκρισης. Ο Ιωαννίδης που έχει αναλάβει εν λευκώ την ΕΣΑ εκπαιδεύει «μαντρόσκυλα» στο όνομα του «ιερού» δόγματος «νόμος και τάξη». Είκοσι χιλιάδες ανθρώπους ρίχνει στον… κρίσιμο τομέα της καταστολής ο επικεφαλής της στρατιωτικής αστυνομίας! Αυτούς θα χρησιμοποιήσει αργότερα για να ανατρέψει και να αντικαταστήσει τον Παπαδόπουλο.

   Από τα υγρά κελιά του ΕΑΤ - ΕΣΑ θα περάσουν στο διάστημα της χούντας κάμποσοι λεβέντες, άνδρες και γυναίκες, που τόλμησαν να σηκώσουν ανάστημα στους Συνταγματάρχες. Από τους πρώτους, ο νεαρός αγωνιστής της Ένωσης Κέντρου Αλέκος Παναγούλης, που θα βασανιστεί για το -ανεπιτυχές- σχέδιο δολοφονίας του Παπαδόπουλου. Με την απώλεια της σωματικής ακεραιότητας και εντέλει της ζωής του, θα συνδέσει στην ιστορία το όνομα του με το ΕΑΤ-ΕΣΑ και ο στρατιωτικός Σπύρος Μουστακλής. Αυτός για τον οποίο χρόνια μετά, ο αμετανόητος Απριλιανός Στέλιος Παττακός θα δηλώνει: «Καλά του κάνανε! Ησυχάσαμε! Ό,τι δεν λύνεται, κόβεται! Με σπαθί!».

   Ο ΙΕΡΟΣ ΟΡΚΟΣ: ΘΑ ΣΥΜΜΕΤΑΣΧΩ ΣΕ ΚΙΝΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

   Με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο το πρώτο Σώμα των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας, απ΄ όπου άλλωστε προέρχονται και οι «επαναστάτες» είναι ως τα αφτιά βυθισμένο στη φωτιά. Στο άλλο Όπλο, ωστόσο, στο Πολεμικό Ναυτικό, η κατάσταση είναι διαφορετική. Τα μηνύματα από τους ανταριασμένους κόλπους του έρχονται από τον πρώτο κιόλας χρόνο της επιβολής της χούντας των Συνταγματαρχών, αλλά εκείνη θαρρεί πως ελέγχει τα «ταραγμένα πνεύματα» χρησιμοποιώντας τον «αλωμένο» πρώτο κλάδο των Ενόπλων Δυνάμεων προς … τιθάσευση του δεύτερου. Γελιέται.

   «Στο ναυτικό υπήρχε πάντα ένα φιλελεύθερο πνεύμα, πράγμα ίσως αδιανόητο για τα άλλα όπλα των ενόπλων δυνάμεων» θα εξηγήσει χρόνια μετά ο συμμετέχων τότε στο Κίνημα, Κων/νος Δημητριάδης, αντιναύαρχος ε.α.. «Δηλαδή, εμείς μέσα στα καρέ βάζαμε στοιχήματα ποια κυβέρνηση θα βγει, πόσο θα βγει. Χωρίς να υπάρχει μισαλλοδοξία, χωρίς να υπάρχει τίποτα. Ανεξάρτητα από βαθμό… Το '63, με τον ανένδοτο Παπανδρέου - Καραμανλή, ήμουν ανθυποπλοίαρχος και βάζαμε στοιχήματα με τον κυβερνήτη μας. Δεν υπήρχε μίσος και τέτοια πράγματα. Και με αυτό το πνεύμα, νομίζω ήταν φυσικό να υπάρξει αντίδραση».

