Τι ισχύει για την ευθανασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Δεν υφίσταται ενιαία αντιμετώπιση για το ζήτημα της ευθανασίας και της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας στις 28 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι περισσότερες πάντως χώρες τάσσονται εναντίον της ενεργητικής ευθανασίας και της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, ενώ αποδέχονται το δικαίωμα του ασθενούς στην άρνηση της θεραπείας. Μόνο τρεις χώρες (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) έχουν προχωρήσει σε νομιμοποίηση της ευθανασίας και αυτές υπό αυστηρούς όρους.

Αυτό προκύπτει από μελέτη της δικηγόρου Αλεξάνδρας Κοτζαμάνη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Βιοηθικά» της Ελληνικής Επιτροπής Βιοηθικής. Στην Ελλάδα και στις περισσότερες χώρες της ΕΕ η ευθανασία δεν έχει τύχει εξειδικευμένης νομοθετικής ρύθμισης, παρά μόνο συζητείται κατά καιρούς, δημιουργώντας συνήθως εντάσεις και διχασμούς.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την κ. Κοτζαμάνη, «απαγορεύεται η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Δεν υφίσταται εξειδικευμένη νομοθεσία, έτσι το αξιόποινο της ευθανασίας κρίνεται σύμφωνα με τους γενικούς κανόνες του ποινικού κώδικα για την ανθρωποκτονία εν συναινέσει. Η ευθανασία έχει αντιμετωπιστεί, τόσο από την κοινωνία όσο και από την εκκλησία, ως έγκλημα ή ως αμάρτημα αντίστοιχα». Με αφορμή πάντως την αναθεώρηση του ποινικού κώδικα, υπήρξε κάποιο ενδιαφέρον για να συζητηθεί και το συγκεκριμένο ζήτημα.

Η βασική αντίθεση διεθνώς είναι ότι από τη μια κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα της αυτονομίας, πράγμα που αφορά και τις αποφάσεις για το τέλος της ζωής του, αλλά από την άλλη, η ζωή θεωρείται ύψιστη αξία, την οποία οι γιατροί καλούνται να διαφυλάσσουν με κάθε μέσο. Επιπλέον, σύμφωνα με τη χριστιανική διδασκαλία, μόνο ο Θεός μπορεί να διαθέσει τη ζωή και το θάνατο.

Η ελληνικής προέλευσης λέξη ευθανασία (από το «ευ» και το «θανείν») ερμηνεύεται ως καλός, αξιοπρεπής ή ανώδυνος θάνατος, με σκοπό να μειωθεί η ταλαιπωρία του ασθενούς με ανίατη πάθηση. Η ευθανασία διακρίνεται σε εκούσια (τερματισμός της ζωής του ασθενούς από τρίτο άτομο, συνήθως γιατρό, κατόπιν απαίτησης από τον ίδιο τον ασθενή) και ακούσια (όταν είναι αδύνατο να εκφραστεί η συναίνεση ή η άρνηση από τον ίδιο τον ασθενή, διότι βρίσκεται σε κωματώδη κατάσταση ή αντιμετωπίζει ψυχολογικά προβλήματα, έτσι η λήψη απόφασης πραγματοποιείται από τρίτο πρόσωπο).

Υπάρχει επίσης διάκριση ανάμεσα σε ενεργητική ευθανασία (ένας τρίτος, συνήθως γιατρός, προκαλεί το θάνατο του ασθενούς χορηγώντας την κατάλληλη ουσία) και παθητική ευθανασία (δεν λαμβάνονται πια μέτρα για την παράταση της ζωής του ασθενούς). Σε ορισμένες χώρες έχει γίνει νομιμοποίηση της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, όταν μολονότι απαγορεύεται στο υγειονομικό προσωπικό να χορηγήσει φαρμακευτική αγωγή στον ασθενή με σκοπό να επέλθει ο θάνατος, ωστόσο επιτρέπεται να προετοιμάσει τη θανατηφόρα δόση, αφήνοντας τον ασθενή να την καταναλώσει μόνος του ή με τη βοήθεια των οικείων του.

