Η Μονή Ταξιαρχών Κάτω Τρίτους: Ένα βυζαντινό μνημείο στα πρόθυρα της κατάρρευσης
«Μνημείο είναι ό,τι αποτυπώνεται στη μνήμη, ό,τι αξίζει να θυμόμαστε». Τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος αποτελούν μαρτυρίες της ιστορίας μας, συνδέοντας το παρόν με τις ρίζες μας και κατέχοντας κεντρική θέση στην πολιτιστική κληρονομιά κάθε κοινωνίας. Στη Λέσβο, η Μονή Ταξιαρχών Κάτω Τρίτους, το μοναδικό μοναστηριακό συγκρότημα βυζαντινών χρόνων που διασώζεται στο νησί, κινδυνεύει να χαθεί οριστικά. Η εικόνα εγκατάλειψης που παρουσιάζει σήμερα αποτελεί ντροπή για όλους όσοι έχουν την ευθύνη για τη διατήρησή του.
Ένα Μνημείο με Ιστορία και Απαράμιλλη Θέα
Η Μονή Ταξιαρχών βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το Κάτω Τρίτος , κτισμένη σε πλάτωμα στην κορυφή ενός ελαιόφυτου λόφου, με εξαίρετη θέα προς τον Κόλπο της Γέρας. Το καθολικό της μονής, ένας μικρός μονόχωρος ναός τύπου συνεπτυγμένου σταυροειδούς με τρούλο, αποτελεί το κεντρικό στοιχείο του συγκροτήματος, ενώ γύρω του διακρίνονται τα ερείπια των κελιών και των βοηθητικών χώρων. Η ανέγερση του ναού τοποθετείται στους ύστερους βυζαντινούς χρόνους, με την τοιχοδομία του να αποτελείται από ντόπιους ακατέργαστους λίθους διαφόρων μεγεθών, χαρακτηριστικούς της εποχής.
Στο εσωτερικό του ναού διασώζονται δύο στρώματα τοιχογραφικού διακόσμου, με τις περισσότερες τοιχογραφίες να χρονολογούνται στον 17ο αιώνα, και όχι γύρω στο 1500 όπως είχε αρχικά αναφερθεί. Αυτές οι τοιχογραφίες, αν και φθαρμένες από τον χρόνο και την υγρασία, αποτελούν πολύτιμα δείγματα της μεταβυζαντινής τέχνης στη Λέσβο. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, τμήματα του οποίου εκτίθενται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Μυτιλήνης, περιλαμβάνει δύο σημαντικά κομμάτια: ένα τμήμα επιστυλίου με τη Μεγάλη Δέηση, έργο του τέλους του 16ου αιώνα, και ένα βημόθυρο του 18ου αιώνα. Αυτά τα έργα, προστατευμένα πλέον στο μουσείο, μαρτυρούν την καλλιτεχνική αξία του μνημείου.
Μια Εικόνα Εγκατάλειψης
Παρά την ιστορική και καλλιτεχνική της αξία, η Μονή Ταξιαρχών βρίσκεται σε τραγική κατάσταση. Οι τοιχογραφίες υποφέρουν από φθορές λόγω υγρασίας και έλλειψης συντήρησης, ενώ η δομή του ναού παρουσιάζει ρηγματώσεις που απειλούν την ίδια του την ύπαρξη. Όπως τόνισε ο πρώην δημοτικός σύμβουλος Θεόδωρος Ψωμάς σε δηλώσεις του στο Lesvosnews.net: «Είναι ντροπή να έρχονται επισκέπτες και να αντικρίζουν την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει. Αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, κινδυνεύει με πλήρη κατάρρευση και, όπως έχουμε συνηθίσει στο τόπο μας, κανένας δεν θα λογοδοτήσει για αυτό το έγκλημα σε βάρος της ιστορίας του νησιού μας».
Η εικόνα που αντικρίζουν οι επισκέπτες δεν τιμά ούτε το νησί ούτε την πολιτιστική του κληρονομιά. Η Μονή, που θα μπορούσε να αποτελεί πόλο έλξης για τουρίστες και μελετητές, παραμένει παραμελημένη, με τα ερείπια των κελιών και των βοηθητικών χώρων να εντείνουν την αίσθηση της εγκατάλειψης.
Η διάσωση της Μονής απαιτεί συνεργασία μεταξύ της τοπικής αυτοδιοίκησης, του Υπουργείου Πολιτισμού, της Εκκλησίας και της κοινωνίας των πολιτών. Η εκπόνηση μελετών στατικότητας, η συντήρηση των τοιχογραφιών και η ανάδειξη του μνημείου ως πολιτιστικού προορισμού είναι επείγοντα βήματα. Η Λέσβος, μέλος του Παγκόσμιου Δικτύου Γεωπάρκων της UNESCO, δεν μπορεί να επιτρέπει την απώλεια ενός τέτοιου θησαυρού.
Η Μονή Ταξιαρχών Κάτω Τρίτους δεν είναι απλώς ένα κτίριο· είναι ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας και της ταυτότητας της Λέσβου. Η διάσωσή της δεν είναι μόνο υποχρέωση αλλά και ευκαιρία να αναδειχθεί η πολιτιστική κληρονομιά του νησιού. Ας μην αφήσουμε αυτό το μνημείο να χαθεί στη λήθη. Όπως είπε και ο Θεόδωρος Ψωμάς, η κατάρρευση της Μονής θα ήταν «έγκλημα» εις βάρος της ιστορίας μας. Η ώρα για δράση είναι τώρα.