   Το κίνημα του Ναυτικού προετοιμάζεται από το 1968. Τότε είναι που με πρωτοβουλία των «κολλητών» φίλων από τη Ναυτική Σχολή Πολέμου, αντιπλοιάρχων Ν. Παππά (βενιζελικού), Θ. Σέκερη, Π. Μαλλιάρη (συντηρητικών), Αλ. Παπαδόγγονα και Π. Παναγιωταρέα (φιλομοναρχικών), αρχίζει η μύηση της αντίστασης στη χούντα. Ο όρκος που υπογράφουν θέτει εαυτούς στην υπηρεσία του ιερού σκοπού:

   «Ο υπογεγραμμένος δίδω τον λόγο της στρατιωτικής μου τιμής ότι:

   Θα συμμετάσχω εις κίνησιν, ήτις θα αποβλέπει εις την δια παντός μέσου και τρόπου ανατροπήν ή εξαναγκασμόν της παρούσης κυβερνήσεως εις παραίτησιν, για την συγκρότησιν προσωρινής κυβερνήσεως υπό ανεγνωρισμένη εθνικόφρονα προσωπικότητα επί τω σκοπώ επαναφοράς της πατρίδος εις την συνταγματικήν τάξιν.

   Θα αγωνιστώ ανιδιοτελώς δι όλων μου των δυνάμεων προς επίτευξιν του ως άνω τεθέντος σκοπού, δια την σωτηρίαν της πατρίδος.

   θα τηρήσω πάσαν εχεμύθειαν επί της ως άνω κινήσεως, εν εναντία δε περιπτώσει θέλω υποστώ πάσαν κύρωσιν»

   Καθώς ο χρόνος κυλά βαρύς για τον τόπο, όλο και περισσότεροι βαθμοφόροι του ΠΝ μυούνται. Ταυτόχρονα εκπονούνται σχέδια δράσης, αλλά μόνον επί χάρτου… Ένα από αυτά είναι η «κατάληψη» της Κρήτης, ή αλλιώς μεταστάθμευση του στόλου στο νησί, όπου θα στηθεί μιας μορφής αντιδικτατορικό αρχηγείο. Το σχέδιο αποδεικνύεται θνησιγενές. Οι Συνταγματάρχες που πληροφορούνται την ύπαρξή του από διαρροή, στέλνουν το μήνυμά τους αποστρατεύοντας τον αρχηγό του στόλου. Κατόπιν, πέφτουν στο τραπέζι τόσο η ιδέα της απαγωγής του Παπαδόπουλου, όσο και η άλλη της θανάτωσής του. Τζίφος. Το ζήτημα δεν είναι να εξοντωθεί ο δικτάτορας, αλλά να εκριζωθεί η δικτατορία.

   Ο καιρός περνά και οι κινηματίες του ΠΝ, που στο μεταξύ έχουν ξεπεράσει τους 150 με κάποιους του Στρατού και της Αεροπορίας ανάμεσά τους, καθυστερούν να δράσουν. Χρόνια μετά, ο τότε σημαιοφόρος του Α/Τ «Βέλος», Κωνσταντίνος Γκορτζής, θα δώσει την ερμηνεία: «Ο θαλασσινός πολιτισμός μυεί σε ένα σύστημα κοινωνικής οργάνωσης. Διαμορφώνει κανόνες και πολίτες, που γνωρίζουν τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά τους. Ο θαλασσινός πολιτισμός υπαγορεύει την αναζήτηση αρχηγού για κάθε δράση. Για τον ναυτικό, μετά τον Θεό είναι ο κυβερνήτης. Έναν αρχηγό αναζητούσαμε, όπως αρχηγός ήταν στα καράβια μας ο κυβερνήτης. Έναν αρχηγό και πολιτική κάλυψη. Σκοπός μας δεν ήταν να αντικαταστήσουμε τον στρατό στη χούντα. Σκοπός μας ήταν να ανατρέψουμε τη χούντα και να αποκαταστήσουμε τη Δημοκρατία».

