Η εικόνα του παιδιού με αυτισμό

Γράφει η Μαρία Βερβέρη *

Η έναρξη του αυτισμού επέρχεται μέχρι τα 2,5 έως 3 πρώτα χρόνια της ζωής. Στις περισσότερες των περιπτώσεων ο αυτισμός μπορεί να διαγνωσθεί από την αρχή της ζωής. Η έλλειψη επικοινωνίας του βρέφους με τη μητέρα του είναι από τα πρώτα ανησυχητικά σημάδια που επιτρέπει να διαπιστώσουμε τη διαταραχή. Στο 1/5 περίπου των περιπτώσεων εκδηλώνεται μετά από μια περίοδο που η ανάπτυξη ήταν φυσιολογική. Η τυπική κλινική εικόνα του αυτισμού περιλαμβάνει ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά που θα δούμε στη συνέχεια. 

Η Συμπεριφορά 

Η συμπεριφορά του αυτιστικού παιδιού χαρακτηρίζεται από την αυτιστική απομόνωση. Το παιδί φαίνεται κλεισμένο στον εαυτό του. Είναι σαν να μην ακούει ή να μην βλέπει τα αντικείμενα και τα πρόσωπα. Έχει ένα βλέμμα περιφερικό σαν να κοιτάζει τον ορίζοντα χωρίς η ματιά του να σταματάει κάπου. Απέναντι στους ενήλικες ή στα άλλα παιδιά δείχνει μια μεγάλη αδιαφορία. Δεν απαντά όταν το φωνάζουν με το όνομά του. Δεν ακολουθεί τους γονείς του στο σπίτι και δεν τους αγκαλιάζει όταν γυρνάνε από την δουλειά τους. Δεν ενδιαφέρεται να συμμετέχει σε ομαδικά παιγνίδια και δεν αποκτά φίλους. Μια πιο λεπτομερής παρατήρηση δείχνει ότι μπορεί να ενδιαφέρεται για ορισμένους ήχους, ειδικά μουσικούς ή για ένα μέρος του ενήλικα π.χ. το χέρι τους ή τα ρούχα του. Στις δραστηριότητες που αναλαμβάνει αποδεικνύεται ότι έχει πολύ μικρή συγκέντρωση προσοχής. 

Τα προβλήματα στις κοινωνικές σχέσεις είναι δευτερογενή στη δυσκολία του παιδιού να δώσει νόημα στο περιβάλλον. Αδυνατεί να αντιληφθεί την έκφραση του προσώπου και την συναισθηματική διάθεση των άλλων. Δεν κατανοεί ότι οι άλλοι έχουν σκέψεις, ευχές και επιθυμίες διαφορετικές από τις δικές του. Αυτή η δυσκολία πιθανόν συνδέεται με την έλλειψη εμπάθειας και μίμησης

Το αυτιστικό παιδί έχει κάποιο ενδιαφέρον για τα αντικείμενα. Θέλει να τα χειριστεί, να τα αγγίξει, να τα μυρίσει, να τα βάλει στο στόμα του. Δείχνει μεγάλη προτίμηση στα αντικείμενα που γυρίζουν. Η θέση των αντικειμένων όμως πρέπει να είναι σταθερή στο χώρο. Για ένα αντικείμενο που σπάει ή που αλλάζει θέση το παιδί βιώνει μια κατάσταση μεγάλης απελπισίας και εκδηλώνει φοβερούς θυμούς.

Οι στερεοτυπίες των κινήσεων αποτελούν συχνά μέρος της κλινικής εικόνας. Κυρίαρχη στερεοτυπία είναι η αδιάκοπη επανάληψη των κινήσεων των χεριών, κυρίως των δακτύλων μπροστά στα μάτια. Το παιδί επίσης κάνει κύκλους γύρω από τον εαυτό του και αιωρείται μπρος ή πίσω.

 Λόγος

Το αυτιστικό παιδί δεν δείχνει με το δάκτυλο αντικείμενα στην ηλικία του ενός έτους, δεν συλλαβίζει ούτε λέει λέξεις στην ηλικία των 16 μηνών, δεν κάνει φράσεις δύο λέξεων στην ηλικία των 24 μηνών. Στις μισές των περιπτώσεων μέχρι την ηλικία των 5 ετών δεν υπάρχει κανένας λόγος. Το παιδί μπορεί να βγάζει ήχους, να μουρμουρίζει ή να ηχολαλεί δηλ. να επαναλαμβάνει λέξεις ή φράσεις χωρίς νόημα και χωρίς αξία επικοινωνίας. Άλλοτε έχει κάποιο λόγο πολύ διαταραγμένο, δεν χρησιμοποιεί τις αντωνυμίες, δεν έχει σύνταξη, ούτε γραμματικούς κανόνες. Παρατηρούνται επίσης νεολογισμοί, κατασκευή νέων λέξεων με άγνωστη όμως σημασία για τον συνομιλητή. Ο ήχος της φωνής είναι μονότονος, μηχανικός, στερεότυπος. 

Νοητική ανάπτυξη 

Είναι δύσκολο να εκτιμηθούν οι νοητικές ικανότητες, κυρίως όταν συνυπάρχουν οι διαταραχές του λόγου. Τα περισσότερα αυτιστικά παιδιά έχουν μειωμένες νοητικές ικανότητες και υπολείπονται σε όλες τις διεργασίες που απαιτούν συμβολική σκέψη. Ωστόσο, μερικά από αυτά τα παιδιά είναι ιδιαίτερα προικισμένα σ' ένα ορισμένο πεδίο π.χ. έχουν εκπληκτική μνήμη, μαθαίνουν ποιήματα, κάνουν αριθμητικές πράξεις, έχουν πολύ καλές επιδόσεις στη μουσική.  

 Βασικές αρχές θεραπείας

Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις στον αυτισμό έχουν στόχο την κατάκτηση της επικοινωνίας και τον έλεγχο της ακατάλληλης ή δυσπροσαρμοστικής συμπεριφοράς. Απευθύνονται τόσο στο παιδί όσο και στους γονείς. Η συμβουλευτική των γονέων σκοπό έχει την κατανόηση της φύσης του προβλήματος και τη συναισθηματική τους υποστήριξη στις δυσκολίες της καθημερινής συμβίωσης με το αυτιστικό παιδί.

(Προσαρμογή από σημειώσεις Προγράμματος Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με θέμα «Ψυχοπαθολογία του Βρέφους, του Παιδιού και του Εφήβου»).

  Η Μαρία Βερβέρη είναι Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος (MSc Ψυχολογία Παιδιών και Εφήβων, University of Leiden, Ολλανδία) και εργάζεται στο ιδιωτικό της γραφείο, Καβέτσου 17, Μυτιλήνη (τηλ. 2251048933, 6945447016). Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφτείτε το http://mariaververi.blogspot.gr 

Η Μαρία Βερβέρη  αρθρογραφεί κάθε δεύτερη Δευτέρα στο Lesvosnews.net