Τι ισχύει ανά χώρα

* ΑΥΣΤΡΙΑ: Η ενεργητική ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία απαγορεύονται. Η παθητική ευθανασία επιτρέπεται μόνο σε περίπτωση απαίτησης του ασθενούς που πάσχει από ανίατη νόσο. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα του ασθενούς στην άρνηση της θεραπείας, υπό την προϋπόθεση της πλήρους και εμπεριστατωμένης ενημέρωσης από το θεράποντα γιατρό και κατόπιν ενυπόγραφου αιτήματος από τον ίδιο τον ασθενή. Αντιθέτως, δεν επιτρέπεται η απόσυρση των παροχών φροντίδας στον ασθενή.

* ΒΕΛΓΙΟ: Έχει από το 2002 νομιμοποιήσει την ευθανασία, η οποία πραγματοποιείται από άλλο άτομο, εκτός από τον ενδιαφερόμενο, κατόπιν απαίτησης του τελευταίου. Η απαίτηση πρέπει να είναι έγγραφη, να εκφράζει την επιθυμία του ατόμου και να συντάσσεται ή να επιβεβαιώνεται εντός πενταετίας, ενώ μπορεί να τροποποιηθεί ή να ανακληθεί ανά πάσα στιγμή. Ο γιατρός που θα αναλάβει την ευθανασία, θα πρέπει να επιβεβαιώσει ότι ο ασθενής πάσχει από σοβαρή και μη αναστρέψιμη βλάβη, που έχει προκληθεί από ασθένεια ή ατύχημα. Εξαίρεση αποτελούν τα επείγοντα περιστατικά, όπου ο ασθενής έχει χάσει τις αισθήσεις του και ο ιατρός δεν έχει χρόνο για να επαληθεύσει μια πρότερη άρνηση, ως επακόλουθο υπερτερεί το καθήκον παροχής βοήθειας. Επίσης θεσμοθετήθηκε η δυνατότητα ευθανασίας και σε ασθενείς ηλικίας κάτω των 18 ετών, εφόσον ο ανήλικος βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο ανίατης ασθένειας, υποφέρει από επίμονους, αφόρητους, σωματικούς πόνους, έχει λάβει την έγκριση των γονέων του και έχει συμβουλευτεί ομάδα ειδικών γιατρών.

* ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ: Απαγορεύεται οποιαδήποτε μορφή ευθανασίας, θεωρούμενη έγκλημα ανθρωποκτονίας.

* ΓΑΛΛΙΑ: Η ενεργητική ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία απαγορεύονται, ενώ η παθητική ευθανασία επιτρέπεται από το 2005. Παρέχεται η δυνατότητα στους ασθενείς να εκφράσουν ελεύθερα τη βούλησή τους, σχετικά με την παράλειψη ή τη διακοπή της θεραπευτικής τους αγωγής.

* ΓΕΡΜΑΝΙΑ: Η ενεργητική ευθανασία απαγορεύεται, ενώ η παθητική ευθανασία επιτρέπεται, με την αποδοχή του πρόωρου θανάτου μέσω ιατρικής θεραπείας που αποσκοπεί στην ανακούφιση του πόνου. Από το 2015 επιτρέπεται η υποβοηθούμενη αυτοκτονία σε μεμονωμένους ασθενείς, με αλτρουιστικά κίνητρα.

* ΔΑΝΙΑ: Η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία απαγορεύονται, ενώ η παθητική ευθανασία επιτρέπεται, όταν ο ασθενής δηλώσει ότι δεν θέλει να ταλαιπωρείται και ότι επιθυμεί να εφαρμοστεί σε αυτόν παθητική ευθανασία, οπότε ο γιατρός οφείλει συμμόρφωση. Η ενεργητική ευθανασία τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση δημιουργώντας διχασμό απόψεων στην κοινωνία.

