Φάκελος ΜΜΕ - Χειραγώγηση και αποσιώπηση ειδήσεων
Γράφει ο Θράσος Αβραάμ
(Κοινωνικός Ανθρωπολόγος - Ιστορικός και εργαζόμενος σε ΜΜΕ)
Φάκελος: ΜΜΕ
Συμπληρώνοντας 12 χρόνια εργαζόμενος σε εφημερίδες δεν θα μπορούσα παρά να εγκαινιάσω τη νέα στήλη με ένα κείμενο σχετικό με την ενημέρωση στην εποχή μας. Είναι γεγονός πως τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον των πολιτών για τον παραδοσιακό ρόλο του Τύπου έχει συρρικνωθεί. Κατά την γνώμη μου η συρρίκνωση όμως αυτή δεν οφείλεται τόσο στην εμφάνιση νέων μορφών επικοινωνίας (internet, blog) ή στη φτωχοποίηση των πολιτών, όσο στην αποκοπή των συντακτών από τα πραγματικά προβλήματα της κοινωνίας.
Η ενημέρωση έπαψε να είναι κοινωνικό λειτούργημα και μετατράπηκε σε προϊόν με ιδιοκτήτες τους εργοδότες των ΜΜΕ και ορισμένους μεγαλοσχήμονες δημοσιογράφους που το εκμεταλλεύονται ως μοχλό πίεσης προς τις κυβερνήσεις, την τοπική αυτοδιοίκηση και την εξουσία για την ικανοποίηση των επιχειρηματικών ή άλλων τους φιλοδοξιών. Ο λειτουργός της ενημέρωση έχασε τη λάμψη του αντικειμενικού, ανεξάρτητου ερευνητή και υπερασπιστή της κοινωνίας και πλέον είναι δακτυλοδεικτούμενος σαν χειραγωγούμενος της κεντρικής η τοπικής εξουσίας και των αφεντικών του. Χωρίς να έχω την πρόθεση να κουνήσω το δάκτυλο σε κανέναν, από την μικρή μου εμπειρία στο χώρο των ΜΜΕ θεωρώ πως εάν οι δημοσιογράφοι έκαναν πραγματική αξιολόγηση και δεν ακολουθούσαν την πολιτική ατζέντα και εάν αναδείκνυαν μικρότερες αλλά σημαντικότερες ειδήσεις τα πράγματα ίσως να ήταν διαφορετικά. Διαφορετικά θα ήταν, επίσης, εάν οι δημοσιογράφοι έγραφαν πραγματικές αναλύσεις και δεν «αποδελτίωναν» απλώς. Η ανάλυση προϋποθέτει να ξέρεις το ρεπορτάζ (με τα στοιχεία του), να γνωρίζεις άριστα όλες τις παραμέτρους (ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές) και να έχεις και μια πρωτότυπη ματιά γι αυτές. Η γραφή τους απαξιώνεται γιατί το περιεχόμενο δεν στέκεται πλέον στο ύψος των προσδοκιών του αναγνώστη.
Φυσικά δεν μπορεί να παραβλεφθεί ο θρυμματισμός της κοινωνικής συνοχής και η σχεδόν βίαιη εξαφάνιση της μικρο-μεσαίας τάξης που αποτελούσε τον κορμό της κοινωνίας και της οικονομίας. Όλο και περισσότερα κοινωνικά στρώματα οδηγούνται στην απομόνωση, την εξαθλίωση και την ανεργία, χωρίς να μπορούν να αρθρώσουν μια φωνή διαμαρτυρίας πολλώ δε μάλλον αντίστασης. Η απαξίωση της δημοσιογραφίας λόγω της πλήρους ταύτισης με το πολιτικό κατεστημένο έχει οδηγήσει τους πολίτες να αναζητούν πραγματικά ανεξάρτητη ενημέρωση μακριά από κρατικά κονδύλια και διαπλοκές με επιχειρηματικά συμφέροντα. Η πάσχουσα κοινωνία προσπαθεί να βρει φωνή και βήμα, ο κόσμος αλλάζει, οι πολίτες απαιτούν συμμετοχή στις αποφάσεις που λαμβάνονται ερήμην τους από ένα ανεπαρκές, άτολμο και υποταγμένο πολιτικό προσωπικό. Ποιος θα δώσει όμως φωνή και βήμα εφόσον η κατάσταση στα media είναι έτσι όπως την προδιαγράψαμε;
Η συνεταιριστική μορφή της «Εφημερίδας των Συντακτών» είναι μια εναλλακτική πρόταση για το μέλλον του Τύπου που στηρίζεται στους ίδιους του δημοσιογράφους, στην πλήρη ελευθερία έκφρασης τους, στην ανεξαρτησία και αυτονομία τους αλλά και στο υψηλό αίσθημα της κοινωνικής τους αποστολής καθώς και στην ηθική-επαγγελματική τους ευσυνειδησία. Το πρωτότυπο αυτό εγχείρημα της συλλογικής δουλειάς στο χώρο της ενημέρωσης μπορεί και πρέπει να βρει μιμητές.
