Σπάνιο ντοκουμέντο: Οι επιστολές του Γεωργίου Παπανδρέου στον Στρατή Παπανικόλα (από 1926 έως 1937)
Πριν από πολλά χρόνια, η άξια σύντροφος του Στρατή Παπανικόλα, η Αννα-Λουλού, θέλοντας να τιμήσει τη μνήμη του ανδρός της, αποδύθηκε σε μια προσπάθεια διάδοσης, μεγάλου μέρους, του πνευματικού του έργου.
Στην προσπάθεια της αυτή, στάθηκαν αρωγοί, πολλοί πνευματικοί άνθρωποι του νησιού μας, αλλά και άλλοι Λέσβιοι, που με τον τρόπο τους ο καθένας, συνέβαλλαν στην επίτευξη του σκοπού της.΄
'Ετσι, για πρώτη φορά εκδίδεται, σε τρεις τόμους, ολόκληρος ο "Τρίβολος", από το πρώτο, μέχρι και το τελευταίο του φύλλο..
Με το τεύχος αυτό, τον Οκτώβριο του 1952, θα σιγήσει για πάντα και η φωνή του Στρατή Παπανικόλα.
Για τον Παπανικόλα έχουν γραφεί πολλά. Πέρα από σπουδαίος λαογράφος, με μοναδικές μελέτες πάνω στη Λεσβιακή ντοπιολαλιά, υπήρξε κι ένας ξεχωριστός λογοτέχνης, αλλά και θεατρικός συγγραφέας.
'Ομως ο Παπανικόλας, σφράγισε με την παρουσία του, κατά τρόπο καταλυτικό θα έλεγα και την δημοσιογραφία του νησιού μας.
Σ' αυτόν τον χώρο θα αναφερθώ και ιδιαίτερα, στην άγνωστη μέχρι σήμερα αλληλογραφία του, με τον Γ. Παπανδρεου, μέσα από τα γράμματα του τελευταίου, που έχω στα χέρια μου. Τα γράμματα αυτά, γράφτηκαν στο διάστημα, από το 1926 μέχρι και τις 20 Μαρτίου του1937 και δεν πρέπει να είναι τα μοναδικά.
'Ομως κρίνω απαραίτητο, να αναφερθώ εν συντομία, στην δημοσιογραφική απασχόληση του Στρατή Παπανικόλα, αφού αυτή καθόρισε και την μετέπειτα εξελικτική πορεία του, στην πνευματική ζωή της Λέσβου.
Και προσφεύγω στον λόγο, του ξεχωριστού ερευνητή, του τόπου μας, σ' αυτόν του Βαγγέλη Καραγιάννη.
Γράφει ο Βαγγέλης Καραγιάννης στο βιβλιαράκι του, "Ο ΤΡΙΒΟΛΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ":
"Στη δημοσιογραφία επαγγελματικά πια, μπήκε το 1920. Στην αρχή συντάκτης και πολύ γρήγορα διευθυντής (1921) της μεγαλύτερης καθημερινής εφημερίδας της Μυτιλήνης τον "Ελεύθερο λόγο" των αδελφών Σιφναίου, από τους οποίους αργότερα την αγόρασε (1924). 'Εως τα 1929. Εδώ πια είναι στο στοιχείο του. Και η εφημερίδα αυτή ένας σταθμός για την Λεσβιακή δημοσιογραφία. Ο Παπανικόλας μετριούνταν μαζί με τους πιο σοβαρούς 'Ελληνες αρθρογράφους. Ο "Ελεύθερος Λόγος" ήταν μια σχολή, απ' όπου πέρασε, μαθήτευσε και εργάσθηκε, κάτω από τη φωτεινή διεύθυνση και καθοδήγησή του , όλη η Λεσβιακή δημοσιογραφική γενιά εκείνης της εποχής: Μυριβήλης, Πρωτοπάτσης Λεφκίας, Βενέζης, Ανατολέας, Βαρελτζίδης, Γκράβαλης, Αναστασιάδης κλπ.Το δημοσιογραφικό λειτούργημα είχε ανεβεί σε υψηλό σκαλοπάτι, όσο ποτέ άλλοτε στη Λέσβο. Ο Παπανικόλας θαυματουργούσε".
Πρέπει να ήταν το καλοκαίρι του 1986, όταν η Αννα Παπανικόλα, μου εμπιστεύθηκε τις πρωτότυπες επιστολές του Γ.Παπανδρέου στον Στρατή.. Δέκα οκτώ όλα κι όλα γράμματα, που όμως κρίνονται πολύτιμα , γιατί ενώ φαίνονται ότι αφορούν αποκλειστικά και μόνο το νησί μας, στην πραγματικότητα, αναφέρονται και στην πολιτική ζωή της χώρας.
Παράλληλα μέσα από τα λιγοστά αυτά γράμματα , μαθαίνουμε και για τον άνθρωπο Παπανδρέου, τον σκεπτόμενο πολιτικό , που εκφράζεται ελεύθερα, (προσεκτικά όμως), και για τους άλλους πολιτικούς της εποχής εκείνης.
Η αναφορά του σ' αυτούς, γίνεται μόνο και μόνο για να μας μεταφέρει, το κλίμα και τα γεγονότα των τότε ημερών.
Μόνο μια φορά, θα μιλήσει δηκτικά για τον Π. Τσαλδάρη, κι αυτό θα γίνει και η αφορμή, για να γνωρίσουμε από κοντά τον αξεπέραστο επιγραμματικό του λόγο, αυτόν που θα τον συνοδεύει, στην μετέπειτα πολιτική του ζωή.
