Το έθιμο της περικεφαλαίας στην Αγιάσο
ο υπεραιωνόβιο «Αναγνωστήριο η Ανάπτυξη» της ορεινής Λεσβιακής Αγιάσου, στο πλαίσιο της συμμετοχής του στη διοργάνωση των καθιερωμένων ετήσιων καρναβαλικών εκδηλώσεων, πραγματοποιεί και φέτος την παραδοσιακή «πατινάδα» αναβιώνοντας το έθιμο της περικεφαλαίας, στις γειτονιές του χωριού.
Ένας «αγερμός» από «ιμτσούνις» (μουτσούνες) με επικεφαλής το «Μεγαλέξαντρο» με τη συνοδεία μουσικής κομπανίας θα αναστήσει, όπως και κάθε χρόνο, το έθιμο σεργιανώντας στις γειτονιές του χωριού, ακολουθώντας τη διαδρομή που πέρναγε από τα παλιά στέκια και τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια και τα «φαλλικά τριψίματα».
Η ιστορία του εθίμου στην ορεινή Αγιάσο της Λέσβου χάνεται στα βάθη της ιστορίας του χωριού.
Οι καταγραφές από τα τέλη του 19ου αιώνα μιλάνε για τις Κυριακές της Απόκρεω, τις «Κυριακάδες της Κριγιατνής» και της Τυροφάγου, «της Τυρνής» οπότε και τα απογεύματα, άρχιζε η παρέλαση των ομάδων στις γειτονιές του χωριού. Έτσι, σε κάθε «κουιτούκι» στέκι – παλιός καφενές δηλαδή, πλήθος κόσμου βολεύονταν στα πεζούλια για να παρακολουθήσει τα τραγούδια τους ή ό,τι άλλο παράσταιναν. Ο καλλίφωνος της παρέας, ο κορυφαίος, ήταν και «αρχινιστής», δηλαδή άρχιζε, ξεκίναγε το τραγούδι, που το επαναλάμβανε η παρέα. Ήταν ντυμένος με την καλή του φορεσιά (τα παλιά χρόνια κι ως τα 1890-1900 φορούσαν βράκα τσοχένια, χασεδένιο άσπρο πουκάμισο, ζουνάρι μπαρμπαρέζικο και φέσι τουνουζλήδικο).
Σε κάθε γειτονιάς «κουιτούκι» τραγουδούσαν ένα από τα παλιά παραδοσιακά τραγούδια. Τη Σούσα, τη Λυγερή, την Τριανταφυλλένια, την Απαρνημένη, τη Μάγισσα και άλλα.
Ύστερα, από το έθιμο να ’ναι ο κορυφαίος του χορού βρακοφορεμένος, κάποιος πρωτοτύπησε στη στολή και από τότε (περίπου το 1900) καθιερώθηκε η περικεφαλαία. Ο αρχινιστής, ντυμένος με τσολιάδικη φουστανέλα και φορώντας περικεφαλαία, παράσταινε το Μεγαλέξαντρο. Σαν βλέπανε αυτό το παρδαλό τσούρμο να περνά, κάτι ξύπναγε μέσα στους Αγιασώτες που γλεντούσαν. Δέος, λένε, και θαυμασμός. Τούτος ο μασκαρεμένος Μεγαλέξαντρος στάθηκε για τους Αγιασώτες ραγιάδες ένα σύμβολο παλικαριάς, μια παρηγοριά. Οι Τούρκοι κάνανε χάζι τις «ιμτσούνις» και παραξενεύονταν με τις αλλοπρόσαλλες μεταμφιέσεις, χωρίς να πονηρευτούν ποτές πως αυτός ο «παλίκαρος» σεργιάνιζε στα καλντερίμια την εθνική ταυτότητα, το πάθος για τη λευτεριά ανοίγοντας μάλιστα και ρήγμα στο Οθωμανικό σύστημα με παραβολές.
Τα παραπάνω στάθηκαν αφορμή να αγαπηθεί η περικεφαλαία. Έσβησε και χάθηκε οριστικά γύρω στα 1925-1930.
Απ’ τους πρώτους αρχινιστάδες αναφέρουμε τον Θόδωρο Κουκουβάλα, που έδωσε όλη του την περιουσία στο Αναγνωστήριο και που στο όνομά του γίνονταν από το 1938 τα «Βάλεια», διαγωνισμός με χρηματικά έπαθλα για τη βράβευση της καλύτερης σάτιρας. Άλλοι αρχινιστάδες ήταν οι αδελφοί Κουτσκουδή, ο Μιχάλης Ευαγγελινός κι αργότερα ο Αριστοφάνης Μολυβιάτης, ο Φάνης Κάναρος, ο Γιάννης Σοφός και άλλοι.