   Αρχηγός και πολιτική κάλυψη βρίσκονται την άνοιξη του 1973. Στην κεφαλή δέχεται να τεθεί ο απότακτος πλοίαρχος Σπύρος Κονοφάος. Ταυτόχρονα, το ηγετικό στέλεχος της ΕΡΕ Ευάγγελος Αβέρωφ αναλαμβάνει να ενημερώσει σχετικά τον βασιλιά, αλλά και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος, ωστόσο, εκφράζει αμφιβολία για την επιτυχία του εγχειρήματος -«οι συνταγματάρχες θα ανατραπούν μόνον με πολιτικά μέσα» λέει- και δεν παρέχει σαφή κάλυψη στο κίνημα. Από την άλλη, ο βασιλιάς απαντά στον Αβέρωφ… μ΄ άλλα λόγια ν΄ αγαπιόμαστε. Το σχέδιο δείχνει να μπαίνει στον πάγο… Αλλά, στις 23 Απριλίου εκείνου του ίδιου έτους, ο Καραμανλής θα προβεί σε επιθετικές δηλώσεις κατά του καθεστώτος, γεγονός που θα εκληφθεί από τους κινηματίες ως πράσινο φως. Επιπλέον, τον Φεβρουάριο, έχει προηγηθεί η εξέγερση της Νομικής, την οποία ναι μεν η χούντα καταστέλλει, αλλά το φοιτητικό πάθος που προλαβαίνει να ποτίσει την ατμόσφαιρα, γίνεται η φλόγα στο φυτίλι…

   Ο κύβος ερρίφθη. Η έναρξη εφαρμογής του σχεδίου προγραμματίζεται για το ξημέρωμα της 23ης Μαΐου, όταν ο ελληνικός στόλος με το Α/Τ «Βέλος» θα συμμετέχει σε άσκηση του ΝΑΤΟ στ΄ ανοικτά της Σαρδηνίας.

   Το σχέδιο στοχεύει στον εξαναγκασμό των Απριλιανών να παραιτηθούν και να παραδώσουν την εξουσία στους εκπροσώπους των κομμάτων του συνταγματικού τόξου. Προβλέπει τη συγκρότηση ομάδων ειδικών επιχειρήσεων, καταλήψεων, αποκλεισµών, ψυχολογικού πολέμου, κρούσεως, ανεφοδιασµού, μεταφορών, υποβρυχίων.

   Αυτά που πρέπει να γίνουν είναι:

   *Μετά τον απόπλου τους από τον Ναύσταθμο της Σαλαμίνας, τα πολεμικά πλοία να συγκεντρωθούν νοτίως των βραχονησίδων «Φλέβες» στον κόλπο της Βουλιαγμένης και να κινηθούν στον Σαρωνικό σε μία επίδειξη ισχύος.

   *Μονάδες κινηματιών να αποκλείσουν την κυκλοφορία στο αεροδρόμιο και στις παράκτιες οδούς του Θερµαϊκού, του βόρειου Ευοϊκού και του Ισθµού της Κορίνθου.

   *Πλοία να πλεύσουν προς τη Σύρο, όπου θα εγκατασταθεί στρατιωτική διοίκηση από αποτάκτους αξιωµατικούς ξηράς, µε φρούραρχο τον ταγματάρχη Σπ. Μουστακλή.

   *Να αποσταλεί τελεσίγραφο προς τη χούντα να παραιτηθεί και να παραδώσει την εξουσία σε εκπροσώπους των πολιτικών κοµµάτων.

   *Να εκφωνηθεί διάγγελµα προς τον ελληνικό λαό.

   *Τελεσίγραφο και διάγγελμα να διανεμηθούν µε κάθε τρόπο στα πρακτορεία Τύπου (εσωτερικού και εξωτερικού) και στις πρεσβείες.

   ΕΝΑΣ «ΕΦΙΑΛΤΗΣ» ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ - ΑΛΛΑΓΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΗΝ ΥΣΤΑΤΗ ΣΤΙΓΜΗ - ΑΝ ΔΕΝ ΓΙΝΕΙ ΤΩΡΑ, ΔΕΝ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΠΟΤΕ

   Ο χρόνος κυλά αντίστροφα. Η μέρα της «ανταρσίας» πλησιάζει. Αλλά τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως έχουν σχεδιαστεί. Μία ή και περισσότερες διαρροές ή ακόμη κι ένας Εφιάλτης, που ψιθυρίζει στη χούντα το σχέδιο των αξιωματικών του ΠΝ, θέτουν τους Συνταγματάρχες σε συναγερμό. 