Θα τον αποκαλέσει: " Ο αριστοτέχνης της σήψεως"
Και τα είπε όλα.
'Ομως ξαναγυρνώντας στις επιστολές του, μας δίνεται η ευκαιρία να μάθουμε και τη γνώμη του για τον Παπανικόλα. Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα, η μεγάλη εκτίμηση που τρέφει στο πρόσωπο του.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Παπανδρέου θεωρεί τον Παπανικόλα, πέρα απο ικανό δημοσιογράφο, και ως τον μοναδικό, εν Μυτιλήνη, σοβαρό συνομιλητή του. Σ' αυτόν απευθύνεται και σ' αυτόν εμπιστεύεται τις μύχιες σκέψεις και τους πολιτικούς οραματισμούς του. Αλλά και τις πολιτικές του επιδιώξεις.
Και κυρίως τον συμβουλεύεται.
Είναι γνωστό, ότι ο Παπανδρέου, από τη στιγμή που επελέγη από τον Βενιζέλο, ήδη από το 1916, ως Νομάρχης Λέσβου και Χίου και στη συνέχεια (1917-1920) Γενικός Διευθυντής νήσων Αιγαίου (ουσία Υπουργός), αγάπησε το νησί μας και τους ανθρώπους του και το θεωρούσε πάντα ως πολιτική του πατρίδα.
Γι' αυτό και όταν διετέλεσε το 1930 με 1932 Υπουργός Παιδείας, επί κυβερνήσεως Βενιζέλου, πολλαπλώς ενδιαφέρθηκε για την εκπαίδευση του νησιού μας, φροντίζοντας κυρίως για τις σχολικές υποδομές του. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα θα προχωρήσει, στην ανέγερση μοναδικών δημοτικών σχολείων, που ακόμα και σήμερα ξεχωρίζουν στην πόλη μας και προκαλούν το θαυμασμό μας.
Όμως ας σταθούμε στα γράμματα, που στέλνει στον Στρατή.
Για χρόνια θα μείνουν θαμμένα στα συρτάρια της γυναίκας του, ώσπου μια μέρα, η κάτοχος τους, αποφασίζει να τα " στεγάσει" για να μη χαθούν.
Πρέπει να ήταν το καλοκαίρι του 1986. Περαστική από το γραφείο μου, άψογα και κομψά πάντα ντυμένη, με την άνεση της ωραίας γυναίκας, που η αστραφτερή ματιά της, μαζί με το ωραίο παράστημα της, την κάνει ακόμα πιο γοητευτική, μου μίλησε γι' αυτήν την αλληλογραφία κι απ' το ντοσιέ, που πάντα είχε μαζί της, βγάζει τα γράμματα και τα εναποθέτει στο γραφείο μου. Εκεί επάνω αρχίζει να μου διηγείται, για τη στενή σχέση του Στρατή με τον Παπανδρέου, την αλληλογραφία που είχαν για μεγάλο διάστημα, για να φτάσει μετά από πολλήν ώρα, σ' αυτό που την βασάνιζε και που τελικά ήθελε από μένα.
Τι μπορούσαμε να κάνουμε !
Θεώρησα καλό να της προτείνω, να τα δωρίσει στα Αρχεία του Κράτους, που παράρτημα τους υπάρχει και στη Μυτιλήνη. Κατά τη γνώμη μου, ήταν και η πιο σωστή λύση, αφού ουσιαστικά το περιεχόμενο των γραμμάτων αυτών, αναφέρονταν στο νησί μας.
Η ιδέα μου, φάνηκε ότι της άρεσε και μου είπε να τα κρατήσω και να προχωρήσω σ΄αυτήν την κατεύθυνση.
Στόχος μου τώρα, κατεβαίνοντας για τις θερινές μου διακοπές, να τα παραδώσω στο παράρτημα των Γενικών Αρχείων του Κράτους'
'Όμως μετά από λίγον καιρό άλλαξε γνώμη και μου ζήτησε να της τα επιστρέψω. Δεν ξαφνιάστηκα γιατί την ήξερα καλά. Αλλά δεν έκρυψα και την ενόχλησή μου, γιατί γνώριζα, που τελικά θα κατέληγαν. Ευτυχώς, προνόησα και τα φωτοτύπησα. Και τώρα βρίσκονται έστω και σ΄αυτή τη μορφή στα χέρια μου.
Οι άνθρωποι όταν περνούν τα χρόνια γίνονται περίεργοι και κυρίως παράξενοι.
Μια υποβόσκουσα φιλαρέσκεια, που θα την λέγαμε και ανάγκη υστεροφημίας, τους αγκαλιάζει και τους χειραγωγεί σε τέτοιο βαθμό, που τους κάνει εμμονικούς και αμετάπειστους, σ' αυτό που έβαλαν στο μυαλό τους.
Έτσι, η 'Αννα-Λουλού Παπανικόλα, το γένος Πετροχείλου, εκ Σμύρνης έλκουσα την καταγωγήν, στράφηκε στην Βουλή των Ελλήνων.
Πρόεδρος της τότε, ήταν ο Απόστολος Κακλαμάνης του ΠΑΣΟΚ.