* ΕΣΘΟΝΙΑ: Η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία απαγορεύονται. Εντούτοις αναγνωρίζεται το δικαίωμα στην άρνηση της θεραπείας από ασθενείς τελικού σταδίου.

* ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία αποτελούν εγκλήματα ανθρωποκτονίας, ενώ η παθητική ευθανασία επιτρέπεται σε ορισμένες περιπτώσεις. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα άρνησης στη θεραπεία από ασθενείς με ανίατη νόσο, επομένως ο ιατρός οφείλει να σεβαστεί την απόφαση του ασθενούς στη μη λήψη ή διακοπή της θεραπείας. Σε περιπτώσεις ανίατης ασθένειας και εφόσον δεν υπάρχει πρόθεση να προκληθεί θάνατος, αλλά ανακούφιση των συμπτωμάτων, μπορεί να χορηγηθεί νόμιμα θεραπεία που να συντομεύει τη ζωή.

* ΙΡΛΑΝΔΙΑ: Απαγορεύεται η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία, ωστόσο αναγνωρίζεται το δικαίωμα του ασθενούς στην άρνηση της θεραπείας. Επομένως, απαγορεύεται στον ιατρό να συμβάλλει ενεργά στο θάνατο κάποιου, ενώ δεν είναι παράνομο να σταματήσει τη θεραπευτική αγωγή σε ασθενή με ανίατη νόσο, κατόπιν επιθυμίας του τελευταίου.

* ΙΣΠΑΝΙΑ: Δεν διαθέτει ειδική νομοθεσία σχετικά με την ευθανασία και την υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Ο ισπανικός ποινικός κώδικας ποινικοποιεί την ευθανασία και την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, καθώς και οι δύο περιπτώσεις θεωρούνται ως εγκλήματα κατά της ζωής, με ελαφρυντικά. Η παθητική ευθανασία δεν απαγορεύεται και υπάρχει, από το 2002, νόμος που τη ρυθμίζει. Ο ασθενής, σε περίπτωση ανίατης ασθένειας, διαθέτει την επιλογή να καταγράψει τις καταστάσεις στις οποίες δεν επιθυμεί να παραταθεί τεχνητά η ζωή του.

* ΙΤΑΛΙΑ: Η ενεργητική ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία απαγορεύονται από τον ιταλικό ποινικό και αστικό κώδικα, ενώ η παθητική ευθανασία αποτελεί πολύπλοκη κατάσταση. Σύμφωνα με τον ιταλικό ποινικό κώδικα, «ο επαγγελματίας υγείας έχει την υποχρέωση να προβεί σε οποιαδήποτε πράξη προκειμένου να σώσει τη ζωή του ασθενούς. Σε αντίθετη περίπτωση, η συμπεριφορά του καθίσταται ίση με ενεργό δολοφονία», επομένως η παθητική ευθανασία τυπικά απαγορεύεται. Στην περίπτωση, όπου ο ασθενής αρνείται να λάβει τη θεραπεία, ο γιατρός δεν μπορεί να τον αναγκάσει, χρησιμοποιώντας βία και εξαναγκασμό. Αν ο ιατρός δεν μπόρεσε να κρατήσει στη ζωή ασθενή λόγω άρνησης ιατρικής θεραπείας, δεν θεωρείται ένοχος από το νόμο. Η παθητική ευθανασία των ανίκανων ασθενών απαγορεύεται πάντοτε. Στο κοινοβούλιο της χώρας έχει τεθεί νομοθετική πρόταση με σκοπό τη νομιμοποίηση της ευθανασίας.