Οι περικεφαλαίες, καθώς και οι μουτζουρωμένοι της Καθαράς Δευτέρας, έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στο να μεταδίνουν, να μεταλαμπαδεύουν από γενιά σε γενιά πανέμορφα παραδοσιακά τραγούδια.
Η φετινή «περικεφαλαία»
Την Κυριακή 10 Μαρτίου θα αναβιώσουν φέτος τα έθιμα της «Πατινάδας» και της «Περικεφαλαίας».
Στις 2.30 το μεσημέρι θα ξεκινήσει από το Αναγνωστήριο πολυπληθής όμιλος μασκαρεμένων με επικεφαλής τον «Μεγαλέξαντρο» και με τη συνοδεία παραδοσιακής μουσικής κομπανίας, θα περάσει από τους μαχαλάδες του χωριού τραγουδώντας παλιά παραδοσιακά τραγούδια και «φαλλικά τριψίματα».
Ο «αγερμός», αφού γυρίσει όλο σχεδόν το χωριό, θα καταλήξει στο παλιό «κουιτούκι της Μαρμάρας», στη γειτονιά «Μπουτζαλιά» όπου θα αναστήσει το έθιμο του αντικαρνάβαλου (καρναβαλομαχίας) και θα στήσει τρικούβερτο λαϊκό γλέντι με παραδοσιακούς σκοπούς και τραγούδια. Στο κοντινό τρίστρατο θα υπάρχουν τραπεζοκαθίσματα κι ένας «κάπελας» θα σερβίρει τσίπουρο και ούζο με μεζεδάκια. Τα Χορευτικά Ενηλίκων και Εφήβων του Αναγνωστηρίου θα χορέψουν παραδοσιακούς σκοπούς. Στον χώρο της εκδήλωσης από διαφορετικές κατευθύνσεις δυο καρνάβαλοι πάνω σε γαϊδουράκια και θα αναβιώσουν το έθιμο του αντικαρνάβαλου (καρναβαλομαχίας).
Την Καθαρά Δευτέρα, 11 Μαρτίου στις 3 το μεσημέρι, στην πλατεία Δημαρχείου θα γίνουν οι καθιερωμένες καρναβαλικές εκδηλώσεις, που διοργανώνονται από τον Πολιτιστικό Καρναβαλικό Σύλλογο Αγιάσου «ο σάτυρος».
«Αντιπροσωπευτικό δείγμα “αντικαθεστωτικού” καρναβαλιού, που αποδομεί κάθε εξουσία και φέρνει έντονο το στίγμα της δριμείας κοινωνικής διαμαρτυρίας και κριτικής, το καρναβάλι της Αγιάσου ξεχώριζε από πολύ παλιά για την εκφραστική ιδιομορφία του, την καυστική και σπιρτόζικη έμμετρη σάτιρά του, που την εκφράζουν με το ντόπιο γλωσσικό ιδίωμα οι λαϊκοί ποιητές. Το καρναβάλι λειτουργεί σαν καθρέφτης της κοινωνικής πραγματικότητας. Ο ποιητής λαός δε μασκαρεύεται απλά για να τέρψει το ακροατήριό του, αλλά και για να φρονηματίσει. Με την καυστική αθυροστομία του κάνει ενέσεις στον άρρωστο κοινωνικό οργανισμό. Δεν είναι σεμνότυφος. Χτυπά αλύπητα τα στραβά, μιλά σταράτα και ειλικρινά. Είναι τολμηρός και προφητικός. Δε φοβάται, δε χαρίζεται σε κανέναν.
Φέτος οι καρνάβαλοι με την μορφή των Ghostbusters (κυνηγών – εξορκιστών φαντασμάτων) θα ξορκίσουν τα κακά πνεύματα, τα δαιμόνια και τα φαντάσματα που πλανώνται πάνω από την Ελλάδα και στοιχειώνουν τον τόπο και τον λαό της. Θα σχολιαστούν τα θέματα της πρόσφατης και τρέχουσας επικαιρότητας (το προσφυγικό-μεταναστευτικό, η έξαρση του εθνικισμού και του νεοναζισμού, η Συμφωνία των Πρεσπών, οι πολιτικές “μεταγραφές”, οι επερχόμενες εκλογές, η διάσπαση του δήμου Λέσβου κλπ)» λέει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ ο γραμματέας του «Αναγνωστηρίου» Παναγιώτης Κουτσκουδής
Την Καθαρά Δευτέρα στον χώρο των εκδηλώσεων θα προσφέρονται από τον σύλλογο δωρεάν στον κόσμο ποτά και νηστίσιμα μεζεδάκια. Επίσης , θα υπάρχει σημείο συγκέντρωσης για τρόφιμα και είδη υγιεινής και σπιτιού για την ομάδα «Κανένας μόνος».
ΑΠΕ - ΜΠΕ