Σ ' αυτόν τα παρέδωσε και έκτοτε βρίσκονται καταχωνιασμένα στα αρχεία της Βουλής. Μάλιστα όπως συνηθίζεται και απαιτεί και το τελετουργικόν, η όλη δωρεά πήρε και τη σχετική τυπική δημοσιότητα, αφού η σεμνή τελετή της παράδοσης και της παραλαβής, συνοδεύτηκε και από κάποια φωτογραφία της στιγμής, με την δωρήτρια και τον αποδέκτη της Πρόεδρο, να ποζάρουν χαμογελαστοί στο φακό με τα χέρια στη στάση της " εγκάρδιας" χειραψίας, που δε είναι τίποτα άλλο, παρά μια κούφια έκφραση, κάποιων αντίστοιχων ανέξοδων ευχαριστιών.
Και τα χρόνια πέρασαν. Αδειάζοντας το γραφείο μου, έπεσα πάνω σ' έναν φάκελο που τόσα χρόνια είχα ευλαβικά κρατήσει. ΄Ηταν τα γράμματα του Παπανδρέου. Το μόνο που σκέφτηκα ήταν η άμεση αντιγραφή τους, ευελπιστών, ότι κάποιος από τους ιστοριοδίφες του νησιού μας - και είναι αρκετοί- θα θελήσει να ρίξει μια ματιά στο περιεχόμενο τους και γιατί όχι να "συγγράψει", κάποια μελέτη σχετική, για την τότε επικρατούσα πολιτική κατάσταση στο νησί μας.
Γένοιτο!
Νοεμβριος του 2021.
Βασος Ι. Βόμβας
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Αυτά, που παραθέτω πιο κάτω, βρισκόταν ενσωματωμένα στον φάκελο που είχα μαζί με τις επιστολές. Έκρινα απαραίτητη την δημοσίευση τους για την ενότητα του κειμένου. Παράλληλα ήθελα να δώσω και ένα δείγμα του ήθους και της δημοσιογραφικής εντιμότητας του Στρατή Παπανικόλα, αυτής που σπανίζει στις μέρες μας.
Βρισκόμαστε στην δεκαετία του'20.
Κάποιοι βουλευτές, του νησιού μας, γράφουν και στέλνουν στον Παπανικόλα, το παρακάτω σχόλιο, για να δημοσιευθεί στον τότε "ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΛΟΓΟ" της Μυτιλήνης.
- Να λένε κανένα Φρασνσουά γιατί πληρώνει τα εκλογικά του έξοδα δεν είνε ούτε κατηγορία ούτε ντροπή.
Ντροπή είνε να πληρώνεται κανείς για να πουλά συνειδήσεις.
Ντροπή είνε να ζή πλουσιοπαρόχως από υπόπτους πηγάς.
Ντροπή είνε να είνε κανείς Αλφόνσος, όπως λένε Αλφόνσο της Κυβέλης τον κ.Παπανδρέου, ( πράγμα που το ξέρει όλη η Αθήνα και ο κόσμος όλος) *
* Το εντός παρενθέσεως είναι σβησμένο, αλλά διαβάζεται ευκρινώς.
Προφανώς για να διαβάζεται.
Τούτο, το όχι και τόσο " κομψό" σημείωμα ( λιβελογράφημα ας το χαρακτηρίσουμε καλύτερα), του το στέλνουν και του ζητούν να δημοσιευθεί στον "ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΛΟΓΟ. Επιτακτικά μάλιστα.
- Να μπή στα σχόλια του αυριανού Ελ. Λόγου
Υπογραφή δυσανάγνωστος.
'Ετσι του γράφουν.
Και η απάντηση του Στρατή Παπανικόλα, του έντιμου και θαρραλέου δημοσιογράφου.
- Δέν τό εγκρίνω. είνε χοντροκοπιά.
Στρατής.
Και το παρασκήνιο.
Στρατή
Αυτό το σημείωμα μου το υπαγόρευσαν οι κ.κ. Καραπαναγιώτης, Καλδής και Αμπατζής. Το είχαν σε άλλο χαρτί με τις υπογραφές των μάλιστα. Το ξανάγραψα γιατί έκαναν μεταβολές. Επέμεναν μάλιστα να το στείλουμε αμέσως. Χθες ή για να προφθάσει να περάσει σήμερα. ώστε; Α.
-Ντοκουμέντο.
Πως γινόταν οι τότε πολιτικές συγκεντρώσεις.
Στρατήν Παπανικόλα.
Υποδοχή προηγουμένη του κ. Παπανδρέου.
Φωτισμός λιμενοβραχίονος και ροκέτες 80 και αμοιβαί ατόμων, δρχ.850
'Ελαβα απο τον κ. Στρατην Παπανικολαν. " 200
Υπόλοιπον 650
Πέτρος Ζαχαρίου.*
* Ο Γνωστός Διευθυντής του καφενείου, το "Πανελλήνιον".
Ο Φάκελλος της πρώτης επιστολής Παπανδρέου, στον Στρατή Παπανικόλα.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΚΑΣΤΡΙ ΚΗΦΙΣΣΙΑΣ
Κύριον
Στρατήν Παπανικόλαν
Δημοσιογράφον κ.τ.λ.
Μυτιλήνην.
ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ
Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΠΛΗΡΕΞΟΥΣΙΟΣ ΛΕΣΒΟΥ*
ΑΘΗΝΑΙ
* Γραμμή σβησίματος
Αθήναι 18.2.1926
Αγαπητέ μου Στρατή
'Απειρη είναι ή στενονοχώρια μου μέ τό γράμμα σου. Ήρθε σέ μιά τρομερή ώρα γιά μένα. Ακόμη δέν έχω στείλει το Φεβρουάριο στη Σοφία καί δέν έχουν πληρωθεί τα νοίκια του "Λόγου" ώστε απειλείται έξωση.. Ούτε μισθοί κάμποσες Δευτέρες. Σου αρκούν αυτά για να μαντέψεις τη στενοχώρια μου, την οποία επιδείνωσε το γράμμα σου. Καί σύ σέ τέτοιο χάλι! ή νά είμαι σε τόσο απόλυτη αδυναμία για τόσο ελεεινό ποσόν!
Και αυτό το ημίφυλλο δεν σε ένωνε;
Προσπαθώ να βρώ διέξοδο στη δικηγορία. Εκεί βάζω όλες μου τις προσπάθειες. Μα κι αυτή δυστυχώς θέλει καιρό....
Φθάνει τουλάχιστον να μη μ' ενοχλήσουν.
Σε φιλώ, με αγάπη .
Γιώργος
----------------
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΚΑΣΤΡΙ ΚΗΦΙΣΣΙΑΣ
προσωπική 4.4.35
Αγαπητέ Στρατή.
Από τον Μιχάλην επληροφορήθην τα της Μυτιλήνης. Πανικός! Και όμως ο πανικός αυτός, δεν κατέλαβεν ούτε την Θράκην ούτε την Μακεδονίαν. οπόθεν επίσης διήλθεν το κίνημα και όπου επίσης διώκονται...
Και δεν συνέβη εκεί να έχουν έναν πολιτικόν όπως εγώ, ο οποίος επάλαισα κατά ενδεχομένου κινήματος και εδικαιώθην από τα πράγματα!. Και ο οποίος προχωρώ τώρα εις ίδρυσιν νέου κόμματος, με την συμμετοχήν όπως φαίνεται του μεγίστου μέρους του πολιτικού μας κόσμου.
Επέπρωτο λοιπόν η Μυτιλήνη να είναι σταθερά εις το πλευρόν μου ως βουλευτού και να με εγκαταλείψη ως Αρχηγόν;
Το ζήτημα της εισόδου μου εις την νέαν Βουλήν είναι δι' εμέ θεμελιώδες. Ευτυχώς, εις αυτήν την περίστασιν ημπορεί να λυθεί με πολλούς τρόπους. Ως αρχηγός κόμματος ημπορεί να μετάσχω εις πολλούς συνδυασμούς και να εξασφαλίσω την επιτυχίαν.
Αλλά είναι ζήτημα τιμής - και διά την Μυτιλήνην και δι εμέ- να επιτύχω και εις την Μυτιλήνην, όπου εν πάση περιπτώσει θα κάμω συνδυασμόν.
Μου γράφουν περί ενδεχομένης συμμετοχής του κ. Σακαλή εις τον συνδυασμόν μου. Είμαι σύμφωνος Αλλά αυτό δεν ημπορεί να ρυθμισθή εντεύθεν. Ημπορεί μόνον να διευθευτηθή ως τοπικόν ζήτημα - λόγω αδυναμίας προσωπικής συνεργασίας με τον κ. Λαζανάν.
Ο κ. Ευστρατιάδης υπόθέτω ότι θα καταρτίση ίδιον συνδυασμόν αδιαλλάκτων.
Εννοώ άριστα, ότι χρειάζεται διαφώτισις και ενθάρρυνσις του κόσμου, ο οποίος ευρίσκεται υπό το κράτος καταπτοήσεως και πιστεύει ότι ημείς εχάθημεν δια παντός- και το πιστεύει. Περιέργως ακριβώς κατά την στιγμήν της εκκινήσεως! - Χρειάζεται εφημερίς ! Αλλ' αυτή θα ημπορέσει να εκδοθή μόνον με την άρσιν του στρατιωτικού νόμου την οποίαν βλέπω πιθανήν μετά δεκαπενθήμερον ,,,Αί εκλογαί πιστεύω ότι θα αναβληθούν μέχρι των μέσων Ιουνίου. Όσον δια την θέσιν μου απέναντι της καταστάσεως, θα κατετοπίσθησαν ήδη οι φίλοι από τον λόγον μου εις την Βουλήν.Ούτως έχουν τα κατ' εμέ. Τα περαιτέρω εμπιστεύομαι εις την πρωτοβουλίαν και την επινόησιν σου.
Χαιρετισμούς εις την γυναίκα σου.-
Με αγάπην \
Γ. Παπανδρέου.
--------------
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΚΑΣΤΡΙ ΚΗΦΙΣΣΙΑΣ
12.4.35
Φίλτατε Στρατή.
Την Δευτέραν θα επανεκδοθούν αι εφημερίδες, πρέπει επομένως να επανεκδοθή και ο "Δημοκράτης". Γράφω εις τον κ. Καρπέταν με τον οποίον συνεννοείσαι δια την άμεσον άρσιν της κατασχέσεως, Θα σε παρακαλέσω, να αναλάβης την διεύθυνσιν της εφημερίδος. Μόλις ο Τέρπανδρος αποφυλακισθή, θα επανέλθη βεβαίως εις την διεύθυνσιν, θα παραμείνεις όπως και τότε συντάκτης και συνδιευθυντής. Εάν υπάρχη απόλυτος ανάγκη χρημάτων εκκινήσεως και είναι τοπικώς αδύνατος η εξέυρεσις γράψε μου να σου στείλωμεν.