   «Το σχέδιό τους έφτασε και στα δικά μας αφτιά. Δεν θα έφτανε; Μιλούσαν πολύ κι όποιος μιλάει πολύ κάνει και κουταμάρες...» θα δηλώσει χρόνια μετά, με περίσσιο κυνισμό, ο Παττακός, αναφερόμενος στον τρόπο με τον οποίο έφτασε στους χουντικούς το σχέδιο του Ναυτικού. Η αλήθεια είναι πως οι κινηματίες, αδυνατούσαν να πιστέψουν ότι υπήρχε ανάμεσά τους κάποιος καταδότης, οπότε απέρριπταν κάθε ενδεχόμενο προδοσίας. Όσο για τους Συνταγματάρχες, αυτοί, για να υποβιβάσουν τη σοβαρότητα της κατάστασης, διέρρεαν διάφορα αφελή σενάρια αποκάλυψης του σχεδίου, όπως αυτό της συζύγου ενός κινηματία, που το αποκάλυψε μεταξύ… κουρέματος και βαφής στο κομμωτήριο, ή το άλλο κάποιου υπηρετούντος στο Ναυτικό, ο οποίος «έπεσε» τάχα σε μία απόρρητη συζήτηση ανάμεσα σε υψηλόβαθμους και την πλάσαρε στο κορίτσι του για να το εντυπωσιάσει…

   Πριν από μόλις δύο χρόνια, στο βιβλίο του με τίτλο «ΑΓΑΠΗ ΜΕΔΟΥΣΑΣ» ο πρωτεργάτης του Πολυτεχνείου Μ. Ανδρουλάκης αποκάλυψε ότι η διαρροή του σχεδίου προέκυψε τυχαία και απολύτως δραματικά. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η σύζυγος ενός κινηματία πλωτάρχη, κατά τη διάρκεια ενός ερωτικού ολισθήματος με έναν μεγαλοεπιχειρηματία της εποχής (ποικιλοτρόπως ευνοημένο από τη χούντα) το αποκάλυψε επιχειρώντας να απαλλαχθεί από τις τύψεις για την απιστία της εκθειάζοντας στον εραστή της την προσωπικότητα και τη δράση του συζύγου της… 

   Έτσι, σαν σήμερα, πριν από 48 χρόνια, απόγευμα 22ας Μαΐου του 1973, ο Ναύσταθμος της Σαλαμίνας πλημμυρίζει κλούβες με άνδρες της ΕΣΑ, που συλλαμβάνουν ό,τι κινείται! Όσοι μυημένοι προλαβαίνουν, όπως όπως ενημερώνουν τους συντρόφους τους δια του συνθήματος «Σοφοκλής», που μεταφράζεται ως «η επιχείρησις ακυρούται».

   Στο μεταξύ, ο κυβερνήτης του ελληνικού αντιτορπιλικού, που συμμετέχει στη ΝΑΤΟϊκή άσκηση, Νίκος Παππάς, κάθεται σε αναμμένα κάρβουνα… Το ημερολόγιο δείχνει ήδη 24 Μαΐου, το πλοίο έχει πιάσει το στενό της Σικελίας και το σήμα για έναρξη του σχεδίου δεν έχει φτάσει ακόμη. Φοβάται πως κάτι έχει «στραβώσει». Την επομένη, 25 Μαΐου, το πλήρωμα παίρνει το γεύμα του στον χώρο ενδιαίτησης, όταν από την ανοικτή τηλεόραση μία είδηση στο δελτίο της RAI αποσπά την προσοχή όλων: «συλλήψεις κυρίως αποστράτων και κάποιων ολίγων εν ενεργεία αξιωματικών του ΠΝ σημειώθηκαν τα ξημερώματα στην Ελλάδα, σε μία προσπάθεια να καταπνιγεί κίνημα του Ναυτικού σε βάρος του καθεστώτος».