* ΟΛΛΑΝΔΙΑ: Η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία επιτρέπονται σε άτομα άνω των δεκαοκτώ ετών από το 2002, ενώ το 2014 επετράπη και σε παιδιά άνω των 12 ετών. Δεν γίνεται χρήση των όρων «ενεργητική» και «παθητική» ευθανασία, διότι θεωρήθηκαν πολύ συγκεχυμένες. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, ευθανασία νοείται η χορήγηση θανατηφόρας δόσης από το ιατρικό προσωπικό στον ασθενή, κατόπιν ρητού αιτήματος του τελευταίου. Για την εφαρμογή της ευθανασίας θα πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά κάποιες βασικές προϋποθέσεις: ύπαρξη ανίατης νόσου για την οποία να μην υφίσταται θεραπεία, η νόσος να προκαλεί αφόρητους πόνους, η βούληση του ασθενούς να είναι συνεχής και επίμονη και ο ασθενής να έχει συνείδηση των λεγομένων του. Περίπου 15 χρόνια μετά την νομιμοποίηση της ευθανασίας και της ιατρικά υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, πάνω από 25% των θανάτων συμβαίνουν με αυτό τον τρόπο, σύμφωνα με στατιστικές του 2017.

* ΚΡΟΑΤΙΑ: Η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία απαγορεύονται. Ωστόσο, αναγνωρίζεται το δικαίωμα του ασθενούς στην άρνηση της θεραπείας, κατόπιν υπογραφής από τον ίδιο τον ασθενή, επομένως η δήλωση επιθυμίας για διακοπή ή μη λήψη της θεραπείας γίνονται αποδεκτά σε ασθενείς με ανίατη νόσο.

* ΚΥΠΡΟΣ: Η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία απαγορεύονται, όπως και η παθητική ευθανασία. Αναμένεται συζήτηση στο κοινοβούλιο για την ευθανασία.

* ΛΕΤΟΝΙΑ: Δεν υφίσταται νομοθετικό πλαίσιο για ευθανασία ή υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Το ποινικό δίκαιο τις αντιμετωπίζει ως εγκλήματα κατά της ζωής, ωστόσο αναγνωρίζεται το δικαίωμα στην άρνηση της θεραπείας σε ασθενείς με ανίατη νόσο.

* ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ: Απαγορεύεται οποιαδήποτε μορφή ευθανασίας. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα τονίζονται διαρκώς στις συζητήσεις σχετικών νομοσχεδίων, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει ληφθεί καμία απόφαση.

* ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ: Τόσο η ευθανασία όσο και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία επιτρέπονται από το 2009 σε άτομα με ανίατη ασθένεια. Οι ασθενείς μπορούν να επιλέξουν τον τρόπο και το χρόνο που θα τελειώσει η ζωή τους και οι γιατροί που αναλαμβάνουν να ικανοποιήσουν το αίτημά τους για ευθανασία ή υποβοηθούμενη αυτοκτονία, προστατεύονται από τη δίωξη. Υπάρχουν αυστηροί νομικοί όροι για τη διασφάλιση της διαφάνειας και του ελέγχου των ιατρικών διαδικασιών για τον οικειοθελή τερματισμό της ζωής. Πριν από τη διενέργεια της ευθανασίας ή της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, επιβάλλεται ο ιατρός να διεξάγει αρκετές συνεντεύξεις με τον ασθενή, έτσι ώστε να επιβεβαιωθεί ότι η απόφαση για ευθανασία καθίσταται αμετάκλητη. Οι αιτήσεις για ευθανασία ή υποβοηθούμενη αυτοκτονία μπορούν να κατατεθούν από οποιονδήποτε έχει μια ανίατη ασθένεια και η αιτία της ανίατης κατάστασης είναι αδιάφορη. Ο ασθενής θα πρέπει να έχει συναινέσει εγγράφως τόσο για την ευθανασία όσο και για την υποβοηθούμενη αυτοκτονία και για να θεωρηθεί νόμιμο το αίτημα του, πρέπει να έχει πλήρη συνείδηση κατά τη στιγμή της αίτησης, την κατάλληλη ηλικία και τη νομική ικανότητα να λαμβάνει τις δικές του αποφάσεις, να έχει λάβει την απόφαση χωρίς εξωτερική πίεση και να πάσχει από ανίατη ιατρική κατάσταση, χωρίς προοπτική βελτίωσης.