'Οσον διά τον τόνον της εφημερίδος γνωρίζεις τας σκέψεις μου και δεν αμφιβάλλω ότι θα είναι επιτυχής.
Το σπουδαίον είναι, να παρέλθει η καταπτόησι του φρονήματος και η παράταξις να γίνει υπερήφανος, δια την περιφανή δικαίωσιν της πολιτικής του αντιπροσώπου της ο οποίος και δια τούτο παρέμεινεν ο ουσιαστικός ηγέτης της αντιπολιτεύσεως περιβαλλόμενος από την αφοσίωσιν των φιλων και τον σεβασμόν των αντιπάλων.-
Γράφω σχετικώς και εις τον Απόστολον. Είναι ανάγκη να κάμης πολλήν προσπάθειαν προς παράκαμψιν των εμποδίων και επανέκδοσιν του "Δημοκράτου". Διότι δι' αυτού μόνον θα επανέλθωμεν εις την ζωήν....
Με αγάπην
Γ. Παπανδρέου.
Υ.Γ. Γνωρίζεις ήδη τας σκέψεις μου περί του συνδυασμού. Ημπορείς επομένως να κινηθής αναλόγως.
Γ.Π.
-----
ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΝ ΚΟΜΜΑ
Αθήναι 1.7.35
Φίλε κ. Παπανικόλα,
Σας ανακοινώ, ότι κατηρτίσθη τριμελής συντακτική επιτροπή, η οποία θα κατευθύνει την αρθογραφίαν του "Δημοκράτου" επί των γενικών και τοπικών ζητημάτων. Αποτελείται από τον Πρόεδρον της ΟΠΑ κ. Απόστολον Σιφναίον, τον Γενικόν Γραμματέα του Δημοκρατικού Κόμμματος εν Λέσβω κ. Στρατήν Παπανικόλαν και τον διευθυντήν του "Δημοκράτου" κ. Τέρπανδρον Αναστασιάδην.
Με φιλικούς χαιρετισμούς
Γ. Παπανδρέου.
----
ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΝ ΚΟΜΜΑ
16.7.35
Φίλτατε Στρατή,
'Ελαβα το γράμμα σου. Νομίζω, ότι δεν πρέπει να αναβληθή πολύ η έλευσις μου. Διότι αν αναμείνωμεν την προκήρυξιν του δημοψηφίσματος θα φθάσωμεν εις τον Οκτώβριον.- Εκτός αν αί τότε συνθήκαι επιβάλλουν την αναβολήν.
Η υπόθεσις της Δημοκρατίας τον τελευταίον καιρόν πηγαίνει καλύτερα. Ο Παναγής επιδιώκει τον τετραγωνισμόν του κύκλου: να μείνη η Δημοκρατία και να μη θυμώσουν οι βασιλόφρονες του Λαϊκού κόμματος. Δι αυτό προσφέρει τας λέξεις εις την παλινόρθωσιν και τας πράξεις εις την δημοκρατίαν. Με την "ουδετερότητα" με την παρέλκυσιν μέχρι 15 Νοεμβρίου, με τα ηυξημένα ποσοστά στραγγαλίζη ηρέμως την υπόθεσιν της παλινορθώσεως Ευτυχώς και ο στρατός είναι νομιμόφρων και διεψεύσθησαν οι εκείθεν κίνδυνοι.
Είναι πιθανή και η ματαίωσις του δημοψηφίσματος, διότι φαίνεται σαφώς πλέον ο σχηματισμός ρεύματος υπέρ της Δημοκρατίας. Υπήρξεν ευτύχημα η απουσία Βενιζέλου - Καφαντάρη - Παπαναστασίου, των μονοπωλητών της Δημοκρατίας, εις τρόπον ώστε να γίνη ανεμπόδιστος η εκδήλωσις των δημοκρατικών αντιβενιζελικών. ' Ιδωμεν...
Ο Τέρπανδρος έγραψε γράμμα εις τον αδελφόν του, ενοχλημένος από την συντακτικήν επιτροπήν και παραπονείται ότι με τα "στριφογυρίσματα" αυτά, αποβλέπω εις εκτόπισιν του. Είπα εις τον αδελφόν του, ότι έχει άδικον. Η επιχείρησις είναι ιδική του και δεν θίγεται. Η πολιτική όμως είναι ιδική μου και οφείλει να πειθαρχήση. Και η πολιτική μου αποβλέπει εις ενότητα όλων των φιλικών δυνάμεων, την οποίαν και εξασφαλίζει η συντακτική επιτροπή.
Χαιρετισμούς εις την γυναίκα σου...
Με αγάπην
Γ.Παπανδρέου.
-----------
ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ΓΡΑΦΕΙΟΝ
ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ
ΚΟΜΜΑΤΟΣ
ΜΕΓΑΡΟΝ ΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ
Εν Αθήναις τη 3. 8. 1935
Φίλτατε Στρατή
Σήμερα έλαβα το γράμμα σου.'Εχει καλώς για την έλευση μου στη Μυτιλήνη. Μίλησα όμως και με τον κ. Σακαλή ο οποίος θεωρεί επείγουσαν την έλευσιν μου.