   Ο κυβερνήτης ζυγίζει την κατάσταση και δίνει εντολή στη γέφυρα να αλλάξει ρότα, να υψώσει σημαία ανεξαρτήτου και να θέσει το πλοίο σε κατάσταση μάχης! Το «Βέλος» αποχωρεί από την άσκηση και πλέει πια για τα ιταλικά χωρικά ύδατα με προορισμό το επίνειο της Ρώμης, το λιμάνι του Φιουμιτσίνο. Η απόφαση είναι πρωτοφανής! Πολεμικό πλοίο θα μπει απροειδοποίητα και χωρίς άδεια στα ύδατα ξένης χώρας! «Σκέφτηκα πως το κίνημα, που ετοιμάζαμε για χρόνια, ναυάγησε. Η χούντα θα περνούσε από ένα τυπικό στρατοδικείο τους συλληφθέντες και θα τους εκτελούσε με συνοπτικές διαδικασίες. Αποφάσισα να βγω στην Ιταλία και εκεί να ανακοινώσω ότι δεν επρόκειτο για στάση μιας χούφτας ανθρώπων, αλλά για αντίσταση ολόκληρου του Ναυτικού απέναντι σε δικτάτορες» θα ερμηνεύσει την απόφασή του ο κυβερνήτης.

   Ταυτόχρονα με την αποχώρηση του Βέλους από την άσκηση, ο Παππάς στέλνει μήνυμα, μέσω ασυρμάτου, προς όλους τους διοικητές των συμμετεχόντων ΝΑΤΟικών δυνάμεων, αλλά και στον επικεφαλής της Συμμαχίας:

   «Πιστοί στον πολιτισμό των λαών της Συμμαχίας που έχει θεμελιωθεί πάνω στις αρχές της Δημοκρατίας, της προσωπικής ελευθερίας και του σεβασμού προς τους νόμους, όλοι οι αξιωματικοί και το πλήρωμα του πλοίου μου, ως ένας άνθρωπος πιστός στον δοθέντα όρκο μας, με βαθύτατη λύπη, εγκαταλείπουμε τις ασκήσεις. Με τη συμπάθεια ολόκληρου του ελεύθερου κόσμου θα παλέψουμε για να επαναφέρουμε τη Δημοκρατία στην Ελλάδα.

   Σας είναι πολύ καλά γνωστό και ιδιαιτέρως στους φίλους Αμερικανούς, ότι μία συμμορία ιδιοτελών αξιωματικών επέβαλε στην Ελλάδα μία απάνθρωπη και μισητή δικτατορία προ έξι και πλέον ετών. Η σημερινή εξέγερση του Ναυτικού ανταποκρίνεται στα αισθήματα ολόκληρου του λαού της χώρας μας. Ο ελεύθερος κόσμος και ιδιαιτέρως οι χώρες του ΝΑΤΟ πρέπει να αντιληφθούν τη διάβρωση και την καταστροφή των Ενόπλων Δυνάμεων, στις οποίες στηρίζεται η άμυνα της νοτιοανατολικής πτέρυγας. Σκεφθείτε ότι αυτή τη στιγμή, αξιωματικοί εν ενεργεία έχουν συλληφθεί και υφίστανται ταπεινώσεις και κακομεταχείριση από άλλους αξιωματικούς και στρατιώτες της στρατιωτικής αστυνομίας».

   Αλλά άνθρωπος ευφυής και κυρίως αξιωματικός εκπαιδευμένος σε πολλαπλές εκδοχές αγώνα, ο Παππάς, φοβούμενος μήπως το τηλεγράφημά του «παραπέσει» στα μυστικά των Αμερικανών, δεν μένει μόνο σε αυτό. Καλεί το «Radio Roma» και δίνει την είδηση. Επιπλέον, δίνει εντολή στους σημαιοφόρους Κ. Ματαράγκα, Κ. Γκορτζή και Γ. Στράτο, μόλις το πλοίο μπει στα ύδατα του Φιουμιτσίνο, να βγουν στο λιμάνι και να ειδοποιήσουν τα διεθνή ΜΜΕ. «Μόλις φουντάραμε, λοιπόν, στ΄ ανοικτά, βγαίνουμε. Χωρίς διαβατήρια, χωρίς ταυτότητες, με έναν ενθουσιασμό και μια νεανική ανεμελιά. Δεν είχαμε συνειδητοποιήσει καν πόσο επικίνδυνο ήταν αυτό που κάναμε…» θα δηλώσει αργότερα ο σημαιοφόρος Στράτος.

