Ο έφηβος χρήστης και η οικογένεια του
Γράφει η Μαρία Βερβέρη *
Ο έφηβος χρήστης και η οικογένεια του.
Η πρώτη επαφή με τα ναρκωτικά γίνεται από περιέργεια και από παρότρυνση των συνομηλίκων. Οι φίλοι στην αρχή αποτελούν την κυριότερη πηγή εφοδιασμού και ο έφηβος νιώθει ότι συμμετέχει σε μια κοινωνική δραστηριότητα. Αποκτά αυτοπεποίθηση, δείχνει τόλμη και γνώσεις, γίνεται αποδεκτός στην ομάδα. Σε αυτή την πρώτη περίοδο πιστεύει ότι συμμετέχει σε μια συναρπαστική εμπειρία. Νιώθει την ευχαρίστηση που προκαλεί μια απαγορευμένη συμπεριφορά χωρίς όμως να διακρίνει τον πραγματικό κίνδυνο. Στην πορεία, όταν αργά ή γρήγορα εμφανιστούν τα σημάδια εξάρτησης, θα καταλάβει ότι έπεσε σε μια παγίδα που έστησε ο ίδιος στον εαυτό του. Η ουσία γίνεται απαραίτητη σε καθημερινή βάση, πρέπει να εφεύρει χίλιους τρόπους για να την προμηθευτεί, οι συγκρούσεις με την οικογένεια αποκτούν μεγάλη ένταση, χάνει το ενδιαφέρον για το σχολείο και σιγά-σιγά περιθωριοποιείται για να ακολουθήσει την προκαθορισμένη μοίρα ενός τοξικομανούς.
Οι έφηβοι ισχυρίζονται ότι αν δοκιμάσει κανείς ένα ναρκωτικό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα εθιστεί σε αυτό. Είναι αλήθεια ότι υπάρχει μια μεγάλη απόσταση από την πρώτη δοκιμή μέχρι την εξάρτηση, που άλλοι έφηβοι θα την διανύσουν και άλλοι όχι. Στην χώρα μας, που ο κοινωνικός περίγυρος καταδικάζει την χρήση των ναρκωτικών, οι καθοριστικοί παράγοντες που οδηγούν στην εξάρτηση είναι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του εφήβου και οι συνθήκες του οικογενειακού περιβάλλοντος. Έφηβοι με χαμηλή αυτοπεποίθηση, με προβλήματα μαθησιακά που βιώνουν σχολική αποτυχία, έφηβοι που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες (μετανάστες) ή που παρουσιάζουν σωματικές αναπηρίες εγκαταλείπουν την αναζήτηση ρεαλιστικών λύσεων των προβλημάτων τους και αναζητούν φυγή μέσα από τη λήθη των ναρκωτικών.
Οι διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις, όπως προαναφέραμε, είναι επίσης ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για να οδηγηθεί ένας έφηβος στην εξάρτηση. Παιδιά χωρισμένων γονιών που έχουν ζήσει έντονους καυγάδες και δεν έχουν αναπτύξει ικανοποιητική σχέση με τον ένα ή τον άλλον γονέα είναι περισσότερο επιρρεπή στην εξάρτηση. Έφηβοι που ζουν με την οικογένεια τους αλλά βιώνουν έλλειψη θερμής οικογενειακής ατμόσφαιρας είναι ευάλωτοι στις παροτρύνσεις συνομηλίκων για χρήση ναρκωτικών. Αυτές οι οικογένειες χαρακτηρίζονται από ασταθή συμπεριφορά των γονέων, έλλειψη συνεργασίας και υποστήριξης, έλλειψη κατανόησης και διαλόγου. Οι γονείς είναι άλλοτε υπερπροστατευτικοί και υποχωρητικοί, άλλοτε επιθετικοί και απορριπτικοί. Στην εφηβεία η προσφυγή στα ναρκωτικά θεωρείται ένας τρόπος για να επιλυθούν αυτά τα προβλήματα. Έχει αποδειχθεί ότι όσο πιο αρνητική είναι η συμπεριφορά των γονέων τόσο πιο νωρίς οι έφηβοι καταφεύγουν στην χρήση ουσιών. Όταν οι γονείς το ανακαλύπτουν αντιδρούν με πόνο και οργή και στη συνέχεια όταν διαπιστώνουν το μέγεθος του προβλήματος καταλαμβάνονται από απελπισία. Αυτά τα συναισθήματα είναι δικαιολογημένα αλλά δεν βοηθούν τον έφηβο. Ο έφηβος έχει ανάγκη μέσα από διάλογο να κατανοήσει τις αιτίες και τις προσωπικές του αδυναμίες που τον σπρώχνουν στην εξάρτηση. Έχει ανάγκη υποστήριξης έτσι ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει την επώδυνη προσπάθεια που απαιτεί η απεξάρτηση.
Θεραπεία
Η θεραπευτική αντιμετώπιση της τοξικομανίας είναι πολύπλευρη και πολύμορφη. Οι έφηβοι χρήστες έχουν ανώριμες προσωπικότητες, είναι παρορμητικοί και χειριστικοί και συχνά οδηγούνται σε διακοπή της θεραπείας. Η ένταξή τους σε προγράμματα αποτοξίνωσης σε ειδικές θεραπευτικές κοινότητες αποδίδει ανάλογα με την προσωπική τους επιθυμία να δεχθούν βοήθεια και απαιτεί την συμμετοχή της οικογένειας. Η τοξικομανία ιδιαίτερα που αρχίζει στην εφηβεία χρειάζεται μια συντονισμένη και επίμονη θεραπευτική προσπάθεια για να μην εξελιχθεί σε χρόνια υποτροπιάζουσα κατάσταση που θα καταστήσει το άτομο ανίκανο να ζήσει μια σταθερή και παραγωγική ζωή.
(Σημειώσεις από Πρόγραμμα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης ΕΚΠΑ «Ψυχοπαθολογία του βρέφους, του παιδιού και του εφήβου»)
* Η Μαρία Βερβέρη είναι Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος (MSc Ψυχολογία Παιδιών και Εφήβων, University of Leiden, Ολλανδία) και εργάζεται στο ιδιωτικό της γραφείο, Καβέτσου 17, Μυτιλήνη (τηλ. 2251048933, 6945447016). Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφτείτε το http://mariaververi.blogspot.gr
Η Μαρία Βερβέρη θα είναι ξάνα κοντά μας τη Δευτέρα 8 Ιανουαρίου 2018