* ΜΑΛΤΑ: Η ενεργητική ευθανασία, καθώς και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία απαγορεύονται από το νόμο. Αντιθέτως επιτρέπεται η παθητική ευθανασία, που έγκειται στο δικαίωμα του ασθενούς στην άρνηση της θεραπείας.

* ΟΥΓΓΑΡΙΑ Η ενεργητική ευθανασία, καθώς και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία απαγορεύονται από το νόμο. Αντιθέτως επιτρέπεται η παθητική ευθανασία, με αυστηρά μέτρα. Ο ασθενής μπορεί να αρνηθεί μια θεραπεία εξ ολοκλήρου ή ακόμη και να καθορίσει τις θεραπευτικές παρεμβάσεις που επιθυμεί, αλλά χρειάζεται να υπάρχουν γνωματεύσεις ψυχιατρικών εμπειρογνωμόνων

* ΠΟΛΩΝΙΑ: Όλες οι μορφές ευθανασίας και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι παράνομες. Η χώρα αντιτίθεται σε οποιαδήποτε πρόταση περί του θέματος.

* ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ: Η ενεργητική ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία απαγορεύονται από το νόμο, ενώ επιτρέπεται η παθητική ευθανασία (μη χρήση ή διακοπή των θεραπευτικών ή υποστηρικτικών μέσων που θα παρέτειναν τη ζωή του ασθενούς). Στο κοινοβούλιο αναμένεται συζήτηση για τη νομιμοποίηση της ευθανασίας.

* ΡΟΥΜΑΝΙΑ: Απαγορεύεται οποιαδήποτε μορφή ευθανασίας και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία.

* ΣΛΟΒΑΚΙΑ: Απαγορεύεται η ενεργητική ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία από τη νομοθεσία και από τους κώδικες δεοντολογίας των επαγγελμάτων υγείας. Η παθητική ευθανασία επιτρέπεται, όταν το ιατρικό προσωπικό θεωρεί μάταιη μια θεραπεία και αφού πραγματοποιηθεί ιατρικό συμβούλιο για τη διακοπή της. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα του ασθενούς με ανίατη νόσο στην άρνηση της θεραπείας.

* ΣΛΟΒΕΝΙΑ: Απαγορεύεται οποιαδήποτε μορφή ευθανασίας και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία.

* ΣΟΥΗΔΙΑ: Η βοήθεια ενός ατόμου για τη χορήγηση θανατηφόρων ουσιών παραμένει παράνομη, ωστόσο η υποβοηθούμενη αυτοκτονία, χωρίς προσωπικά συμφέροντα, είναι γενικά απαλλαγμένη από ποινή. Η παθητική ευθανασία επιτρέπεται, έτσι οποιοσδήποτε ασθενής επιθυμεί να διακόψει τη θεραπεία του, έχει δικαίωμα να το πράξει

* ΤΣΕΧΙΑ: Απαγορεύεται οποιαδήποτε μορφή ευθανασίας και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Ωστόσο οι βουλευτές ετοιμάζονται να υποβάλουν νομοσχέδιο, εμπνευσμένο από το Βέλγιο, που θα νομιμοποιεί την ευθανασία και την υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Στο παρελθόν ορισμένοι πολιτικοί είχαν προσπαθήσει αρκετές φορές να περάσουν παρόμοιο νομοσχέδιο χωρίς επιτυχία.

* ΦΙΛΑΝΔΙΑ: Η ευθανασία είναι παράνομη, ωστόσο η παθητική ευθανασία αποτελεί συνήθη πρακτική από τους γιατρούς, σε συνδυασμό με το δικαίωμα της άρνησης της θεραπείας από τον ίδιο τον ασθενή. Η υποβοηθούμενη αυτοκτονία δεν περιλαμβάνεται στις απαγορευτικές διατάξεις του ποινικού κώδικα, κατά συνέπεια επιτρέπεται η εφαρμογή της. Στο κοινοβούλιο της χώρας έχει τεθεί νομοθετική πρόταση, με σκοπό τη νομιμοποίηση της ευθανασίας.

ΑΠΕ - ΜΠΕ