Ποιες είναι οι πρώιμες ενδείξεις της δυσλεξίας;

Η Δυσλεξία είναι μια μαθησιακή δυσκολία, η οποία καθυστερεί ή εμποδίζει την εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης σε παιδιά που έχουν όλες τις ικανότητες και δυνατότητες για τις εργασίες αυτές. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας, ένα στα επτά άτομα έχει μαθησιακές δυσκολίες. Είναι λοιπόν ιδιαίτερα σημαντικό για τους γονείς να γνωρίζουν τα πρώτα σημάδια της μαθησιακής δυσκολίας ώστε να ζητήσουν την απαιτούμενη βοήθεια το συντομότερο δυνατόν. Μερικές τέτοιες ενδείξεις στο παιδί κατά την προσχολική και την πρώτη σχολική ηλικία είναι οι εξής:

• Παρουσιάζει καθυστέρηση στην ομιλία: στην πλειοψηφία τους τα παιδιά λένε τις πρώτες τους λέξεις περίπου στην ηλικία του ενός έτους και τις πρώτες τους φράσεις στην ηλικία των 18 μηνών με 2 χρονών. Τα παιδιά όμως που είναι «επιρρεπή» στην δυσλεξία πιθανόν δεν θα αναπτύξουν λόγο ακόμα και με τη μορφή απλών λέξεων πριν από την ηλικία των 15 μηνών, και συνεπώς δεν θα μπορούν να μιλήσουν με φράσεις ακόμα και μετά τα δεύτερα γενέθλια τους. Στο σημείο αυτό βέβαια, πρέπει να ειπωθεί ότι συνήθως η καθυστέρηση αυτή είναι μέτριας μορφής και γι’ αυτό οι γονείς τείνουν να την παραβλέπουν και να την αποδίδουν σε κληρονομικότητα. (π.χ.«Και εγώ άργησα να μιλήσω αλλά δεν παρουσίασα δυσκολίες»). Ωστόσο μια φαινομενικά αθώα καθυστέρηση στην ομιλία, μπορεί να αποτελέσει το πρώτο σημάδι για μελλοντικές δυσκολίες.
• Παρουσιάζει επιπλέον δυσκολίες στον προφορικό λόγο. Το παιδί εμφανίζει τον λεγόμενο παιδικό λόγο (baby talk) ο οποίος διαρκεί χρονικά περισσότερο από το συνηθισμένο. Στην ηλικία των 5 ή 6 χρόνων, το παιδί θα πρέπει να εμφανίζει μικρές μόνο δυσκολίες στο να αρθρώνει σωστά τις περισσότερες λέξεις. Συνήθως, προσπάθειες να προφέρει μία νέα λέξη για πρώτη φορά ή να προφέρει μία μεγάλη και σύνθετη λέξη μπορεί να αποκαλύψουν τα προβλήματα στην άρθρωση. Για να γίνει καλύτερα κατανοητή αυτή η κατάσταση, φανταστείτε την, σαν να υπάρχει τρομερός συνωστισμός στην «αρθρωτική μηχανή» που παράγει τον λόγο, και τα φωνήματα σκοντάφτουν το ένα πάνω στο άλλο ώστε μπορέσουν στο τέλος να βγουν από το στόμα του παιδιού. Εξαιτίας λοιπόν αυτού, το παιδί συνήθως αντιμεταθέτει φθόγγους π.χ. κοδομίνο αντί κομοδίνο, αντικαθιστά φθόγγους π.χ. διαθήμιση αντί διαφήμιση, μπερδεύει λέξεις που μοιάζουν ηχητικά π.χ. λέει σώμα αντί για γόμα, κάνει μορφοσυντακτικά λάθη π.χ. λέει εγώ πάει πάρω βιβλίο, έχει φτωχό λεξιλόγιο.
• Παρουσιάζει «μη ευαισθησία στην ομοιοκαταληξία» (insensitivity to rhyme). Συνήθως τα παιδιά προσχολικής ηλικίας διασκεδάζουν με παιδικά ποιηματάκια και είναι επίσης ικανά να επαναλάβουν αυτό που ακούνε. Ωστόσο, τα δυσλεκτικά παιδιά δυσκολεύονται να κατανοήσουν τους ήχους των λέξεων, συνεπώς είναι λιγότερο ευαίσθητα στην ομοιοκαταληξία. Με την φράση «ευαισθησία στην ομοιοκαταληξία» εννοούμε την ικανότητα του παιδιού να αναγνωρίζει ότι οι λέξεις αποτελούνται από μικρότερους ήχους και ότι ακόμα και διαφορετικές λέξεις μπορεί να μοιράζονται κοινούς ήχους. Αυτή η ικανότητα αποτελεί την πρώτη ένδειξη ετοιμότητας ή μη, του παιδιού για ανάγνωση. Η οικειότητα του παιδιού με τα παιδικά ποιηματάκια τείνει να γίνει μία από τις σημαντικότερες πρώτες ενδείξεις της μελλοντικής ή μη επιτυχίας του παιδιού στην ανάγνωση.
• Παρουσιάζει δυσκολίες στην γραφή: δυσκολεύεται να μάθει να κρατά σωστά το μολύβι, να μάθει να γράφει το όνομα του, να προσανατολιστεί στο χαρτί, δυσκολεύεται να ζωγραφίσει μέσα σε πλαίσιο, να αντιγράψει σχήματα, κάνει φωνολογικά λάθη κατά την γραφή (δηλαδή αντιστρέφει, αντικαθιστά, παραλείπει, προσθέτει, αντιμεταθέτει γραφήματα, συλλαβές ή και ολόκληρες λέξεις) και επίσης δυσκολεύεται να μάθει τους τόνους και τα σημεία στίξης.
• Δυσκολεύεται με τις προ-μαθηματικές έννοιες π.χ. μεγάλο - μικρό, πολλά-λίγα, μέσα-έξω, και αργότερα δυσκολεύεται να μάθει τους αριθμούς και να αντιστοιχεί τις ποσοτικές έννοιες με το αριθμητικό τους σύμβολο.
• Παρουσιάζει δυσκολίες στον προσανατολισμό στον χώρο π.χ. μπερδεύει τις έννοιες πάνω-κάτω, μπροστά-πίσω, αριστερά-δεξιά, και στον χρόνο μπερδεύει τις έννοιες πριν-μετά, χθες-αύριο.
• Παρουσιάζει δυσκολίες δραστηριότητες που απαιτούν λεπτή κινητικότητα. Δηλαδή δυσκολεύεται να μάθει να κόβει με το ψαλίδι, να ντύνεται σωστά μόνο του, να κουμπώνει τα κουμπιά του, να δένει τα κορδόνια του.
• Εμφανίζει αδεξιότητα σε δραστηριότητες που απαιτούν συντονισμό κινήσεων π.χ. Στο πιάσιμο και στο πέταγμα της μπάλας, στο παιχνίδι με το σχοινάκι, στο κουτσό κ.α.
• Εμφανίζει δυσκολίες στην συγκέντρωση όταν για παράδειγμα ακούει μία ιστορία.

