γράφει η Χαρά Ζήκα *
Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί χρειάζονται ενέργεια για να διατηρήσουν τη δομή τους, να κινηθούν, να αναπαραχθούν και να λειτουργήσουν. Η εξασφάλιση αυτής της ενέργειας γίνεται με δύο τρόπους. Οι αυτότροφοι οργανισμοί, δηλαδή τα φυτά και το φυτοπλαγκτόν, χρησιμοποιούν τον ήλιο ως πηγή ενέργειας. Οι ετερότροφοι οργανισμοί, ανάμεσά τους και οι άνθρωποι, λαμβάνουν την απαραίτητη ενέργεια τρώγοντας άλλους οργανισμούς, νεκρούς ή ζωντανούς.
Ο ήλιος ενοχλεί ή βλάπτει τους ανθρώπους και τα ζώα, όταν εκτίθενται στην ακτινοβολία του για ώρα. Αντίθετα τα φυτά χωρίς ήλιο κιτρινίζουν και μαραίνονται. Διότι με τη βοήθειά του επιτελούν μια πολύ σημαντική βιοχημική διαδικασία που λέγεται φωτοσύνθεση. Μια διαδικασία κατά την οποία με διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας και νερό από το έδαφος παράγουν οργανική ύλη και οξυγόνο. Συνεπώς, τα φυτά λειτουργούν ως μετασχηματιστές ενέργειας, αφού μετατρέπουν το ηλιακό φως και ανόργανες ουσίες σε οργανικές ουσίες, δηλαδή σε αξιοποιήσιμη χημική ενέργεια, κάτι που αδυνατούν να κάνουν άλλοι οργανισμοί. Γι’ αυτό τα φυτά αποτελούν την αφετηρία στη ροή της τροφικής αλυσίδας. Δηλαδή, από το ηλιακό φως συγκροτούν το φυτικό σώμα, το οποίο αποτελεί τροφή για τα φυτοφάγα ζώα και αυτά με τη σειρά τους αποτελούν τροφή για τα σαρκοφάγα ζώα. Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει ζωή στη γη χωρίς τα φυτά.
Πολλά φυτά χρησιμοποιούνται για τροφή, άλλα για παρασκευή καλλυντικών, στην αρωματοποιία ή ως βότανα, δηλαδή για θεραπευτική χρήση. Στην αρχαία Αίγυπτο υπήρχαν σχολές βοτανοθεραπείας από το 3000 π.Χ. Επίσης, δύο σπουδαίοι Έλληνες βοτανολόγοι, ο Διοσκουρίδης και ο Γαληνός, με τα έργα τους επηρέασαν για πολλά χρόνια την ιατρική σε ολόκληρη την Ευρώπη. Τα τελευταία χρόνια, παρόλο που οι κλάδοι της Ιατρικής και της Φαρμακευτικής έχουν εξελιχθεί σημαντικά, ο κόσμος στρέφεται ξανά στα βότανα.
Πολλές ουσίες που κυκλοφόρησαν στο εμπόριο ως φάρμακα, απομονώθηκαν αρχικά από βότανα που ήταν γνωστά για τη θεραπευτική δράση τους. Για παράδειγμα η ασπιρίνη ανακαλύφθηκε σε αφέψημα φλοιού ιτιάς, η μορφίνη προήλθε από την υπνοφόρο παπαρούνα, η ταξόλη απομονώθηκε από τον φλοιό ενός είδους έλατου και έχει ισχυρή αντικαρκινική δράση. Ωστόσο υπάρχουν και κάποια «παράδοξα», όπως συμβαίνει με την ρεζερπίνη, η οποία εντοπίστηκε στη φιδόριζα και χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία της υπέρτασης. Όμως ως φάρμακο, αποδείχτηκε ότι η ρεζερπίνη σε καθαρή μορφή προκαλεί σοβαρές παρενέργειες στην υγεία των ασθενών και αποσύρθηκε από το εμπόριο. Ωστόσο το αφέψημα της φιδόριζας εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της υπέρτασης.
Η μοναδική θεραπευτική δράση των βοτάνων οφείλεται στο φαινόμενο της συνέργειας, που είναι η μείωση ή ή επίταση της δράσης ενός συστατικού από την παρουσία άλλων συστατικών. Έτσι, λαμβάνοντας ένα βότανο θα επέλθει το αποτέλεσμα που επιθυμούμε χωρίς επιβλαβείς παρενέργειες.
Ιδιαίτερα οι κάτοικοι της πόλης έχουν απομακρυνθεί από τη φύση και της χρήση των βοτάνων ως μέσο θεραπείας. Όμως είναι αναγκαίο να επανεκτιμήσουμε την αξία τους και να αξιοποιήσουμε τη μαγεία της χημείας τους.
*Η Χαρά Ζήκα είναι Χημικός, Δρ. Φαρμακευτικής, συγγραφέας του βιβλίου «Έρωτας, Χημεία & Σεξ»-Εκδόσεις Ιανός και δημοσιογράφος. Ζει τη Μυτιλήνη και είναι κοντά μας κάθε Τετάρτη με την στήλη "Ομορφιά & Υγεία"