Για να έρθουμε και λίγο στα καθ ημάς, δυστυχώς, εδώ στη Λέσβο δεν παρατηρείται ένα αντίστοιχο εγχείρημα στο χώρο της ενημέρωσης με αποτέλεσμα να αναζητούνται νησίδες ελεύθερης έκφρασης και αδέσμευτης πληροφόρησης μόνο στο διαδίκτυο. Ο επαρχιακός τύπος εντάσσεται στο πεδίο της τοπικής ειδησεογραφίας και επηρεάζεται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τη συγκροτούν: τις διαπροσωπικές/πελατειακές σχέσεις, τον τοπικισμό και την ανισομερή περιφερειακή ανάπτυξη. Ως εργαλείο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, ο Τύπος γίνεται όργανο και φορέας των ισχυρότερων ομάδων του κοινωνικού συστήματος. Οι φορείς που συγκροτούν τα «δημόσια πράγματα» ανταγωνίζονται και συνασπίζονται επιλεκτικά για τις εκάστοτε διαδρομές της ροής των πληροφοριών τοπικού ενδιαφέροντος, ώστε να εξυπηρετούν καλύτερα τις θέσεις τους. Το τι συνιστά είδηση, πάει… περίπατο.
Γιατί ο κόσμος το ‘χει τούμπανο κι αυτοί…
Προς απόδειξη των παραπάνω έχω σταχυολογήσει μερικές περιπτώσεις από την πρόσφατη επικαιρότητα.
Στο θέμα που αναδείχτηκε στις 15/3/2013 από το lesvosnews.net αλλά και από ορισμένα αθηναϊκά ΜΜΕ για τον φιλοναζιστή Ιωάννη Κωτούλα ο οποίος είναι σύμβουλος του υφυπουργού Εσωτερικών κ. Χαράλαμπου Αθανασίου, τα ΜΜΕ της Λέσβου αποσιώπησαν τελείως την είδηση. Ενώ καθημερινά διαβάζουμε και βλέπουμε για τις δραστηριότητες του κ. Αθανασίου (εγκαίνια, επισκέψεις, συσκέψεις, περιοδείες κτλ) το συγκεκριμένο θέμα δεν προκρίθηκε ως άξιο αναφοράς, ως είδηση. Γιατί άραγε;
Μια δεύτερη περίπτωση είναι το θέμα που αναδείχτηκε πάλι από το lesvosnews.net στις 9/3/2013 και αφορούσε δημοσίευμα αθηναϊκής εφημερίδας σύμφωνα με το οποίο ο κ. Ν. Σηφουνάκης, τον καιρό που ήταν αναπληρωτής υπουργός ΠΕΚΑ, άλλαξε ψηφισμένο από τη Βουλή νόμο, κάνοντας σ’ αυτόν προσθήκη με την οποία διευκολύνεται η«Ελληνικός Χρυσός» (συμφερόντων Μπόμπολα) να παρακάμψει το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής για να εκδώσει οικοδομική άδεια για τις εγκαταστάσεις της στις Σκουριές. Πάλι όμως και γι αυτό το θέμα ούτε διαβάσαμε, ούτε είδαμε τίποτα εδώ στη Λέσβο.
Τι επιτυγχάνουν όμως όταν οι ιθύνοντες των τοπικών ΜΜΕ επιλέγουν να αποσιωπούν την είδηση; Μήπως θεωρούν ότι το να μην γράψουν ή να μην προβάλουν ένα θέμα αυτό δεν θα μαθευτεί;
Στην εποχή μας με την τεράστια εξάπλωση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι σχεδόν απίθανο να μην μαθευτεί και να μην διαδοθεί η οποιαδήποτε είδηση ιδίως σ έναν μικρό τόπο όπως είναι η Λέσβος. Συνεπώς η επιλογή της απόκρυψης και της αποσιώπησης ειδήσεων, το μόνο που επιτυγχάνει είναι να απαξιώνει στα μάτια των πολιτών ακόμα περισσότερο τα ΜΜΕ.