   Στο λιμάνι του Φιουμιτσίνο υπάρχει ένα καφέ μπαρ της συμφοράς με ένα ξεχαρβαλωμένο τηλέφωνο. Ο Παππάς το γνωρίζει, διότι έχει εκπαιδευτεί στην ιταλική ναυτική σχολή. Οι τρεις νεαροί σημαιοφόροι παίρνουν εντολή, από εκείνο το τηλέφωνο να έρθουν σε επαφή με όσα περισσότερα ΜΜΕ μπορούν και να ενημερώσουν τους δημοσιογράφους. Πρώτο πληροφορείται το βασικό Αμερικανικό Πρακτορείο Ειδήσεων, το Assosciated Press. Από εκεί, η είδηση μεταδίδεται σαν μολυσματική αρρώστια…

   Στο μεταξύ, ο κυβερνήτης συγκεντρώνει το πλήρωμα στην πρύμνη και ενημερώνει ότι στην Ελλάδα έχουν συλληφθεί αξιωματικοί του ΠΝ από τη χούντα, ότι έχουν μεταφερθεί στα υπόγεια της ΕΣΑ και βασανίζονται. Μιλάει για τη Δημοκρατία, την ελευθερία, τη δραματική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα εξαιτίας της χούντας και ανακοινώνει την απόφασή του να ξεμπαρκάρει στην Ιταλία, όπου ο ίδιος θα ζητήσει πολιτικό άσυλο. Έξι σημαιοφόροι, 23 υπαξιωματικοί και ένας στρατευμένος εθελοντής δίοπος δηλώνουν ότι θα τον ακολουθήσουν. Όταν πολλοί από τους υπόλοιπους του πληρώματος (συνολικά 270 άνδρες) ζητούν επίσης να τον συνοδεύσουν, εκείνος τους αποτρέπει: «Κατ΄ αρχάς δεν θα παραδώσουμε το καράβι στους Ιταλούς. Επικεφαλής θα αναλάβει ο ύπαρχος. Εσείς, θα μείνετε όσο χρειαστεί και θα επιστρέψετε. Όσοι έχετε οικογένεια, θα τη φροντίσετε κι αν κατηγορηθείτε, θα πείτε πως ήταν εντολή κυβερνήτη. Όσοι δεν έχετε οικογένεια, όταν επιστρέψετε, διαδώστε σε όλη την Ελλάδα τι συνέβη στο "Βέλος"».

   ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΟ, ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΝΟΙΞΕ ΤΟΝ ΛΑΚΚΟ - ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΕΒΑΛΕ ΤΗΝ ΤΑΦΟΠΛΑΚΑ

   Το ξημέρωμα βρίσκει τους Ιταλούς πανικόβλητους να παρακολουθούν ένα ξένο πολεμικό πλοίο σε πλήρη εξάρτυση στο λιμάνι τους. Όσο στο ιταλικό κοινοβούλιο ξεσπάει καβγάς μεταξύ των αντιμαχόμενων πολιτικών παρατάξεων για το πώς κατάφερε να μπει στα χωρικά ύδατα της χώρας ένα ξένο μαχητικό χωρίς άδεια, δημοσιογράφοι έχουν περικυκλώσει το «Βέλος» και ξεκινούν τις μεταδόσεις στα Μέσα τους… Ο Παππάς πετυχαίνει αυτό που επεδίωκε. Να ακουστεί στον διεθνή Τύπο.