Δεν μου γράφεις. Ο κ. Βαρελτζίδης παίρνει ό,τι συνεφωνήθη από το "Δημοκράτη"; Ο Τέρπανδρος μου έγραψεν ένα γράμμα διαμαρτυρίας. Του απήντησα σαφώς και ελπίζω ότι συνεννοήθημεν. Του είπα ότι η επιχείρησις είναι ιδική του και δεν τον ενοχλεί κανείς. Η πολιτική είναι ιδική μου και πρέπει να πειθαρχεί. Η δε συντακτική επιτροπή πολιτικήν θα ρυθμίζει και όχι επιχείρησιν.
Χαιρετισμούς στη γυναίκα σου και στους φίλους.
Με αγάπη .
Γ.Παπανδρέου.
---------
ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΝ ΚΟΜΜΑ
Αθήναι 10. 12. 35
Φίλτατε Στατή.
'Ελαβα τα γράμματα σου και σ' ευχαριστώ.Με επροκάλεσεν αηδίαν το γράμμα που μου διεβίβασες. Ο κύριος αυτός διημέρευσεν εδώ, εις το γραφείον μου υποσχόμενος αιωνίαν πίστιν.....θα το επιστρέψω γιατί μου βρίσκεται τώρα στο Καστρί.
Ο κ. Σοφούλης με εβεβαίωσεν , ότι συνδυασμός Φιλελευθέρων εις Μυτιλήνην εν περιπτώσει αναλογικής ,δεν θα γίνει Και φαίνεται, ότι θα έχωμεν αναλογικήν. (Εις περίπτωσιν πλειοψηφικού θα υπήρχε βεβαίως κοινός συνδυασμός). Διά το ζήτημα Ρούσου, είδα σήμερον τον κ. Τριαναταφυλλάκον. Μου έδωκε τον λόγον του, ότι δεν θα έλθη. Με παρακάλεσεν όμως να μην κοινολογηθεί, διά να μην τον ενοχλούν
Χαιρετισμούς στη γυναίκα σου.... Με αγάπην
Γ. Παπανδρέου.
ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΝ ΚΟΜΜΑ
ΚΕΝΤΡΟΝ ΑΘΗΝΩΝ
Αθήναι 4. 1. 1936
Σάββατον μ.μ.
Φίλτατε Στρατή
Έλαβα τα τηλεγραφήματά σας και το γράμμα του Μίδη. Ελπίζω ο κ. Καρπέτας να έχει συνοδεύσει τον κ Βαφέα εις Λήμνον. Ο Κρητικάς έρχεται αύριο...θα διαφωτίση την κοινή γνώμη, ότι έκανα όλας τας ανθρωπίνας υποχωρήσεις προς καταρτισμόν ενιαίου συνδυασμού .Ο ίδιος ο Καραμάνος ελθών εις το γραφείον μου ωμολόγησεν ότι είναι αδύνατον να υποχωρήσω περισσότερον Η κακή θέλησις διεπιστώθη εκείθεν Εις τον Καραμάνον δεν απεδίδετο σημασία εφ' όσον ήμουν εις Μυτιλήνην. Πως αποτόμως έγινεν υπολογίσιμος; Το μέγα ζήτημα είναι πότε να έλθω. Είμαι πρόθυμος να έλθω και εν τω μεταξύ να φύγω πάλιν και να έλθω οριστικώς προ των εκλογών. Πρέπει να στερεώσωμεν την κατάστασιν Οι 3 εις την Μυτιλήνην είναι ζήτημα τιμής.
Περιμένω τακτικάς ειδήσεις σας.
Γειά σας
Γ.Παπανδρέου
Υ,Γ Πιέζω διά την προαγωγήν Γουλίδη.
Κάμνω παν το δυνατόν.Ίδωμεν.
Γ.Π
----
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΚΑΣΤΡΙ-ΚΗΦΙΣΣΙΑΣ
1. 2. 36
Φίλτατε Στρατή
Σε παρακαλώ και πάλιν να δεχθείς τας απείρους ευχαριστίας μου διά την πολύτιμον συμβολήν σου εις τον τραχύτατον αγώνα των τελευταίων εκλογών. Δεν μας έφθανεν η θύελλα του ρεύματος είχαμε και πολλή γκίνια: Πλείστοι φίλοι μας απέτυχαν με ελαχίστην διαφοράν ψήφων όπως ο Μανουηλίδης, ο Αποστολίδης και άλλοι. Υπομονή. Ελπίζω να είναι η τελευταία δοκιμασία και να βαδίσωμεν του λοιπού εις επιτυχίας. Εδώ η κατάστασις με τον αιφνίδιον θάνατο του Κονδύλη αντί να διευκολυνθή όπως υπετέθη προς στιγμήν, φαίνεται ότι μάλλον περιεπλάκη. Όλοι πλέον οι αντιβενιζελικοί αμιλλώνται εις αδιαλλαξίαν....Και ο Σοφούλης φαίνεται πρόθυμος να εγκαταλείψη την επαναφοράν των αποτάκτων, αμείβων την λύσσαν των εναντίον μας. Γίνεται μόνον λόγος περί επιθυμίας του Βασιλέως να επαναφέρει περί τους 200 κατωτέρους αλλά και αυτοί εκ των εκκαθαρισθέντων και όχι των καταδικασθέντων υπό Στρατοδικείων.
Πρόβλεψις λύσεως του κυβερνητικού ζητήματος δεν υπάρχει ακόμη. Πιθανωτέρα φαίνεται παράτασις της Κυβερνήσεως Δεμερτζή.
Τα σέβη μου στη γυναίκα σου.
