Εγκέφαλος, αυτός ο άγνωστος!
Η μελέτη της λειτουργίας του εγκεφάλου ξεκίνησε χιλιάδες χρόνια πριν. Οι αρχαίοι Έλληνες μας άφησαν κληρονομιά πολλές καταγραφές. Ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο, το «Περί ιερής νόσου» του Ιπποκράτη, αποτελεί ορόσημο στην ιστορία των επιστημών. Συγκεκριμένα αναφέρει: “Οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ότι ο εγκέφαλος είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για τις χαρές, τις απολαύσεις, το γέλιο και τη διασκέδαση, τη θλίψη, την απόγνωση και τον θρήνο. Και χάρη στον εγκέφαλο, έχουμε αποκτήσει τη σοφία και τη γνώση και βλέπουμε, ακούμε και γνωρίζουμε τι είναι αηδιαστικό και τι είναι όμορφο, τι είναι κακό και τι είναι καλό, τι είναι γλυκό και τι άγευστο... Και χάρη σε αυτό το όργανο τρελαινόμαστε και παραληρούμε και οι φόβοι και οι τρόμοι μάς επιτίθενται... Πρέπει να ανεχόμαστε όλα αυτά, όταν ο εγκέφαλος δεν είναι υγιής ... Και υπό αυτή την έννοια είμαι της γνώμης ότι η εσωτερική άσκηση του ανθρώπου είναι η μεγαλύτερη δύναμη". Ο Ιπποκράτης είχε αναγνωρίσει τη σημασία του εγκεφάλου για τον ανθρώπινο οργανισμό, είχε τοποθετήσει ορθά σε αυτόν την έδρα των συναισθημάτων και των ανώτερων νοητικών λειτουργιών και είχε εντοπίσει εύστοχα την οργανικότητα των ψυχικών παθήσεων.
Σήμερα η ιατρική, η βιολογία, η ψυχολογία και η νευροεπιστήμη συνεργάζονται για τη μελέτη της ανατομίας και την αποκρυπτογράφηση της λειτουργίας αυτού του εκπληκτικού οργάνου. Η νευροεπιστήμη εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια. Το 1950 περίπου δημιουργήθηκαν τα πρώτα νευροαπεικονιστικά μηχανήματα που έφεραν επανάσταση στον χώρο, αφού υπάρχει η δυνατότητα απεικόνισης του εγκεφάλου και παρατήρησης της δραστηριότητάς του σε πραγματικό χρόνο. Με τη δυνατότητα της άμεσης παρατήρησης η επιστημονική κοινότητα ήρθε σε επαφή με δεδομένα άγνωστα και πρωτόγνωρα, τα οποία τη βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση της εγκεφαλικής λειτουργίας, στην βελτίωση ή στην εξεύρεση νέων μεθόδων για τη θεραπεία εγκεφαλικών παθήσεων.
Η μαγνητική τομογραφία (MRI) δίνει ουσιαστικά μία «φωτογραφία» του εγκεφάλου σε πραγματικό χρόνο που μας δείχνε τη δομή/μορφή του. Με τη μέθοδο της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) είμαστε σε θέση να βλέπουμε ποιες περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιούνται κάθε δεδομένη στιγμή. Η fMRI βασίζεται στο γεγονός ότι τα επίπεδα του οξυγόνου είναι υψηλότερα στους ενεργούς ιστούς, αλλάζοντας τις μαγνητικές ιδιότητες της συγκεκριμένης περιοχής. Αυτό επιτρέπει στους ερευνητές να κατανοήσουν ποιες εγκεφαλικές περιοχές ενεργοποιούνται από συγκεκριμένο ερέθισμα. Μάλιστα η fMRI ερευνάται ακόμη για τη χρήση της ως μέθοδος ανίχνευσης του ψεύδους, την απεξάρτηση χρηστών από ψυχοτρόπες ουσίες και για την καταπολέμηση της κατάθλιψης.
Αυτές οι απεικονιστικές μέθοδοι με ιδιαίτερη ευκρίνεια και λεπτομέρεια παρουσιάζουν ανεξερεύνητες περιοχές του εγκεφάλου εν δράσει, βοηθώντας τους νευροεπιστήμονες να ανακαλύψουν τα μυστικά του, να κατανοήσουν πληρέστερα και ακριβέστερα τις γνωστικές λειτουργίες, τον τρόπο σκέψης, τον τρόπο που ανταποκρίνεται ο εγκέφαλος υπό την επίδραση διαφόρων ερεθισμάτων ή στρεσογόνων παραγόντων, κάτι που δεν ήταν εφικτό μέσω των προγενέστερων μεθόδων. Επιπλέον, στις μέρες μας μελετάται η τεχνητή νοημοσύνη και πώς μπορεί να μιμηθεί τις λειτουργίες των εγκεφαλικών συστημάτων με τεράστιες μελλοντικές προοπτικές.
Αποδεικνύεται λοιπόν αυτό που τόσο αξιοθαύμαστα είχε αναφέρει ο Ιπποκράτης πριν χιλιάδες χρόνια. Ο εγκέφαλος είναι υπεύθυνος για ζωτικές λειτουργίες, όπως η αναπνοή, ο ύπνος, η πείνα, η δίψα αλλά και για ανώτερες λειτουργίες όπως η λογική, η μνήμη, η προσοχή, ο έλεγχος των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς. Όμως, όσο και να μελετάμε αυτή τη συνάθροιση κυττάρων μέσα στο κρανίο μας, παραμένει ένα πολύπλοκο όργανο και πολλές λειτουργίες του είναι ακόμη άλυτα μυστήρια. Η πολυπλοκότητά του παρομοιάζεται με την πολυπλοκότητα των γαλαξιών, αφού ο αριθμός των νευρώνων στον εγκέφαλό μας είναι σχεδόν ταυτόσημος με τον αριθμό των αστεριών στον γαλαξία μας, δηλαδή περίπου εκατό δισεκατομμύρια!
* Η Χαρά Ζήκα είναι Χημικός, Δρ. Φαρμακευτικής, συγγραφέας του βιβλίου «Έρωτας, Χημεία & Σεξ»-Εκδόσεις Ιανός και δημοσιογράφος. Ζει τη Μυτιλήνη και αρθρογραφεί κάθε Τετάρτη στο Lesvosnews.net στη στήλη "Η αλχημεία του έρωτα"