   Την ίδια στιγμή, στην Ελλάδα, το όργανο της χούντας, η εφημερίδα «Ελεύθερος Κόσμος», δημοσιεύει σε έκτακτο παράρτημα: «Ο ήρως της γενόμενης ασχήμιας ήτο κυβερνήτης του Α/Τ "Βέλος". Το "Βέλος" δεν αποτελεί προσωπικήν ιδιοκτησίαν του κυρίου Γεωργίου Παπαδοπούλου. Ανήκει εις το έθνος. Και τας ημέρας αυτάς, το "Βέλος" συνέπραττε εις άσκησιν αποβλέπουσα εις την ασφάλειαν της Ελλάδος και των κρατών μελών του ΝΑΤΟ. Ο εν λόγω κύριος επρόδωσε και τα δύο καθήκοντα προς την πατρίδαν του και προς τη Συμμαχίαν, ως εντεταλμένος από τη χώρα κυβερνήτης του Α/Τ "Βέλος" […] Το ότι οι πρωταγωνιστές είναι προδότες και ριψάσπιδες προκύπτει εκ του γεγονότος ότι ούτοι ουδέν δικαιολογητικόν είχον, αφού η Επανάστασις έσωσεν την υστάτην στιγμήν το έθνος από το σιδηρούν παραπέτασμα και τον φυλετικόν αφανισμόν»!

   Την εσωτερική προπαγάνδα υπηρετεί με δημοσίευμά της και η εφημερίδα «Εστία»: «… ουδεμία δικαιολογία ημπορεί να προβληθεί υπό των ενόχων της στάσεως και του εθνικού εξευτελισμού, των συλλαβόντων την ιδέαν να προσφύγουν εις μίαν ξένην δύναμιν, ως η πρότινος νικηθείσα υπό της Ελλάδος Ιταλία, δια να τεθούν υπό την προστασίαν της σημαίας της, της ιδίας που είχεν υποσταλεί το 1943».

   Έτσι κι αλλιώς, ο εγχώριος Τύπος είναι απολύτως ελεγχόμενος. Στο σύνολό τους τα ΜΜΕ δημοσιεύουν τις πρώτες «καθησυχαστικές» δηλώσεις του δικτάτορα, ο οποίος κάνει λόγο για άνευ σημασίας «κίνημα οπερέτα»... Και όσο μέσα στη χώρα καλλιεργούνται… μούσια, στο εξωτερικό η ελληνική δικτατορία… ξυρίζεται και αποκαλύπτει το πραγματικό της πρόσωπο. Μάλιστα, ο τρόπος με τον οποίο προβάλλουν και χειρίζονται την είδηση τα διεθνή ΜΜΕ, δικαιώνει την επιμονή των κινηματιών να εξασφαλίσουν πολιτική κάλυψη. Τόσο ο βασιλιάς, όσο και ο Καραμανλής φέρονται ως γνωρίζοντες εκ των προτέρων την «ανταρσία». Ωστόσο, σε τηλεγράφημά του, το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων θα κάνει λόγο περί εκπλήξεως «των μελών του περιβάλλοντος του βασιλέως Κωνσταντίνου σχετικώς με τας πληροφορίας, αι οποίαι αφήνουν να υπονοηθεί ότι ο μονάρχης θα ήτο δυνατόν να είναι αναμεμιγμένος εις την υπόθεσην της ανταρσίας του Πολεμικού Ναυτικού…».

   Όσο για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή -σύμφωνα με τη «Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος» του Σπ. Μαρκεζίνη- με δηλώσεις του στο πρακτορείο «Ηνωμένος Τύπος», θα αρνηθεί οποιαδήποτε συμμετοχή στην «ανταρσία» και το περιεχόμενο των δηλώσεών του θα επιβεβαιώσει και ο Π. Κανελλόπουλος.