Με αγάπην
Γ.Παπανδρέου
----------
ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ΓΡΑΦΕΙΟΝ
ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ
ΚΟΜΜΜΑΤΟΣ
ΜΕΓΑΡΟΝ ΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ
Εν Αθήναις τη 14, 2. 1936
Φίλτατε Στρατή
Σ' ευχαριστώ διά το τηλεγράφημά σου, κατόπιν του οποίου προέβην εις τα διαβήματα προς την κυβέρνησιν Τι γίνεται τώρα; Γράψε μου διά να κατατοπισθώ.
Η γενική κατάστασις είναι ακόμη απροσδιόριστος Εξαρτάται από τας αποφάσεις Τσαλδάρη ο οποίος είναι ο αριστοτέχνης της σήψεως. Όταν η συνεργασία με αυτόν ματαιωθή φαντάζομαι ότι θα έχωμεν κυβέρνησιν Φιλελευθέρων-Δημοκρατικών- Μεταξά.
Ίδωμεν.
Χαιρετισμούς εις την γυναίκα σου.
Γειά σου
Γ.Παπανδρέου
-------
ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ΓΡΑΦΕΙΟΝ
ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ
ΜΕΓΑΡΟΝ ΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ
Εν Αθήναις τη 27. 2. 1936.
Φίλτατε Στρατή
Τα νέα, προς το παρόν, έχουν ως εξής:
Θα μείνη η κυβέρνηση Δεμερτζή, πιθανώς ανασχηματιζομένη. Θα εκλεγή Πρόεδρος της Βουλής ο κ. Σοφούλης, ψηφιζόμενος από Φιλελευθέρους, Δημοκρατικούς και Κομμουνιστάς (157)
Κατόπιν θα καθιερώσωμεν την αναλογικήν με ψήφισμα της Συνελεύσεως , ως πάγιον εκλογικόν σύστημα....Και ελπίζομεν έπειτα να καταστή δυνατή Κυβέρνησις εκ των κομμάτων της Βουλής (μάλλον ιδική μας)
Ίδωμεν, αν αι προβλέψεις επαληθεύσουν.
Με αγάπην
Γ.Παπανδρέου
-----------
ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ΓΡΑΦΕΙΟΝ
ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ
ΚΟΜΜΜΑΤΟΣ
ΜΕΓΑΡΟΝ ΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ
Εν Αθήναις τη 2.4.1936.
Φίλτατε Στρατή.
Υπεγράφη υπό όλων των παλαιοδημοκρατικών Αρχηγών και πλείστων βουλευτών και κατατίθεται εις την Βουλήν προς άμεσον ψήφισιν ψήφισμα αμέσου αποκαταστάσεως εις τας θέσεις των, των απολυθέντων και παραιτηθέντων δημοτικών και κοινοτικών αρχόντων.
Ας δημοσιευθή εις τον "Δημοκράτην" η πληροφορία αυτή, ως προερχομένη παρ΄εμού.
Γειά σου
Γ. Ππαπανδρέου
Υ.Γ.
Αντίγραφον σε παρακαλώ του παρόντος να στείλης και εις τον φίλον κ. Στρατήν Παπαμιχάλην
Γ.Π.
--------
ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ΓΡΑΦΕΙΟ
ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ
ΚΟΜΜΑΤΟΣ
ΜΕΓΑΡΟΝ ΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ
Εν Αθήναις τη 6.4.1936.
Φίλτατε Στρατή
Έλαβα το γράμμα σου. Απορώ με τας πληροφορίας που σου έδωκεν ο κ. Κυπριανός.- Πέραν του χαιρετισμού δεν είχομεν καμμιάν άλλην επικοινωνίαν, ούτε συνομιλίαν.. Προφανώς μου απέδωκε τας ιδικάς του σκέψεις.- Καθώς σου έγραψα, είμεθα απολύτως σύμφωνοι και εις την διαπίστωσιν της καταστάσεως και εις την μέθοδον ενεργείας και εις τας προβλέψεις του μέλλοντος. Καλά έκαμες και ανέβαλες δι' αργότερον την μέριμναν της οργανώσεως.
Ο κ.Καφαντάρης προσπαθή να μετάσχη εις την διοίκησιν των Φιλελευθέρων και ίσως τελικώς μετάσχη. Ημείς θα διατηρήσωμεν την ιδικήν μας σημαίαν και θα προχωρήσωμεν προς το μέλλον ως νέα κατάστασις. Και είμαι βέβαιος ότι θα πάμε καλά. Εις τον Απόστολον έγραψα .
Γειά σου.-
Γ.Παπανδρέου.
-----------
ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ΓΡΑΦΕΙΟΝ
ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ
ΚΟΜΜΜΑΤΟΣ
ΜΕΓΑΡΟΝ ΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ
Εν Αθήναις 6. 6. 1936
Φίλτατε Στρατή.
Εχρεώσαμε πάλι τον κ. Πετρόπουλο. Αλλά είμαι βέβαιος ότι δεν σκέπτεται να εξοφλήση το χρέος.Περιμένει φαίνεται να ευδοκιμήση η άλλη προσπάθεια μου διά την "δικαίαν ρύθμισιν" των χρεών διά να το ξεφορτωθώ.- Ας είναι.
Σε παρακαλώ θερμώς να μου στείλης, ένα σημείωμα των γενικών αιτημάτων του τόπου των πραγματοποιησίμων. Θα επικοινωνήσω σχετικώς με την Κυβέρνησιν, διά να έχωμεν μίαν θετικήν και υπεύθυνον απάντησιν. Ποία δέχεται και ποία όχι. Και αν δεν τα δέχεται να γίνη πολεμική κατά της Κυβερνήσεως και να ξεμπερδεύωμεν.