Κάποιες φορές μπορεί όμως τα ΜΜΕ να μην αποσιωπούν την είδηση αλλά να την χειραγωγούν με σκοπό ο αναγνώστης ή ο τηλεθεατής να καταλήξει στα συμπεράσματα που επιθυμούν αυτά. Ένα σχετικά πρόσφατο παράδειγμα από την τοπική ειδησεογραφία είναι το θέμα με την αυτοδίκαιη αργία που τέθηκε η σύζυγος του Βουλευτή Λέσβου της Ν.Δ. κ. Δέσποινα Κομνηνού. Η επιλογή για παρουσίαση και προβολή από τον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο μόνο της ανθρώπινης διάστασης που ούτως ή άλλως υπάρχει, όταν ένας άνθρωπος χάνει την δουλειά του, έβαλε τον αναγνώστη ή τον τηλεθεατή στη διαδικασία να σκεφτεί για το ποιος έχει δίκιο σε μια ιδιωτική διαφορά, η κα Κομνηνού ή ο εργολάβος κατασκευαστής της οικίας της που έχουν μηνυθεί. Η πολιτική διάσταση του θέματος πήγε περίπατο. Το γεγονός ότι ο κ. Βογιατζής με την ψήφο του υπέρ των μνημονιακών νόμων θα έχει ως αποτέλεσμα την απόλυση χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων οδηγώντας αυτούς και τις οικογένειες τους στην ανεργία και στην απόγνωση δεν αποτέλεσε αντικείμενο ενδιαφέροντος. Οπότε είναι ν απορεί κάποιος πως μια ιδιωτική διένεξη μεταξύ μιας ιδιοκτήτριας σπιτιού και του κατασκευαστή του σπιτιού που έχει πάρει τον δρόμο της δικαιοσύνης πήρε αυτή την δημοσιότητα μ αυτό τον τρόπο. Άραγε και για τους εκατοντάδες δημοσίους υπαλλήλους του νησιού μας που θα οδηγηθούν σε αυτοδίκαιη αργία για ψύλλου πήδημα θα καταδειχθεί το ίδιο ενδιαφέρον από τα εντόπια ΜΜΕ; Μένει να το δούμε αν και ξέρουμε την απάντηση.
Συμπερασματικά μπορούμε να αναφέρουμε πως ή αποσιώπηση ή η χειραγώγηση της είδησης είναι δύο μέσα που χρησιμοποιούνται για τον αποπροσανατολισμό των πολιτών. Για την αποφυγή αυτού του είδους των καταστάσεων απαιτείται ο λειτουργός της ενημέρωσης να ανασημασιοδοτήσει την αξία και να επανοικειοποιηθεί την ενημέρωση, το τι συνιστά «είδηση», καθώς τώρα είναι αλλοτριωμένος, έχει μάθει να αυτολογοκρίνεται όταν δεν λαμβάνει άνωθεν εντολές και άλλες φορές εκφράζει συμφέροντα διαφορετικά από της πλειοψηφίας. Οι παραγωγοί της ειδησεογραφίας, της ενημέρωσης και της επι-κοινωνίας πρέπει να ξανασυναντηθούν με την κοινωνία ώστε να δώσουν από κοινού τον αγώνα για πραγματικά αδέσμευτη, αξιόπιστη και αντικειμενική ενημέρωση.
Υπερ…βολές
Εικόνα από το μέλλον των Ειδικών Οικονομικών Ζωνών που θέλει να μετατρέψει την χώρα μας η τρόικα «εσωτερικού» το άκουσμα της είδησης για τον πυροβολισμό των μεταναστών στη Μανωλάδα. Επειδή ζήτησαν το αυτονόητο, να πληρωθούν για την δουλειά τους. Ξαφνικά όλοι έπεσαν από τα σύννεφα αλλά όλοι γνώριζαν και σιωπούσαν. Όχι μόνο η κυβέρνηση, αλλά και η τοπική κοινωνία και η ελληνική αστυνομία. Άραγε ο υπουργός ΠΡΟ.ΠΟ. κ. Δένδιας θα στείλει τα ΕΚΑΜ να εισβάλουν στα σπίτια των δραστών, θα πάρει DNA από τις γυναίκες τους, θα τους συλλάβει μπροστά στα παιδιά τους; Αλλά ξέχασα η Μανωλάδα δεν είναι Ιερισσός εκεί τα θύματα δεν είναι οι επενδύσεις του κ. Μπόμπολα.