   Με την πλάτη στον τοίχο πια, τόσο από τη διεθνή προβολή, όσο και από τη «διάβρωσην του Ναυτικού υπό επικινδύνων δημοκρατικών στοιχείων», το καθεστώς δεν τολμά να προχωρήσει σε διώξεις σε βάθος… Περιορίζεται στη σύλληψη για «συμμετοχή σε στασιαστικό κίνημα» 70 αξιωματικών εν ενεργεία και αποστράτων, καθώς επίσης και των Ευ. Αβέρωφ και Π. Γαρουφαλιά. Ως προς τους δύο τελευταίους, η σχετική ανακοίνωση αναφέρει: «Ο κ. Ευ. Αβέρωφ ήτο πολιτικός σύμβουλος των κινηματιών και σύνδεσμος μεταξύ τούτων και του κ. Κ. Καραμανλή. Τη 19η Μαΐου 1973 παρέδωσε εις τους κινηματίας σχέδιον διαγγέλματος, το οποίο ούτοι θα απηύθυναν εκ Σύρου […] Ο κ. Π. Γαρουφαλιάς ανέλαβε να ενισχύσει τους κινηματίας δια ποσού 5.000.000 δρχ. προς παροχήν βοηθείας εις τας οικογενείας των μονίμων αξιωματικών, των υπηρετούντων εις τα πλοία τα οποία εσχεδίαζαν να κινήσουν οι στασιασταί». Υπενθυμίζεται ότι ο βιομήχανος Πέτρος Γαρουφαλιάς, κουμπάρος και χρηματοδότης άλλοτε του Παπαδόπουλου, διατελέσας υπουργός Άμυνας επί Γεωργίου Παπανδρέου, έμεινε στην εθνική μνήμη ως «βασιλικός με δημοκρατική λεοντή». Στην ιστορία κατεγράφη ως βασικός μοχλός της ανακτορικής συνωμοσίας για την εκτροπή του Γέρου της Δημοκρατίας. 

   Από εκείνη την 22α Μαΐου του 1973 και για τους επόμενους πέντε μήνες το κίνημα του ελληνικού ΠΝ είναι στις πρώτες ειδήσεις ακόμα και των «Times» της Ιαπωνίας! Όσο κι αν προσπαθούν να απαξιώσουν το θέμα οι Συνταγματάρχες, δεν καταφέρνουν να σβήσουν τη σπίθα, που έχει πια ανάψει στα μάτια των Ελλήνων και να στερέψουν την ελπίδα που έχει σταλάξει στις ψυχές τους.

   Ακόμα κι αν δεν εξελίχθηκε, όπως αρχικά σχεδιάστηκε, το κίνημα του Ναυτικού σημαίνει την αρχή του τέλους της χούντας. Ανάμεσα στις συνέπειες που δρομολογεί είναι η κατάργηση της βασιλείας, η γενική αμνηστία σε όλους τους κρατούμενους, τους εξόριστους, τους φυγόδικους και τους υπόδικους, ο σχηματισμός πολιτικής κυβέρνησης υπό τον Σπ. Μαρκεζίνη και ασφαλώς, η εξέγερση του Πολυτεχνείου, που γίνεται η ταφόπλακα της χούντας.

   Ως «τη συγκλονιστικότερη υπόθεση της δικτατορίας, αντίστοιχη με το Πολυτεχνείο», χαρακτήρισε προσφάτως το κίνημα του Ναυτικού ο αγωνιστής του Πολυτεχνείου, Μ. Ανδρουλάκης. «Αν πετύχαινε, θα έπεφτε αμέσως η χούντα και δεν θα φτάναμε στην κυπριακή τραγωδία» είπε.

   Κάποιοι θεωρούν ότι το κίνημα του Ναυτικού ήταν η «ουρά» του πραξικοπήματος, το οποίο φιλομοναρχικοί αξιωματικοί του ΠΝ -ως απάντηση στη χούντα- σχεδίασαν και ανεπιτυχώς επιχείρησαν τον Δεκέμβριο του 1967, αναγκάζοντας εντέλει τον Κωνσταντίνο να αυτοεξορισθεί στη Ρώμη. Ουδέποτε το αποδέχθηκαν οι πρωτεργάτες του, αλλά έτσι κι αλλιώς λίγο ενδιαφέρει πια πώς ξεκίνησε. Σημασία θα έχει πάντα πώς τελείωσε.

   ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ:

   ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ / ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟ 1949 ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

   Προσωπικό αρχείο Τόνιας Α. Μανιατέα