Γειά σου
Γ.Παπανδρέου.
--------
ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΝ ΚΟΜΜΑ
15. 6. 36
Φίλτατε Στρατή.
Έλαβα το γράμμα σου θα φροντίσω διά το ζήτημα του κ. Στεφανίτση.
Μου γράφεις ότι περιμένω οι πλούσιοι να διαθέσουν οικειοθελώς τον πλούτον των υπέρ των πασχόντων. Ελπίζω να αστειεύσαι..Διότι θα ήτο μωρία να στηρίζω εις αυτήν την πιθανότητα το πρόγραμμα του κόμματος.του δικαίου και του νόμου θα τους πάρη τον πλούτον υπέρ των εργαζομένων. Πάντως τα προγραμματικά άρθρα θα συνεχισθούν και θα αποσαφηνίσουν όλα τα θέματα. Είμεθα "μεταρρυθμιστικόν σοσιαλιστικόν κόμμα ή ριζοσπαστικόν σοσιαλιστικόν" ¨οπως προτιμάς. Και θα το αποδείξωμεν με το πρόγραμμα μας.
Γειά σου
Γ.Παπανδρέου.
----------
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΚΑΣΤΡΙ - ΚΗΦΙΣΣΙΑΣ
9.7.36
Φίλτατε Στρατή
Η Παιδαγωγική Ακαδημία εψηφίσθη..Διευθυντής θα έλθη ο Παπανούτσος..υποδιευθυνής, υποθέτω, θα μείνει ο Φραγκούλης..
Δεν εψηφίσθη και η Βερναρδάκειος βιβλιοθήκη, διότι λείπει ο Μαντζαβίνος, υπουργός Οικονομικών του οποίου η παρουσία ήτο απαραίτητος διά την έγκρισιν της κρατικής δαπάνης, την οποίαν προεβλέπομεν. Θα επιδιώξω την ψήφισιν της εις άλλην ευκαιρίαν. Τώρα φροντίζω να διασφαλίσω επαρκή πίστωσιν διά τηνκτιριακήν αποπεράτωσιν του Διδασκαλείου.
Περιμένω τα άρθρα σου αναλυτικά των δημοσιευθέντων προγραμματικών ιδικών μου.Και κατόπιν θα έπρεπε να επακολουθήσουν ανταποκρίσεις εις τον " Δημοκράτην" των φίλων μας από την ύπαιθρον με ενθουσιασμόν υπέρ αυτών Κυμαινόμεθα μεταξύ " σοσιαλιστικού μεταρρυθμιστικού ...και "σοσιαλιστικού ριζοσπαστικού" κόμμματος....Τι προτιμάς;
Καλή λευτεριά *
Γειά σας
Γ.Παπανδρέου.
Σημείωση δική μου
* Καλή λευτεριά υπονοεί την αναμενομένη γέννηση της κόρης του Στρατή Παπανικόλα της Ρηνιώς.
-------
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΚΑΣΤΡΙ ΚΗΦΙΣΣΙΑΣ
16. 3. 1937
Φίλτατε Στρατή
Φίλοι της Αιγύπτου επιθυμούντες να εκδώσουν νέαν εφημερίδα, με πλήρεις οικονομικές βάσεις, εις την Αλεξάνδρειαν και με πολιτικήν και κοινωνικήν κατεύθυνσιν σύμφωνον με την ιδικήν μας, εζήτησαν την γνώμην μου δια το πρόσωπον του διευθυντού. Εσκέφθην σε, με την πεποίθησιν ότι τους προσφέρω πλήρη εγγύησιν ευδοκιμήσεως. Δεν γνωρίζω τας σκέψεις σου Εγώ πάντως σου το συνιστώ. Πρόκειται υποθέτω περί μισθού 45 λιρών μηνιαίως.
Σκέψου το, κουβέντιασε το με τη γυναίκα σου και τους δικούς σου και γράψε μου.
Αν κατ' αρχήν θα είσαι σύμφωνος θα έλθεις πλέον εις απ' ευθείας επικοινωνίαν με τους ενδιαφερομένους,
Εις την ομάδα των εκδοτών είναι και ο κ. Στρατής Ζερμπίνης καθώς και Χίοι.
Χαιρετισμούς στη γυναίκα σου.
Με αγάπην
Γ. Παπανδρέου
-------
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΚΑΣΤΡΙ ΚΗΦΙΣΣΙΑΣ
20. 3. 37.
Φίλτατε Στρατή
Έλαβα το γράμμα σου. Δεν βρίσκω σχολαστικά αλλά εντελώς σωστά όσα θέτεις ως όρους. Ο εκπρόσωπος της ομάδος έφυγε για την Αλεξάνδρεια όπου θα ανακοινώση την πρότασιν μου. Θα έλθη μου είπε την προσεχή εβδομάδα. Εάν όπως ελπίζω αποδεχθή τους όρους σου, τότε, ή θα έλθη αυτός εις Μυτιλήνην ή θα έλθης συ εδώ, προς τελικήν συμφωνίαν. Θα σου γράψω πάλιν.
Πολλούς χαιρετισμούς στη γυναίκα σου.
Με αγάπην
Γ.Παπανδρέου.
Αυτή είναι και η τελευταία επιστολή του Γ. Παπανδρέου στον Στρατή Παπανικόλα.