Αρκετό ψωμοτύρι χρειάζεται κανείς για να συνοδέψει το ανάγνωσμα- σούπα της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Αν πραγματικά θέλετε να στηρίξετε τον Πρύτανη, τις έξτρα αμοιβές που λαμβάνει και τις έξτρα «συμβάσεις έργου» που αναλαμβάνει εκτός Ιδρύματος, μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας γίνετε πιο σαφείς. Ολόκληρο δελτίο Τύπου… μην πάει χαμένο.
Τι κι αν έχουν περάσει τόσα μνημόνια με καταστροφικές συνέπειες στις ζωές όλων μας ωστόσο «τα δικά μας παιδιά» βολεύονται μια χαρά. Πιστοί στις αρχές της αξιοκρατίας οι διοικούντες του Νοσοκομείου Μυτιλήνης προχώρησαν στις προσλήψεις 5 νοσηλευτών χωρίς κανένας να πάρει χαμπάρι. Άξιος ο μισθός και της συνδικαλιστικής εκπροσώπου η οποία συνεχίζει την μακρά παράδοση του κόμματός της, που τώρα πλέον έχει φθάσει στο 5%, στα ρουσφέτια. Η Μυτιληνιά διάλεκτος μια χαρά τα λέει: Έ ρε σαπλίκ που τους χρειάζεται...
Ακόμα μια τρομερή διαπίστωση από τους επικεφαλής των δημοτικών παρατάξεων. Τα προβλήματα του Δήμου δεν είναι λοιπόν η καθαριότητα, οι απλήρωτοι προμηθευτές, η εγκατάλειψη της λεσβιακής υπαίθρου αλλά η τηλεοπτική κάλυψη των συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου. Μπράβο σας παιδιά, υπεράνω όλων το γυαλί.
ΥΓ.: Ένεκεν της… ημέρας. 46 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την θλιβερή επέτειο του Αμερικανικής έμπνευσης πραξικοπήματος των συνταγματαρχών. Σήμερα, σε κάποια πηγαδάκια, πάλι θ’ ακούσουμε όλα τ’ ανιστόρητα περί «τιμιότητας» των συνταγματαρχών. Σιωπή περιβάλλει τα ιστορικά γεγονότα γι’ αυτό ας τα θυμηθούμε:
Το πρώτο πράγμα που φρόντισαν να κάνουν οι ηγέτες της χούντας, ήταν να αυγατίσουν τα εισοδήματά τους –σε σχέση όχι μόνο με τους ώς τότε δημοσιοϋπαλληλικούς μισθούς τους, αλλά και με τις απολαβές της ανατραπείσας κοινοβουλευτικής «φαυλοκρατίας». Με τον Α.Ν. 5 του 1967, ο μισθός του πρωθυπουργού υπερδιπλασιάστηκε (από 23.600 σε 45.000 δρχ), των υπουργών και υφυπουργών αυξήθηκε από 22.400 σε 35.000 δρχ, ενώ θεσπίστηκαν -για πρώτη φορά- ημερήσια «εκτός έδρας» 1.000 και 850 δρχ αντίστοιχα («Πολιτικά Θέματα» 5.10.73).
Ακολούθησαν κι άλλες «τακτοποιήσεις», όπως η καταχρηστική στεγαστική αποκατάσταση «αξιωματικών διαδραματισάντων εξέχοντα ρόλον» στο πραξικόπημα με ειδική ρύθμιση του 1970 («Πολιτικά Θέματα» 8.2.75). Οι δικτάτορες θεσμοθέτησαν τέλος τη μελλοντική ασυλία τους, με ρυθμίσεις που κάνουν τα σημερινά κουκουλώματα να μοιάζουν με παιδικό παιχνίδι. Η χουντική νομοθεσία «περί ευθύνης υπουργών» (Ν.Δ. 802 της 30.12.1970) περιείχε «μεταβατική διάταξη» (§ 48) βάσει της οποίας δίωξη υπουργού ή υφυπουργού της χούντας μπορούσε να γίνει μόνο με απόφαση των ...συναδέλφων τους.
Για όσους θέλουν να το ψάξουν καλύτερα, ας ανατρέξουν στα εξής: το σκάνδαλο με τα μαύρα κρέατα, ο διορισμός όλου του συγγενικού περιβάλλοντος των δικτατόρων, οι δανειοδοτήσεις «ημετέρων», οι επαχθείς συμβάσεις με τις πολυεθνικές Litton, ESSO, Coca cola, και φυσικά το «Τάμα του Έθνους» όπου μπήκαν στις τσέπες των συνταγματαρχών 453.300.000 δρχ.
----------
Για παρατηρήσεις, σχόλια ή οτιδήποτε άλλο μπορείτε να επικοινωνείτε με τη στήλη στο e-mail:
me.thrasos@yahoo.gr