            Ωστόσο, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η ένδειξη για δυσλεξία υπάρχει μόνο, όταν το παιδί εμφανίζει πολλές από τις παραπάνω δυσκολίες μαζί ή όταν εμφανίζει μερικές οι οποίες όμως είναι σοβαρές και επιμένουν. Πολλά παιδιά παρουσιάζουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά σε αυτή την φάση της ζωής τους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα εμφανίσουν αργότερα δυσλεξία, γι' αυτό και οι ειδικοί θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στην διάγνωση τους.

            Τέλος, όπως αναφέρθηκε και στην αρχή αυτού του κειμένου είναι σημαντικό να ζητηθεί η απαιτούμενη βοήθεια όσο το δυνατόν συντομότερα. Γιατί όσο νωρίτερα ανιχνεύεται μια μαθησιακή δυσκολία τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες μελλοντικής επιτυχίας του παιδιού στο σχολείο και στη ζωή. Οι γονείς ενθαρρύνονται να μπορούν να αναγνωρίσουν τις προειδοποιητικές ενδείξεις μαθησιακών δυσκολιών ακόμα και στην προσχολική ηλικία. Τα πρώτα χρόνια στο σχολείο είναι εξαιρετικά σημαντικά για ένα μικρό παιδί. Υπάρχει η ανάγκη λοιπόν της έγκαιρης διάγνωσης.

* Η Μαρία Βερβέρη είναι Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος (MSc Ψυχολογία Παιδιών και Εφήβων, University of Leiden, Ολλανδία) και εργάζεται στο ιδιωτικό της γραφείο, Καβέτσου 17, Μυτιλήνη (τηλ. 2251048933, 6945447016). Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφτείτε το http://mariaververi.blogspot.gr/

Η Μαρία Βερβέρη  αρθρογραφεί κάθε δεύτερη Δευτέρα στο Lesvosnews.net